Рабаванні, згвалтаванні і нават крадзеж адзення з труны: Мінск крымінальны пры Сталіне
«Затое Сталін перамог злачыннасць!» Што, сапраўды так? У архівах капаліся гісторыкі.
Вінаватыя ў «бандыцкім налёце» на Мінскае вайсковае вучылішча. Фота: НАРБ.
У намесніка наркама саўгасаў БССР Андрэя Кабановіча ў кінатэатры выцягнулі дакументы і 800 рублёў. У артысткі Тэатра оперы і балета Н. К. Цітовіч уначы выхапілі з рук сумачку са 150 рублямі. А кватэру аднаго з камандзіраў Чырвонай арміі Васіля Кузняцова абчысціла хатняя работніца, пакуль гаспадар з жонкай былі ў тэатры. Што казаць: у мінскім трамваі страціў кашалёк і дакументы нават таварыш Трубнікаў — чэкіст пры зброі!
1939 год. Еўропа рыхтуецца да вайны. У СССР людзі баяцца пікнуць. Простыя людзі — але не злачынцы. Жыццё было настолькі цяжкім, людзям часта не было чаго есці, таму свабода каштавала капейку. Нават зброя не ратавала. Часам, наадварот, падахвочвала. У лейтэнанта вайсковай камендатуры Ізотава проста з будынка гэтай самай камендатуры быў скрадзены чамадан, у якім знаходзіўся рэвальвер «Наган» з 14-цю патронамі. А ў Бабруйску сярод белага дня трое невядомых напалі на шафёра з мясцовага НКВД Ерафеева, калі ён ішоў з жонкай па вуліцы. Сыпнуўшы ў вочы пяску, яго павалілі на зямлю і забралі наган. Следства выявіла, што напад здзейсніла група, якая дагэтуль займалася крадзяжом курэй і галубоў. Наймалодшаму было 16.
Першае пакаленне, якое вырасла пры савецкай уладзе, тэарэтычна мусіла быць больш свядомым і правільным, чым папсаваныя старым рэжымам бацькі і дзяды. Але норавы моладзі былі зусім не такімі, як паказваюць у кіно. П’янкі, судзімасці, распуста, прастытуцыя — гэтага ўсяго хапала з лішкам.
У верасні 1939-га мінская міліцыя затрымала «ўтрымальніц прытону», супрацоўніц гасцініцы «Еўропа» Кішкурну і Сямёнаву. Першай было 16 гадоў, другой — 18. У іх на кватэры арыштавалі яшчэ пяць чалавек — ад 16 да 22 гадоў, збольшага судзімых. Такі ж «прытон» накрылі ў Віцебску.
Фота: НАРБ.
Зусім дзіцячая «бандыцкая групоўка» была выяўлена ў Гомелі.
Дзеці 9—13 гадоў кралі бялізну з двароў і хлявоў, узломвалі ларкі, забіраліся ў дзіцячыя дамы і садкі. Доўжылася гэта больш за паўгода.
Кіравалі ўсім бацькі. Сярод кіраўніцтва групы была настаўніца вячэрняй школы пры шклозаводзе імя Сталіна, камсамолка Ф. Альтшулер. Яна пасылала дзяцей красці бялізну, а потым перапрадавала крадзенае, навучыла малых проста на вуліцы выхопліваць у жанчын грабеньчыкі з валасоў.
Былі і трагікамічныя выпадкі. 21 чэрвеня 1939 года быў здзейснены «бандыцкі налёт» на Мінскае вайсковае вучылішча, выканаўцамі якога сталі 8-гадовы сын каменданта і дзеці вартаўніка 8-мі і 6-ці гадоў. Выявілі выканаўцаў па слядах босых дзіцячых ног на месцы злачынства.
Але, можа, пад пагрозай была толькі маёмасць, а жыццю і бяспецы нічога не пагражала? Дакументы абвяргаюць і гэта.
У сталінскія часы фіксавалася шмат выпадкаў згвалтаванняў — нягледзячы на пагрозу адседзець да пяці гадоў. Чэкісцкія справаздачы аж стракацяць апісаннямі. На 18-гадовую бабруйчанку непадалёк ад моста праз Бярэзіну напалі васьмёра, узростам ад 15 да 21. Былі сярод іх і камсамольцы, усе ўзброеныя нажамі. Іншую жанчыну, 33-гадовую маці траіх дзяцей, згвалтавалі проста на вачах у суседзяў, калі яна выйшла па ваду. Калі людзі паспрабавалі затрымаць гвалтаўніка, ён стаў страляць і застрэліў ахвяру. Многія згвалтаванні заканчваліся забойствамі, целы ахвяр знаходзілі ў лясах і хмызняках.
Сярод ахвяр было нямала школьніц.
На кагосьці нападалі знаёмыя падчас вечарын і пасядзелак, на кагосьці незнаёмыя — проста па дарозе са школы. Ёсць думка, што ў той час можна было спакойна выпускаць дзяцей на вуліцу, ім нічога не пагражала. Дакументы гэта абвяргаюць.
Забойстваў у справаздачах НКВД за 1939 год таксама хапае. Спектр матываў шырокі, як ва ўсе часы: і помста, і рэўнасць, і хцівасць, і алкаголь. У вёсцы Міхейкі Сіроцінскага (цяпер Шумілінскага) раёна Барыс Осіпаў забіў сваю цяжарную сяброўку «з мэтай пазбавіцца ад выплаты аліментаў на ўтрыманне будучага дзіцяці». У вёсцы Яроміна Гомельскага раёна чацвёра абрабавалі і закалолі віламі 80-гадовую самагоншчыцу, перад тым паспрабаваўшы забраць ейныя грошы і гарэлку. Віцебскі вайсковец, пасварыўшыся з жонкай, напіўся і выпусціў у яе 6 куляў.
Вельмі распаўсюджанае ў той час было дзетазабойства: у 1936-м у СССР былі забароненыя аборты (забарону знялі толькі ў 1955-м).
Цярпець ад злачынцаў даводзілася не толькі жывым, але і нябожчыкам. 31 сакавіка 1939 года на Вайсковых могілках у Мінску была раскапана магіла беларускага пісьменніка Эдуарда Самуйлёнка, пахаванага месяц таму. З трупа была знятая вопратка.
У наш час можна пачуць легенду, што пісьменніку так адпомсцілі за шматлікія даносы. Але на самай справе прычына марадзёрства банальная: зладзеямі аказаліся работнік пахавальнага бюро і яго знаёмы «без пэўнага занятку». Яны хацелі разжыцца на продажы нябеднага касцюма пісьменніка.
Ні рэпрэсіі, ні татальны ідэалагічны кантроль не рабілі чалавека лепшым. Ды і не маглі рабіць. Бо ў грамадстве, пабудаваным на нянавісці, немагчыма выхоўваць маральных людзей. А бязлітаснасць і цынічнасць усяляк культываваліся самой савецкай сістэмай. Таму і «сталінскі парадак» — гэта вялікая прапагандысцкая хлусня, і нічога больш.