«Маму трымалі проста ў яме, марылі голадам». Гісторыі ўкраінак, выкрадзеных расейцамі са сваіх дамоў
Жанчын трымалі ў сакрэтных турмах, адну з іх катавалі токам.
У рамках мірных перамоваў у 2025 годзе Расія і Украіна распачалі два масавыя абмены ваеннапалоннымі, але ў спісы на абмен вельмі рэдка трапляюць мірныя ўкраінцы, асуджаныя ў Расіі паводле артыкулаў «шпіянаж» або «дзяржздрада», хоць на акупаваных Расіяй украінскіх тэрыторыях без вестак знікаюць сотні чалавек. Людзей часта адводзяць у кайданках і з мяшком на галаве, а праз некалькі месяцаў ці нават гадоў іх сваякі даведаюцца, што чалавек увесь гэты час утрымліваўся ў сакрэтнай турме ці нават яме, дзе яго збівалі, катавалі і марылі голадам. Часам затрыманых падазраюць у дыверсійнай дзейнасці, але часта гэта заведама мірныя людзі, у тым ліку жанчыны, уся віна якіх у тым, што вайскоўцам быў хтосьці з іх сваякоў. The Insider расказвае гісторыі трох украінскіх жанчын, якія былі выкрадзеныя са сваіх дамоў, прайшлі праз катаванні і былі асуджаныя ў Расіі як украінскія шпіёнкі.
«За кожнае слова на роднай украінскай мове я атрымлівала па галаве»
Юлія Кавешнікава (у лісце з калоніі)
Хачу расказаць пра сябе. Я з Мелітопаля, горада чарэшні, якую ведае ўвесь свет. У мяне ёсць дачка і два ўнукі. Ёсць муж. Не буду хаваць, што я жонка ўкраінскага вайскоўца. Таму я і знаходжуся ў гэтых засценках. Вось ужо 16 месяцаў ці 486 дзён як мяне вывелі з дому. Пры выхадзе з пад'езда я памятаю, як абярнулася на вокны. Было ясна, што ў кватэру я больш не вярнуся. Хочацца плакаць, але слёз няма.
Першыя дні я размаўляла з імі [расійскімі вайскоўцамі] на сваёй роднай мове. Потым мяне пачалі адвучаць. Ад людзей у масках за кожнае сваё роднае слова я атрымлівала па галаве.
Юлія Кавешнікава
У верасні 2023 года зайшлі «вагнера» на ахову, нам далі пяць гімнаў: Расіі, «ЛНР», «ДНР», Савецкага Саюза і, увага, — новы гімн Украіны, напісаны вашай краінай [Расіяй]. Праз месяц прыйшоў галоўны і сказаў: «Калі я ўваходжу, вы становіцеся на калені і пачынаеце чытаць гімны».
У мяне цяпер памер 42-44, начнушка S мне цяпер вялікая. У мяне пачаўся нервовы цік: калі раней у мяне вока торгалася, толькі калі я моцна нервавалася, то цяпер яно ў мяне торгаецца пастаянна.
Тут вельмі холадна. Вельмі мерзнуць ногі. Ноччу таксама холадна спаць. Я разумею, што камусьці цяпер яшчэ горш. Але я не магу ўзяць сябе ў рукі. Гэты месяц забраў усе мае сілы. Шкарпэткі далі толькі адну пару. Мае цёплыя забралі. Каб вы разумелі, з маіх рэчаў засталіся толькі адны трусы.
Я разраўлася, калі паступіла на тэрыторыю калоніі. Я баюся, што не дацягну да абмену. Я спрабую ўзяць сябе ў рукі. Але пачуццё — лепш бы мяне вярнулі ў яму і там расстралялі.
[Пасля вызвалення] мы, вядома, з табой сустрэнемся, сядзем за адзін стол дзе-небудзь на беразе мора, з бутэлькай якой-небудзь смачняшкі, пад шашлычок. Мы будзем вольныя і будзем гаварыць на любыя тэмы.
Анастасія, дачка Юліі Кавешнікавай
Калі пачалася вайна, я жыла ў Мелітопалі з мужам і маленькім сынам. Мы адразу трапілі пад акупацыю. Там жа, у Мелітопалі, жыла і мая мама, Юлія Кавешнікава. Мы ўвесь час з ёй стэлефаноўваліся, думалі, што рабіць. Яна настаяла, каб мы з дзіцем з'ехалі. Я тады яшчэ не ведала, што цяжарная другім дзіцем. Мы думалі, што праз два тыдні вернемся. Не ўзялі нават ніякіх рэчаў. А мама засталася. Яна не хацела з'язджаць, у яе былі сабакі — маленькія пекінэсы — і папугайчык. Мама навучыла яго лаяць Пуціна.
Анастасія Кавешнікава
Мы стэлефаноўваліся з мамай, але сувязь пастаянна знікала. Яе магло не быць некалькі дзён ці нават тыдзень. Мама ўсё чакала дэакупацыю. Яна казала: «Вось-вось, яшчэ трохі — і ўсё абавязкова скончыцца». Яна ўжо даўно нідзе не працавала з-за траўмы рукі, амаль нікуды не хадзіла. Дапамагала толькі пажылым суседзям у пад'ездзе. Але нават сабак прывучыла не выходзіць з дому. Мама паводзіла сябе ціха, ні з кім не спрачалася. Але ў сацсетках актыўна пісала. І, напэўна, нехта данёс на яе, што яна — жонка ўкраінскага вайскоўца. І ў красавіку 2023 года яна знікла. Мы нічога не ведалі пра яе больш за год. Не ведалі, ці жывая яна. Але я так і думала, што яна — у палоне.
Як мы цяпер ужо ведаем, яе забралі проста з дому, усе рэчы перавярнулі, шукалі нейкія доказы, тэлефоны. Першы час яе і яшчэ некалькі чалавек трымалі ў яме. У звычайнай выкапанай у зямлі яме. Калі ішоў дождж, гэтую яму затаплівала вадой. Там нічога не было. Яна правяла там некалькі месяцаў. Мы ведаем некалькі чалавек, якія былі разам з ёй, іх потым вярнулі ва Украіну. Кажуць, мама вельмі смелая. Яна ўсіх там падбадзёрвала. Яны былі з ёй там як адна сям'я.
Як мама піша ў лістах, яе там білі па галаве, казалі, што Украіна ўжо прайграла, марылі голадам або давалі пратэрмінаваную ежу. Мама моцна схуднела. Потым яе перавялі ў падвал. Яна расказвае, што кагосьці ў гэтых падвалах закатавалі да смерці. Яна ўвесь час чула крыкі тых, каго катавалі. Пра тое, што мама ў СІЗА, мы даведаліся толькі летам 2024 года. Мяне знайшоў адвакат іншай жанчыны і паведаміў, што мама знаходзіцца разам з яго падабароннай у адным месцы. Тады я змагла ёй напісаць і перадаць нейкія рэчы, таму што ў мамы нічога не было — ні адзення, ні сродкаў гігіены, ні нармальнай ежы. Яна прасіла перадаць ёй хоць нешта — красоўкі, каву, кіпяцільнік.
Але потым жанчыну, якая нам дапамагала з перадачамі, спынілі на пасце, калі яна ў чарговы раз ехала з Крыма ў Мелітопаль і пачалі дапытваць. Яе пратрымалі там тры гадзіны, казалі: «Вы ведаеце, які ў яе артыкул? Чаму вы адпраўляеце ёй пасылкі? У вас дзеці ў машыне. Вы павінны галавой думаць ці будзеце сядзець побач з ёй».
Маму абвінавацілі ў шпіянажы. Нібыта яна перадавала нейкія звесткі пра расійскіх вайскоўцаў айчыму. Ён ваенны. Але гэта няпраўда. Мама нікуды не хадзіла, усё, што ёй паставілі ў выніку, было ва ўсіх мясцовых групах у публічным доступе. Але ў чэрвені 2024 года Запарожскі абласны суд прысудзіў маму да 13 гадоў калоніі. Прасілі наогул 18 гадоў ёй прызначыць.
За ўвесь гэты час у мамы моцна пагоршылася здароўе. У яе вельмі моцна баліць страўнік, зрок пагоршыўся, яна кажа, што як быццам заслона перад вачыма, яна толкам нічога не бачыць. Вельмі моцна баляць рукі, суставы. Пачаліся праблемы з памяццю. Потым яе адправілі на этап. Цяпер яна знаходзіцца ў ПК-15 у Самарскай вобласці. Я вельмі спадзяюся, што ёй не давядзецца правесці там увесь тэрмін. Я ўжо цяпер думаю, як мы будзем яе лячыць, аднаўляць. Мы ўсе вельмі спадзяемся на абмен. Перад кожным абменам мы чакаем, што вось зараз патэлефануе невядомы нумар, і мама скажа, што яна вярнулася. Кожны раз чакаеш, думаеш — вось цяпер. Але няма. Мама піша, што вельмі хоча вярнуцца ва Украіну. Вельмі сумуе па нас. Марыць, як паедзе на наша Азоўскае мора.
«Цябе навучылі абыходзіць паліграф натаўскія інструктары»
Вера Бірук, палітзняволеная, вярнулася ва Украіну ў выніку абмену
Мяне клічуць Вера Бірук. Я жыла ў вёсцы Бахмутаўка ў Луганскай вобласці. Пад акупацыю мы трапілі адразу ж. 26 лютага 2022-га Расія абвясціла, што мы ўвайшлі ў склад Расійскай Федэрацыі. І ў пачатку сакавіка ў нас пачаліся выбарачныя «фільтрацыйныя мерапрыемствы». Спісы для фільтрацыі падала кіраўнік мясцовага сельсавета Таццяна Юрава. Там былі ў асноўным сем'і ўкраінскіх вайскоўцаў.
Я не працавала, была ў дэкрэтным адпачынку, даглядала ляжачую маму. Да нас прыйшлі, бо ў мяне брат служыў ва ўкраінскім войску. Зайшлі чатыры чалавекі з аўтаматамі, пыталіся, дзе брат. Пры гэтым усе ведалі, што ён ужо больш за восем гадоў не жыве дома. Але правялі ператрус, запатрабавалі ўсе тэлефоны на праверку. Шукалі яго вайсковую форму, украінскую сімволіку. Іх цікавіла яго актуальная фатаграфія. Потым яны сышлі.
Мяне затрымалі ў ноч на 4 верасня 2023 года. Я дагэтуль не разумею, як яны трапілі ў дом, не зламаўшы замок на ўваходных дзвярах.
Я прачнулася ад таго, што мяне падымалі пад абедзве рукі людзі ў балаклавах. Апускаю погляд — на мне чырвоная крапінка ад прыцэла. І ніякіх тлумачэнняў не было. Там жа яны сталі задаваць пытанні: «Дзе тэлефон, колькі ў цябе тэлефонаў, дзе сваякі, дзе мама, дзе дзеці?» Калі ім не падабаліся мае адказы, яны пачыналі адразу ж мяне біць.
Апошняе, што я ўбачыла, як да дома пад'ехалі белыя мікрааўтобусы. Потым мне завязалі вочы, пасадзілі на падлогу ў машыне, і мы паехалі. Мяне адвезлі, як я ўжо потым даведалася, у Луганск — у былы будынак СБУ, цяпер гэты будынак ФСБ. Там мяне павялі на новы допыт, у падвал. Мне ніхто нічога не тлумачыў, проста казалі, што я — украінскі шпіён.
У падвале мяне пасадзілі на крэсла, прыматалі да яго скотчам і пачалі задаваць пытанні. Калі адказваеш, атрымліваеш разрад токам. Няма адказу — таксама атрымліваеш разрад токам. Адказваеш праўду, але яны думаюць, што гэта няпраўда, атрымліваеш разрад токам.
У падвале мяне пыталіся: дзе я вырасла, якое ў мяне грамадзянства, колькі ў мяне тэлефонаў, з кім я мела зносіны з украінскай арміі? Усё гэта працягвалася з ночы і да пяці гадзін вечара наступнага дня. Потым мяне прымусілі падпісаць нейкія дакументы. Мае вочы ўсё яшчэ былі завязаныя і я не бачыла, што падпісваю. Толькі прыадкрылі адно вока, каб я змагла паставіць подпіс.
Потым мяне прывезлі ў Следчы камітэт да следчага. Там мне сказалі, што сядзець я буду доўга, але калі прызнаю віну — то крыху менш. Я папрасіла іх паведаміць сваякам пра маё затрыманне. На што мне адказалі: «Не трэба нічога паведамляць, ніхто тэлефанаваць нікуды не будзе, і свайго адваката наймаць ты не будзеш». У мяне быў адвакат па прызначэнні.
Наступны месяц мяне трымалі ў ІЧУ без санкцыі суда. Туды мяне прывезлі тым жа вечарам. Супрацоўнікі, якія прымалі, пачалі казаць, што ўжо позна і ім няма чым мяне карміць. Тады ім адказалі — што нічога страшнага, заўтра пакорміце, мы таксама яе не кармілі. Потым адвялі ў назіральны пакой і сказалі распранацца дагала і прысядаць. Усё гэта пры супрацоўніках-мужчынах.
На наступны дзень мяне павялі да начальніка ІЧУ. Перад гэтым зноў прымусілі распрануцца і прайсці дагляд. Нават гумку для валасоў забралі. Начальнік ІЧУ паведаміў мне, што я як дзяўчынка абавязаная займацца ўборкай на тэрыторыі, і, адпаведна, я павінна раніцай мыць падлогі ў калідоры, у абед — мыць на другім паверсе. Яшчэ трэба прыбіраць на вуліцы, у двары.
Праз тыдзень мяне павезлі на паліграф, зноў у будынак ФСБ. Сказалі, што паліграф патрэбны ім, каб яны «ведалі, як да мяне ставіцца»: «Калі будзеш казаць праўду, то біць цябе кожны дзень мы не будзем. А будзеш хлусіць — працягнем біць».
Асноўнымі пытаннямі былі: ці з'яўляюся я супрацоўнікам Службы бяспекі Украіны і ці звярталася я ў СБУ, каб перадаваць ім звесткі. Мой адказ быў не. І гэта была праўда. Потым мяне адвялі ў кабінет да супрацоўніка, які мяне ўсюды суправаджаў. Ён тады сказаў, што паліграф я прайшла, таму што «мяне натаўскія інструктары навучылі». У суд для санкцыі на арышт мяне адвезлі толькі ў пачатку кастрычніка. Тады ж мне прад'явілі абвінавачванне ў замаху на забойства.
Веры прад'явілі абвінавачванне ў замаху на забойства кіраўніка мытнага камітэта «ЛНР» Юрыя Афанасьеўскага. Нібыта яна прывезла смартфон з выбухоўкай у Луганскую вобласць і перадала яго Афанасьеўскаму. Ад выбуху тады пацярпеў яго сын, які адкрыў скрынку з тэлефонам, — The Insider.
Усё абвінавачванне было прыцягнута за вушы. Усё будавалася на тым, што я знаходзілася дзесьці недалёка ад таго месца, [дзе Афанасьеўскаму перадалі тэлефон].
Наступныя 11 месяцаў я правяла ў СІЗА. У першай камеры я сядзела з дзяўчынкай з Украіны — Алёнай Сытнік. Яе таксама абвінавацілі ў шпіянажы, а потым асудзілі на 11 гадоў. Цяпер яна адбывае пакаранне. Да гэтага яна год праседзела на склепе, і сваякі не ведалі, дзе яна. Таму што ніхто тваім сваякам не паведаміць, дзе ты, пакуль ФСБ не дазволіць.
Вера Бірук, як і многія іншыя затрыманыя ўкраінцы, апынулася без сувязі са сваякамі, не мела нават звычайных прадметаў гігіены і зменнага адзення. Усё гэта можна альбо купіць у турэмнай краме, альбо атрымаць у пасылках, — The Insider.
Я была апранутая ў тое, у чым мяне затрымалі. Здаецца, што гэта дробязі, але гэта літаральна няма чым памыцца і няма чым выцерці. Толькі ў канцы кастрычніка [калі падаўжалі арышт у судзе] на пытанне, ці давяраю я суду, я адказала: «Як я магу давяраць, калі вы хаваеце мяне ад маіх сваякоў? Вы можаце пераапрануцца, а я не! На вуліцы холадна, лістапад пачынаецца, а мяне сюды прывезлі ў тонкіх ласінах, футболцы і без шкарпэтак. Я так на вуліцу выходзіла». І пасля гэтага яны рэальна дазволілі майму адвакату [па прызначэнні] паведаміць маім сваякам, дзе я.
Потым мяне перавялі ў камеру з жанчынай з шызафрэніяй. Яна сваю дачку забіла і ўнучку выкінула з балкона. У яе былі прыступы па начах. Я прачынаюся, а яна сядзіць на верхняй паліцы насупраць мяне, голая, а ў руках кіпяцільнік. І пачынае скакаць як амазонка. Я клічу ахову, стукаюся ў дзверы: «Ратуйце, дапамажыце!» Але ахоўнікі кажуць: «Трывайце, што мы зробім». Яе забралі на прымусовае лячэнне толькі ў канцы снежня 2023 года.
Тады мяне перавялі ў камеру з дзяўчынай, яе звалі Насця, яна была сепаратыстка, выступала за незалежнасць непрызнаных рэспублік. З ёй мы сядзелі да канца мая. І потым я трапіла да жанчын, якія абвінавачваліся ў распаўсюдзе наркотыкаў і былі фанаткамі Пуціна. У іх былі яго партрэты. Яны маліліся раніцай і ўвечары і цалавалі гэтыя партрэты.
Што мяне будуць адпраўляць на абмен, мне паведамілі загадзя, нават да таго, як вынеслі прысуд. 27 жніўня 2024 года ў мяне цэлы дзень ішло слуханне, і 28 жніўня вынеслі прысуд — 15 гадоў калоніі. Адразу пасля гэтага мяне пачалі рыхтаваць да абмену. Спачатку выклікалі фатографа, зрабілі фатаграфіі. Потым адвялі ў санчастку на агляд. Аддалі мае рэчы з пасылак, якія не былі адобраны адміністрацыяй. Сказалі, што ўначы мяне забяруць. Бліжэй да сямі вечара да нас у камеру завялі яшчэ адну жанчыну, сказалі, што паедзем з ёй разам.
Але ў камеры была напружаная абстаноўка. Тыя жанчыны, фанаткі Пуціна, сталі паміж сабой казаць: «Чаму мы на Пуціна молімся, а дадому едзе яна? Яна відавочна там не будзе сядзець». І адна з іх, Ульяна, кажа мне: «Вось цябе на абмен забіраюць, а ты пацалунак дзядзьку Вову за тое, што цябе абмяняюць». Я рэчы збіраю, стараюся не звяртаць увагі. А яна зноў пачала: «Пара цалаваць дзядзьку Вову». Я кажу: «Дадому прыеду і там свайго дзядзьку Вову і пацалую».
Я чула гісторыі, што кагосьці на абмен забіралі, вазілі, а потым вярталі назад у камеры. Але ў мяне такая ўпэўненасць была, што гэта дакладна абмен і назад мы не паедзем. Везлі нас тры дні: спачатку ў Растоў-на-Доне, потым у Варонеж, потым у Бранск і толькі потым на мяжу. Калі мы ўбачылі ў вокны з СІЗА гэтыя аўтобусы, то зразумелі — гэта дакладна абмен.
Мне стала крыўдна, калі мы ўбачылі палонных з іншага боку — яны стаялі задаволеныя, накормленыя. І нашы хлопцы — усё худыя, закатаваныя, ледзь перасоўваюцца. Але, вядома, была радасць апынуцца дома, на волі.
«Нона важыць усяго 30 кілаграм, лекі, якія мы перадаем, ёй не даюць»
Нона Галка (46 гадоў) была затрыманая ў ліпені 2023 года. У снежні 2024 года Растоўскі абласны суд прысудзіў яе да 15 гадоў калоніі па абвінавачванні ў шпіянажы. Такі ж тэрмін быў прызначаны яе пляменніку Віктару Мешнякову. Абвінавачванне сцвярджала, што жанчына адпраўляла звесткі пра расійскіх вайскоўцаў свайму сыну.
Ірына, кума Ноны Галкі
Нона жыла ў горадзе Днепрарудны ў Запарожскай вобласці. Там яна і трапіла пад акупацыю ў 2022 годзе. Мы не крэўныя сваякі, я кума — хрысціла яе малодшае дзіця. Але яна мне вельмі дарагая. Я амаль адразу ж выехала з акупацыі, але Нона засталася. Сувязь з ёй была вельмі дрэннай. Але мы часам перапісваліся. У яе быў грамадзянскі муж і двое непаўналетніх дзяцей: ад першага і другога шлюбу. Муж забараняў ёй выязджаць. А потым у чэрвені 2023 года яна знікла, а разам з ёй — яе сястра Наталля і пляменнік Віця.
Нона Галка
Я стала яе шукаць: пісала лісты ва ўсе арганізацыі. Я так і думала, што яе забралі. Я пісала ў Днепрарудны ў РАУС, там мне адказалі, што ў іх такой няма. Але такая грамадзянка знаходзіцца ў Крыме і працуе на швейнай фабрыцы. Я адправіла запыт на гэтую фабрыку: там мне сказалі, што такой [работніцы] у іх ніколі не было і яны пра яе не чулі. Мяне вадзілі за нос восем месяцаў. Ніхто пра яе нібыта нідзе не чуў.
Праз чатыры месяцы мы знайшлі яе сястру Наталлю — у моргу. Яна была ўся збітая, змучаная, сівая. Цела было ў такім стане, што яе нельга было хаваць у адкрытай труне. Яе проста замучылі да смерці ў падвале. У моргу сказалі, што яны проста знайшлі цела, а афіцыйную прычыну смерці паказалі — сардэчная недастатковасць.
А пра Нонну наогул тады нічога вядома не было. І ў нейкі момант я ўжо не верыла, што мы знойдзем яе жывой. Гэта значыць сэрцам верыла, а розумам — не. Але праз восем месяцаў мы даведаліся, што яна ў СІЗА ў Растове і хутка будзе суд.
Цяпер мы ведаем, што пасля затрымання яе паўгода трымалі «на падвале». Напэўна, яна праходзіла такія ж катаванні, як яе сястра. Іх прымушалі прызнацца ў тым, што яны нібыта перадавалі інфармацыю аб [расійскіх салдатах], іх пазіцыях, карэктавалі агонь. Усё гэта таму, што сын Ноны і сын Наташы служылі раней ва УСУ. Але на той момант гэта ўжо была няправільная інфармацыя. Нону абвінавацілі ў шпіянажы, хоць яна была ўжо грамадзянка Расіі.
Нона піша лісты. Але шмат што пісаць нельга, там жа цэнзура. Яна пра ўсё даведваецца значна пазней. Напрыклад, у лютым памерла яе маці, а яна даведалася пра гэта толькі ў траўні. Шмат інфармацыі да яе наогул не даходзіць.
Цяпер яе адправілі на этап. Куды вязуць, мы не ведаем. Мы спадзяемся, што як яна даедзе да калоніі, зможа з намі звязацца. Нона — гэта чалавек пасля дзвюх аперацый на страўніку. У яе заўсёды былі праблемы з вагой, а цяпер яна важыць усяго 30 кілаграм. Гэта проста жах. У СІЗА ёй не даюць лекі, нават тыя, якія ўдаецца перадаць. Ёй трэба лячэнне, але гэта нікога не хвалюе.
Мы вельмі спадзяемся на абмен. Я прачынаюся і засынаю з гэтай думкай. Але цяпер цывільных мала мяняюць. Але мы ўсё роўна вельмі разлічваем, што забярэм яе, вернем дадому. Потым даможамся вяртання дзяцей. Цяпер яе хлопчыкі знаходзяцца з яе былым грамадзянскім мужам. Ён не выходзіць з намі на сувязь. Усіх ігнаруе.
Гэта вельмі страшна. Дзеці засталіся без маці. Бабуля памерла, цётка памерла. Забраць іх адтуль проста нерэальна без Ноны. Я ва ўсе арганізацыі пішу — і ў ААН, і ў Чырвоны Крыж, дзе толькі можна, толькі каб яе памянялі, бо яна там не выжыве.
Каментары адвакатаў
Мікалай Полазаў, адвакат і сузаснавальнік грамадскай арганізацыі «Пошук. Палон» у каментары The Insider расказаў, што, паводле звестак амбудсмена Украіны, Расія ўтрымлівае блізу 16 тысяч чалавек — мірных украінцаў. «Расійскія ўлады спецыяльна прыдумалі новую тэрміналогію: іх затрымліваюць «за супрацьдзеянне СВА», — кажа Полазаў. — Гэта азначае фактычна стварэнне сакрэтных турмаў, дзе трымаюць тысячы людзей без судовых рашэнняў і без сувязі са знешнім светам. Гэтыя людзі дэ-факта знаходзяцца ў СІЗА або ў калоніях, якія пераабсталяваны для ўтрымання ваеннапалонных. Яны могуць сядзець месяцы, могуць сядзець гады».
Фактычна любыя звароты ў Федэральную службу выканання пакаранняў не даюць ніякіх вынікаў. «У нас у арганізацыі «Пошук. Палон» было шмат выпадкаў, калі з нагоды зніклага без вестак чалавека накіроўвалі запыты ў Міністэрства абароны — і там адказвалі, што так, ён жывы, затрыманы «за супрацьдзеянне СВА», знаходзіцца на тэрыторыі Расіі, але дзе менавіта — не паведамляюць», — кажа адвакат.
«Расійскія ўлады імкнуцца максімальна схаваць гэтую інфармацыю, усіх заблытаць. Таму вельмі часта украінцаў тасуюць — гэта значыць пераводзяць з адной такой установы ў іншую з мяшком на галаве. Не гавораць загадзя, куды едуць, або падманваюць: напрыклад, саджаюць у аўтобусы, кажуць ну ўсё, паехалі на абмен. І проста перавозяць у іншае месца. Так здзекуюцца».
Яўген Смірноў, адвакат «Першага аддзела» салідарны з калегам:
«Гэтыя людзі праходзяць у гэтых падвалах вельмі жорсткія катаванні. Усіх катуюць электрычнасцю, кагосьці проста збіваюць, кагосьці падвешваюць, кагосьці падвяргаюць сэксуалізаванаму гвалту. Ёсць выпадкі, калі проста на вачах у членаў сям'і, гэта значыць прымушаюць, напрыклад, жонку глядзець, як яе мужа гвалтуюць. У гэтых катаванняў няма нейкіх мэтаў. Яны паказальна выбіваюць прызнанне віны, у тым, што нібыта перадавалі нейкія звесткі ўкраінскім спецслужбам».
«Звычайна ў абвінавачванне кладзецца банальная перапіска са сваякамі або публічныя звесткі з сацсетак, — падкрэслівае адвакат. — Напрыклад, чалавек мог у перапісцы расказваць: вось у нас учора быў прылёт ракеты, мы тут усе перапалохаліся, такая падзея адбылася».
«Мабыць, адзінае, самы хуткі вынік, на які можна разлічваць, — гэта абмен. Усе кажуць апошні месяц, што рыхтуецца абмен цывільных палонных. Пра гэта кажуць у расійскіх калоніях. Пра гэта ходзяць чуткі сярод праваабаронцаў, і мы ўсе гэтага чакаем», — рэзюмуе адвакат.