«Страляй у бура». Што паказаў Дональд Трамп прэзідэнту Паўднёвай Афрыкі
У сераду прэзідэнт ЗША Дональд Трамп прыняў у Авальным кабінеце Белага дома прэзідэнта Паўднёва-Афрыканскай Рэспублікі Сірыла Рамафосу. Гэтая сустрэча нагадала візіт у Вашынгтон Уладзіміра Зяленскага, калі звычайная размова двух прэзідэнтаў раптам ператварылася ў канфлікт. Тое ж самае здарылася з Рамафосай. Ад абмеркавання гольфа Дональд Трамп нечакана перайшоў да нападак на свайго госця, абвінаваціўшы яго ўрад у «генацыдзе» белага насельніцтва Паўднёвай Афрыкі, піша Бі-бі-сі.
AP Photo/Evan Vucci
Гаспадар Авальнага кабінета папрасіў памочнікаў патушыць святло і паказаў Рамафосе відэа, якое, з яго слоў, было дакументальным сведчаннем жахаў, што адбываюцца ў ПАР.
Але на самой справе ролік быў склеены з двух вырваных з кантэксту кліпаў — з выступленнем апазіцыйнага палітыка, які заклікае да забойства афрыканераў (белых нашчадкаў галандскіх, нямецкіх і французскіх каланістаў) і кадраў з шэрагам белых крыжоў, пастаўленых каля дарогі.
Выяву крыжоў уздоўж дарогі Дональд Трамп апісаў як масавае пахаванне белых фермераў.
На кадрах, якія Трамп прадэманстраваў у Авальным кабінеце, відаць рады белых крыжоў уздоўж сельскай дарогі. Каментуючы іх, прэзідэнт ЗША заявіў: «Гэта месцы пахаванняў. Месцы пахаванняў. Больш за тысячу белых фермераў».
Насамрэч пад гэтымі крыжамі магіл няма. Відэа было зроблена падчас акцыі пратэсту супраць забойства пары белых фермераў Глена і Віды Раферці, якіх застрэлілі на іх ферме ў 2020 годзе (за іх забойства ў 2022 годзе асудзілі двух мужчын). Гэты кліп быў апублікаваны ў YouTube 6 верасня, на наступны дзень пасля дэманстрацыі. Арганізатар акцыі Дарэл Браўн паведаміў мясцовай кампаніі SABC News, што «кожны з гэтых крыжоў прадстаўляе амаль 10 фермераў, забітых на працягу гадоў, там 500 крыжоў». Гэта ж пацвердзіў Бі-бі-сі фермер Роб Хоатсан, сусед забітых мужа і жонкі Раферці, які паставіў самі крыжы: па яго словах, гэта «мемарыял», але не пахаванне.
Аддзел верыфікацыі Бі-бі-сі BBC Verify геалакаваў гэтыя кадры: яны былі зробленыя ў правінцыі Квазулу-Наталь, каля горада Ньюкасл. Выявы, зробленыя для сэрвісу Google Street View у маі 2023 года, паказваюць, што крыжоў у гэтым месцы больш няма.
Падчас сустрэчы з Рамафосай Трамп таксама паказваў прэзідэнту ПАР некалькі публікацый, у якіх, як ён сцвярджаў, расказваецца пра забойствы белых фермераў у ПАР. Але калі Трамп казаў «Паглядзіце, там месцы пахаванняў паўсюль. Хаваюць белых фермераў», ён дэманстраваў раздрукаваны артыкул, у якім гаварылася зусім не пра падзеі ў ПАР. У публікацыі ідзе гаворка пра жанчыну, забітую ў Дэмакратычнай Рэспубліцы Конга.
Гэты факт першым заўважыла агенцтва AFP, а пазней BBC Verify правёў пошук па выяве і пацвердзіў, што гэта кадр з рэпартажа агенцтва Reuters, зроблены ў горадзе Гома ў ДРК у лютым гэтага года.
Па сцвярджэннях каманды амерыканскага прэзідэнта, куды ўваходзіць ураджэнец ПАР мільярдэр Ілан Маск, менавіта белых фермераў у гэтай краіне масава забіваюць. У гэтым меркаванні Белы дом умацаваў прыняты ў ПАР у 2024 годзе Закон аб экспрапрыяцыі, які дазваляе ўраду ў некаторых выпадках забіраць зямлю, якая не выкарыстоўваецца, без кампенсацыі, калі ёсць грамадскі інтарэс у яе пераразмеркаванні.
У лютым гэтага года прэзідэнт ПАР заявіў, што ягоны ўрад ніколі ні ў каго не канфіскаваў зямлі, а толькі імкнецца з дапамогай новых законаў забяспечыць насельніцтву роўны і справядлівы доступ да зямлі. У сярэдзіне 1990-х гадоў, згодна са статыстыкай, узровень забойстваў белых фермераў быў у шэсць разоў вышэйшы, чым у сярэднім па краіне.
Сапраўды, у сярэдзіне 1990-х гадоў, паводле статыстыкі, узровень забойстваў белых фермераў быў у шэсць разоў вышэйшы, чым у сярэднім па краіне.
Па даных, пададзеных на абмеркаванне ў Еўрапарламент, з 1994 па 2018 гады ў ПАР былі забітыя каля 4 тысяч белых фермераў, пры сярэдняй колькасці белага насельніцтва ў апісаны перыяд у межах 5 мільёнаў чалавек.
Аўтары звароту адзначалі, што паліцыя расследавала гэтыя выпадкі абы-як.
Па апошніх афіцыйных даных паўднёваафрыканскіх уладаў, з красавіка 2024 года па снежань 2024 года ў краіне было здзейснена больш за 19,5 тыс забойстваў, але толькі 36 ахвяр былі звязаныя з фермамі.
Акрамя таго, толькі сем з гэтых 36 чалавек былі фермерамі, прычым да канца не зразумела, якой яны былі расы. У Паўднёвай Афрыцы ёсць і цемнаскурыя фермеры, а афіцыйная статыстыка не разбітая па расах. Астатнія 29 ахвяр былі работнікамі фермаў, якімі, як правіла, з'яўляюцца цемнаскурыя паўднёваафрыканцы.
Даныя розных груп, якія прадстаўляюць інтарэсы паўднёваафрыканскіх фермераў, таксама паказваюць, што колькасць забойстваў на фермах вылічаецца дзясяткамі ў год, і хоць гэта само па сабе жудасна, але гэта мізэрны працэнт ад агульнай колькасці забойстваў у краіне.
«Раскіданасць фермаў робіць фермераў асабліва ўразлівымі для злачыннасці, але гэта звязана з геаграфіяй і сацыяльна-эканамічнымі ўмовамі, а не з палітычнай сітуацыяй або расавымі прычынамі», — лічыць Энтані Казібоні, палітолаг і сацыёлаг Цэнтра сацыяльнага развіцця ў Афрыцы пры Універсітэце Ёханэсбурга.
На сённяшні дзень ПАР займае першае месца па ўзроўні злачыннасці з усіх афрыканскіх краін і ўваходзіць у пяцёрку самых небяспечных краін у свеце.
Аднак няма ніякіх незалежных даследаванняў і пацвярджэнняў, на падставе якіх высокі ўзровень злачыннасці ў ПАР можна прыраўноўваць да генацыду белага насельніцтва.
Узровень злачыннасці ў Паўднёвай Афрыцы пачаў рэзка расці з сярэдзіны 1990-х гадоў, неўзабаве пасля прыходу да ўлады Нэльсана Мандэлы і падзення рэжыму апартэіду.
У той час асноўнымі відамі злачынстваў былі крадзяжы аўтамабіляў, рабаванні дамоў і падпалы фермерскіх гаспадарак. Часта ўсе яны суправаджаліся чалавечымі ахвярамі. Менавіта тады ў дамах белага насельніцтва спальныя адсекі сталі адгароджваць жалезнымі дзвярыма, якія замыкаліся на ноч, каб сям'я заставалася ў бяспецы, калі дом будуць рабаваць.
Паводле даных буйной даследчай платформы Macrotrends, якая ацэньвае рызыкі для вядзення бізнэсу па ўсім свеце, у 1995 годзе індэкс злачыннасці ў ПАР перавышаў 60 чалавек на 100 тысяч насельніцтва.
Для параўнання, у ЗША гэты паказчык цяпер складае 6 на 100 тысяч.
Па даных шэрагу крыніц, узровень забойстваў сярод белых паўднёваафрыканцаў з сярэдзіны 1990-х да пачатку нулявых мог быць у тры разы вышэйшы, чым у сярэднім па краіне.
Аналітыкі тлумачылі гэта дзвюма прычынамі: заможнасцю белага насельніцтва і тым, што некаторыя з тыя, хто нападаў на белых, лічылі свае дзеянні аднаўленнем расавай справядлівасці, гэта значыць свайго роду кампенсацыяй за многія дзесяцігоддзі дыскрымінацыі і пазбаўлення зямлі.
Паміж 2000 і 2012 гадамі статыстыка злачыннасці пайшла прыкметна ўніз. Паліцыя краіны звязвала гэта з ад'ездам прыкладна мільёна белых паўднёваафрыканцаў. Асноўную масу тады прыняла ў сябе Аўстралія.
Але ў 2014-м паказчыкі зноў пачалі расці. Паводле апошніх звестак ААН, летась у ПАР было здзейснена больш за 27 тысяч забойстваў, што складае 45 чалавек на кожныя 100 тысяч. Колькі ахвяр забойстваў было белымі — невядома, бо ўлады ПАР не публікуюць адпаведнай статыстыкі.
У адрозненне ад злачыннасці сярэдзіны 1990-х, сёння злачынствы звязаныя ў асноўным з арганізаванай злачыннасцю, наркатрафікам, прастытуцыяй, ахвярамі якіх галоўным чынам становяцца члены мясцовых груповак без прывязкі да расавай прыналежнасці.
Пры гэтым, па даных Камісіі па пытаннях роўнасці ў сферы занятасці ПАР, белыя займаюць 62,1% кіраўнічых пасад у краіне, хоць на іх долю прыпадае толькі 7,7% эканамічна актыўнага насельніцтва.
Па даных перапісу 2022 года, на сённяшні дзень у ПАР жыве крыху больш за 4,5 мільёна белага насельніцтва. Гэта 7,3% ад агульнай колькасці.
«Страляй у бура». Улады ПАР бяздзейнічаюць?
Адным з герояў паказанага ў Авальным кабінеце відэа стаў лідар Руху змагароў за эканамічную свабоду (EFF) Джуліус Малема, які ў кадры выконваў сваю фірмовую песню «Страляй у бура, страляй у фермера», якая была створаная ў часы апартэіду партызанамі, якія супраць яго змагаліся. Малема спявае яе часта, фактычна на ўсіх сваіх палітычных мітынгах.
Белыя спрабавалі дамагчыся забароны гэтай песні на падставе таго, што яна падбухторвае да гвалту і спрыяе распальванню нянавісці.
Але Вярхоўны апеляцыйны суд ПАР пастанавіў, што Малема мае права спяваць песню, якая ўпершыню стала папулярнай падчас барацьбы з апартэідам.
Пасля паказу кліпа з Малемай Трамп сказаў, што на кадрах спяваюць людзі, надзеленыя ўладай. Але гэта не так.
Джуліус Малема раней узначальваў моладзевае крыло кіруючай партыі АНК, але ў 2012 годзе пакінуў яе з-за ўнутранага канфлікту з кіраўніцтвам і больш ніколі не займаў афіцыйных дзяржаўных пасад.
У 2013 годзе ён стварыў EFF, якая на леташніх выбарах набрала 9,5% галасоў і знаходзіцца ў апазіцыі. Праўда, менавіта з яе падачы ў краіне быў прыняты закон аб экспрапрыяцыі зямлі без выплаты кампенсацый, які так крытыкуе адміністрацыя Трампа.
Дэпутат парламента ПАР ад апазіцыйнага Дэмакратычнага альянсу Гвен Нгвенья нядаўна адзначыла, што ў краіне мае месца расізм, накіраваны супраць белых людзей, але гэтая з'ява, па яе словах, часцей за ўсё ігнаруецца СМІ і выклікае слабую рэакцыю з боку цемнаскурага насельніцтва.
Прафсаюз «Салідарнасць» (Solidarity) у сваім даследаванні пацвердзіў, што Паўднёваафрыканская камісія па правах чалавека значна часцей ініцыюе расследавання выпадкаў расізму белых у адносінах да цемнаскурых і больш паблажлівая ў выпадках расізму наадварот.
З улікам усяго гэтага многія прадстаўнікі белага насельніцтва згаджаюцца з Трампам, што ўлады пад кіраўніцтвам Сірыла Рамафосы робяць вельмі мала для іх абароны. Улады краіны настойваюць, што спрабуюць захоўваць правы ўсіх катэгорый насельніцтва.