Пра культурную прорву між сучасным беларускім і польскім грамадствамі
Краязнаўца з Глыбоччыны Кастусь Шыталь пабываў у 2‑тысячнай польскай вёсцы Нурэц-Станцыя на мерапрыемствы, прысвечаным гісторыі мясцовай чыгункі. Ён прыходзіць да высновы, што ў падобнай беларускай вёсцы такое мерапрыемства было б немагчымым.
Фота: kastus.shytal / Facebook
Учора ездзіў у Нурэц-Станцыю. Гэта станцыя на Балагое-Сядлецкай чыгунцы, якую ў 1902‑1907 гадах збудавалі расейцы.
Я каля гэтай чыгункі пражыў большую частку жыцця — нарадзіўшыся ў Крулеўшчыне, а пазней жывучы ў Параф’янаве.
У Нурцы ўчора было мерапрыемства, прысвечанае гісторыі гэтай чыгункі. Ну то я не ўтрымаўся, каб не паехаць. Сустрэча была ў старым будынку вакзала, які цяпер належыць гміне. Будынак гэты мае статус культурнай каштоўнасці, некалькі год таму яго старанна адрамантавалі – і змясцілі там цэнтр культуры і бібліятэку.
Фота: kastus.shytal / Facebook
Такія вакзалы, збудаваныя паводле аднаго праекта, былі на кожнай станцыі IV класа ад Полацка да Седльцаў. У Крулеўшчыне вакзал узарвалі немцы ў ліпені 1944 года, калі адступалі. А шмат дзе — напрыклад, у Фарынаве, Загацці, Зябках, Будславе, Княгініне, Вялейцы, Палачанах, Багданаве, Юрацішках, Гаўі — гэткія вакзалы захаваліся ў рознай ступені (часам моцна перабудаваныя).
За некалькі дзён да мерапрыемства, пабачыўшы афішу, я даслаў арганізатарам спасылку на альбом здымкаў з будаўніцтва Балагое-Сядлецкай чыгункі ў ваколіцах Вялейкі, які даступны на сайце літоўскіх музеяў.
У Нурцы гэтых здымкаў не мелі. Падчас сустрэчы гэтыя здымкі былі паказаныя, а дырэктар цэнтра культуры Марцін Карнілюк, які чытаў лекцыю пра гісторыю чыгункі, пра мяне ўзгадаў і мне падзякаваў.
Для мяне нечакана было, што на мерапрыемства прыйшло шмат людзей — чалавек пяцьдзясят, уся зала была запоўненая і не хапіла месцаў. Прыйшлі мясцовыя людзі, былыя чыгуначнікі, хтосьці прыехаў з Сямятычаў, з Чаромхі. Адзін мясцовы чалавек прынёс кавалак расейскай рэйкі з кляймом Паўднёва-Заходняй чыгункі, вырабленай у 1892 годзе (яна магла паходзіць з лініі Брэст-Граева, што адносілася да Паўднёва-Заходняй чыгункі). Хтосьці прынёс старую шапку чыгуначніка, іншыя людзі ўзялі з сабой сямейныя здымкі і дакументы.
Пан Карнілюк расказаў пра гісторыю будаўніцтва чыгункі, паказаў на экране старыя мапы, развеяў некаторыя міфы пра чыгунку (напрыклад такі, што расейцы быццам бы не правялі чыгунку праз Сямятычы, каб пакараць мясцовых жыхароў за ўдзел у паўстанні 1863 года), гістарычныя фотаздымкі, расказаў пра архітэктуру чыгуначных будынкаў — вакзалаў, воданапорных вежаў, казармаў і будак, мосту праз Буг. Магу ацаніць, што лекцыя была добрая і добра, з розных бакоў раскрывала тэму гісторыі чыгункі.
Гледзячы на ўсё гэта, думаў, якая ж прорва паміж станам польскага і беларускага грамадства.
У Параф’янаве, Крулеўшчыне, Падсвіллі — мястэчках, якія паўсталі каля той жа Балагое-Сядлецкай чыгункі — немагчыма і ўявіць такога мерапрыемства. У тамтэйшых бібліятэках і школах проста няма аніводнага чалавека, які б меў дастатковыя веды на гэтую тэму. А калі б і было — нешта не верыцца, што магло б у суботні вечар сабрацца пяцьдзясят чалавек на такую лекцыю.
Савецкі і лукашэнкаўскі рэжымы не дазволілі паўстаць культуры, у якой магла б захоўвацца і папулярызавацца лакальная гісторыя і гістарычная памяць. А можа — што горай — знішчылі ў людзей пачуццё супольнасці.