«Спіс на лета»: тэрапеўтычны падкаст для тых, у каго школьная праграма адбіла цікавасць да беларускай літаратуры
Сярод сучасных беларускіх падкастаў, прысвечаных літаратуры, «Спіс на лета» займае асаблівае месца. У адрозненне ад праектаў, што факусуюцца на навінках перакладаў або новай беларускай прозе, ён вяртае нас да твораў, што калісьці задавалі да самастойнага чытання ў школе, але многія або не адужалі, або за гады паспелі забыць.
Вядоўцы літаратурнага падкаста «Спіс на лета» — Дар’я Бялькевіч і Марына Казлоўская. Скрыншот відэа
Падкаст, які выходзіў на праекце Wir.by, складаецца з 12 выпускаў, кожны з якіх прысвечаны аднаму з ключавых аўтараў беларускай літаратурнай традыцыі. У спісе няма выпадковых або малавядомых імёнаў — толькі класікі: Янка Купала, Францішак Багушэвіч, Максім Гарэцкі, Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч, Максім Багдановіч, Якуб Колас, Кузьма Чорны, Іван Мележ, Максім Танк, Іван Шамякін і, нарэшце, Уладзімір Караткевіч.
У класічнай літаратуры са школьнай праграмы разам разбіраюцца паэтка Дар’я Бялькевіч і літаратуразнаўца Марына Казлоўская. Іх дыскусіі будуюцца на роўных, але з розных бакоў: Бялькевіч глядзіць на творы праз прызму асабістага ўспрымання перачытаных твораў, уласнага школьнага і прафесійнага літаратарскага досведу, а Казлоўская, якая валодае проста энцыклапедычнымі ведамі пра кожнага літаратара і яго творчасць, дадае да размовы глыбокі гістарычны і культурны кантэкст.
Тут абедзве вядоўцы — роўныя партнёркі ў аналізе і пераасэнсаванні, і тое, што з абодвух бакоў у студыі сядзяць прафесіяналы сваёй справы, выклікае асацыяцыі з іншым вядомым літаратурным падкастам — гэта быццам літаратурны варыянт падкаста «Так склалася гістарычна».
Падкаст не ператвараецца ў спрошчаны дапаможнік для школьнікаў: тут няма пераказаў або пошуку адказу на пытанне «што хацеў сказаць аўтар». Замест яго гучыць больш складанае і важнае пытанне — чаму і ў якіх умовах пісаліся гэтыя творы. Гэта дазваляе зразумець не толькі змест, але і сэнс — часта страчаны або не распазнаны ў школьным узросце.
Вядоўцы разбіраюць, хто быў крыніцай усяго ў беларускай літаратуры і нават самой беларускай нацыі, а хто, наадварот, не пакінуў прыкметнага следу ў творчасці наступных пакаленняў. Хто з класікаў быў сапраўдным наватарам, а хто толькі ішоў у нагу з часам. Адкуль бралі псеўданімы і як асабісты жыццёвы досвед аўтараў паўплываў на іхнія творы.
Дар’я Бялькевіч і Марына Казлоўская не занураюцца ў пералік фактаў з біяграфіі, як гэта часта бывае ў падручніках. Яны малююць партрэты беларускіх літаратараў шырокімі мазкамі — такога абагульняючага погляду часта бракуе. Мы маем шмат сухіх энцыклапедычных артыкулаў, аб’ёмных дэталёвых манаграфій і ўзвышаных эсэ, але лаканічныя і ўцямныя адказы на пытанне «хто ты гэткі?» у дачыненні да класікаў сустрэнеш рэдка. У гэтым сэнсе «Спіс на лета» запаўняе важную лакуну ва ўспрыманні беларускай культуры.
Часам гутарка вядоўцаў заходзіць так далёка, што яны жартуюць пра неабходнасць запрасіць у наступныя выпускі псіхолага — каб лепш разабрацца ў калектыўных нацыянальных траўмах, што знайшлі адлюстраванне і ў беларускай літаратуры.
«Спіс на лета» не заўсёды кампліментарны, ён пазбягае таго безапеляцыйнага захаплення, якое навязваецца ў школе. Тут адкрыта гаворыцца пра кан’юнктурныя, прахадныя творы, сапраўдныя дрындушкі, створаныя па замове партыі, пра мастацкія хібы, як нудныя апісанні ці дубляванне персанажаў — і разам з тым прапануюць тлумачэнне, чаму ўсё гэта мела месца.
Падкаст не баіцца сказаць, што да творчасці некаторых аўтараў проста не ляжыць душа — і гэта нармальна. Усё гэта робіць «Спіс на лета» не толькі карысным і інтэлектуальным праектам, але і эмацыйна шчырым.
Апошні, дванаццаты выпуск, які прысвечаны Уладзіміру Караткевічу і які ўпершыню дазваляе пабачыць саміх вядоўцаў, выйшаў у верасні 2024 года. Гэта азначае, што падкаст завершаны і даступны ў поўным аб’ёме, без доўгага чакання новых серый — яго можна паслухаць адным залпам.
І хоць праект афіцыйна завершаны, ён пакідае адчуванне, што мог бы мець працяг. Пералік аўтараў з школьнай праграмы далёка не вычарпаны, і заўсёды можна было б абмеркаваць тых, хто ў яе не трапіў, але, магчыма, заслугоўвае гэтага больш, чым іншыя. У гэтым сэнсе «Спіс на лета» — не толькі падкаст, але і пачатак размовы пра тое, якім мусіць быць школьны белліт.
Паслухаць усе выпускі падкаста можна на платформах YouTube, Spotify, Яндэкс.Музыка і Apple Podcasts.