Беларускі скансэн у асобна ўзятым інстаграме. Гродзенец малюе вясковыя хаты, каб захаваць іх для нашчадкаў
Хаткі з прычолкамі і дамы з балцкімі шчытамі, разныя ліштвы і сонейкі пад чаротавымі дахамі. Пабачыць такую — даўнюю і аўтэнтычную — Беларусь сёння не так проста. Вёскі пусцеюць, старыя хаты застаюцца без гаспадароў і развальваюцца без догляду. Захаваць іх вырашыў гродзенец Андрусь Андрушэвіч — на сваіх малюнках у інстаграме. Стварыць сапраўдны беларускі скансэн, нават шэсць — па колькасці рэгіянальных архітэктурных адметнасцяў, застаецца пакуль толькі марай. Для Hrodna.life Андрусь расказаў, якім ён уяўляе беларускі скансэн і як стварае свой уласны — маляваны.
Цікавасць да вёскі — родам з дзяцінства
Любоў і цікавасць да беларускай вёскі ў Андруся Андрушкевіча — з маленства. Хлопец нарадзіўся ў Гродне, але вялікую частку дзяцінства правёў у бабулі і дзядулі, у вёсцы пад Ваўкавыскам.
«Там чуў старадаўні беларускі гоман, бачыў старыя драўляныя дамы заможных месцічаў. Ды і колеры для мяне тады былі цёплыя, яскравыя. Мабыць, гэта ўсё разам паўплывала на тое, што зараз я вярнуўся да драўлянай спадчыны і пачаў яе даследаваць».
Андрусь ездзіць па вёсках, размаўляе з жыхарамі і вывучае на практыцы архітэктурныя асаблівасці забудовы. Частку малюнкаў робіць на месцы, з натуры, частку — ужо па фотаздымках ці па памяці, седзячы ў цёплым фатэлі дома на вёсцы.
Як розняцца беларускія хаты ад Панямоння да Паазер’я
«Пачаў з паўночна-заходняй Беларусі — Астраўца і літоўска-латвійскага памежжа. Гэты рэгіён моцна хутарызаваны, тут дамінуюць хаты з так званым «балцкім шчытом» (франтонам): вертыкальнае шаляванне пасяродку пераразае ланцуг з гарызантальных дошак, пасярод якіх знаходзіцца акенца».
Далей было падарожжа на ўсход поўначы, на Полаччыну. «Там мясцовае шаляванне шчыта падобнае да панямонскага, дзе сам шчыт падзелены на чатыры часткі: тры трохкутнікі ды простакутнік. Толькі на Полаччыне два бакавыя трохкутнікі зусім малыя, што ператварае цэнтральны прастакутнік у трапецыю».
Сярод адметнасцяў магілёўскага Падняпроўя Андрусь Андрушкевіч пазначае аскетычнасць архітэктуры: «Тут амаль зусім няма аздобы. Часамі на шчытах можна пабачыць сімвалічнае сонейка».
Гомельскае Усходняе Палессе, па яго назіраннях, наадварот, вельмі дэкаратыўнае. «Там разьба па дрэве развівалася нават да 80-х гадоў мінулага стагоддзя».
Месцам архаічнай архітэктуры хлопец называе брэсцкае Заходняе Палессе: «Без карункавай гомельскай разьбы, але ўсё ж дэкаратыўнасць прысутнічае. Пераважна гэта аздоба ліштваў ды шчыта. Ну і фішка усяго Палесся — чаротавыя дахі».
Гродзенскі рэгіён, ці старадаўняе Панямонне, па архітэктурных асаблівасцях адмыслоўцы дзеляць на Панямонне Гродзенскае і Панямонне Наваградскае. «Гродзенскае — больш сучаснае, — тлумачыць Андрушкевіч. — Тут дамы маюць простыя куты і шаляваныя шчыты, амаль не сустрэнеш гліняных падлог. Шчыт гродзенскіх хатаў падзелены на тры трохкутнікі і простакутнік. На Наваградчыне дамінуе вертыкальнае шаляванне. Вельмі часта — з дошчачкамі, заточанымі ўніз. Бярвенні тут часалі, але клалі «ў нахлёст», як у часы Полацкага княства».
Беларусі патрэбна шэсць скансэнаў
Сапраўдны скансэн Андрусь наведаў у паўночна-ўсходняй Польшчы, на Варміі. Кажа, што гэта «вельмі добры прыклад таго, як можна захаваць самыя старыя ўзоры драўлянага дойлідства».
Скансэн — этнаграфічны комплекс, вёска-музей пад адкрытым небам. Назва пайшла ад першага ў свеце такога музея ў Швецыі. Зараз там сабрана больш за 150 дамоў, гаспадарчых пабудоў і вытворчых комплексаў — кузняў, гутаў ці пякарняў, з розных канцоў краіны. Наглядчыкі кожнага дома ці комплексу, апранутыя ў строі эпохі, могуць расказаць, як жылі і працавалі прадстаўнікі розных сацыяльных групаў Швецыі у XVIII — XX стагоддзях.
На пытанне пра ідэальны панямонскі скансэн хлопец кажа, што ён павінен складацца з хат ХІХ стагоддзя з «прысолкавымі» стрэхамі, і пабудоваў пачатку і сярэдзіны ХХ стагоддзя. Гэта дасць магчымасць прадэманстраваць эвалюцыю беларускага драўлянага дойлідства. «Канешне, было б няблага дадаць і гаспадарчыя пабудовы, але іх вельмі рэдка можна пабачыць». Агулам, на думку Андрушкевіча, варта было б падумаць пра ўласны скансэн для кожнага рэгіёна краіны. Такіх музеяў пад адкрытым небам трэба як мінімум шэсць — Панямонскі, Заходнепалескі, Усходнепалескі, Падняпроўскі, Паазерскі і Цэнтральна-беларускі. «Такім чынам мы захаваем адметныя рысы рэгіёнаў», — лічыць Андрусь Андрушкевіч.
Малюе, каб задакументаваць для нашчадкаў
Пакуль жа Андрусь марыць аб экспедыцыі ў глыбіню Наваградчыны, у мясціны, дзе жылі яго продкі, і малюе вясковыя хаткі:
«Гэта проста нейкае ўнутранае імкненне. Нешта цягне мяне да даследавання старадаўніх драўляных хат, пазнання іх лёсу. Мае малюначкі — гэта спроба прыцягнуць увагу людзей да нашай найбліжэйшай гісторыі, якая пакуль што побач з намі, пра якую яшчэ можна даведацца і задакументаваць для нашчадкаў».
Азаронак напісаў пра палітэмігранта — пасля гэтага брата і бацьку таго кінулі за краты2
Каментары