У Казахстане за год завялі 709 крымінальных спраў на грамадзян, якія завербаваліся ваяваць за Расію
Ім даюць па 5‑6 гадоў калоніі.
Фото: Аляксандр Рэка / ТАСС
Улады Казахстана масава пераследуюць удзельнікаў вайны ва Украіне: у 2025 годзе мясцовыя сілавікі распачалі рэкордныя 700 спраў супраць тых, хто завербаваўся ў расійскія вайсковыя фармаванні.
Судам у такіх справах усё роўна, дзе служыў абвінавачаны: яны выносяць аднолькавыя прысуды і баевікам «ПВК Вагнера», і тым, хто падпісаў кантракт з Мінабароны Расіі. Усе яны, з пункту гледжання Крымінальнага кодэкса Казахстана, «здзяйснялі злачынны намер» па ўдзеле ў вайне.
Паводле падлікаў «Медыязоны» і Рускай службы «Бі-бі-сі», на вайне з Украінай загінула амаль 200 грамадзян ці выхадцаў Казахстана. Да нядаўняга часу ўлады краіны толькі папярэджвалі аб крымінальнай адказнасці, колькасць спраў абмяжоўвалася дзясяткамі ў год. Але ў пачатку 2025-га, пасля публікацыі асабістых даных магчымых наёмнікаў, сітуацыя рэзка змянілася.
«Медыязона» сумесна з праектам «Бывай, зброя» вывучыла судовую статыстыку Казахстана і прысуды канкрэтным людзям, каб высветліць, як казахстанцы трапляюць на вайну і як іх потым затрымліваюць мясцовыя сілавікі.
У Крымінальным кодэксе Казахстана ёсць два артыкулы, па якіх могуць прыцягваць удзельнікаў чужых войнаў. Першы, 172 КК РК, адносна лёгкі — за «Удзел ва ўзброеных канфліктах або ваенных дзеяннях на тэрыторыі замежнай дзяржавы» могуць прызначыць да 9 гадоў пазбаўлення волі. Артыкул 170 КК РК «Наёмніцтва» больш цяжкі, па яго трэцяй частцы — калі даказана, што абвінавачаны кагосьці забіў — прадугледжваецца пакаранне аж да пажыццёвага пазбаўлення волі. У асуджаных па артыкуле «Наёмніцтва» таксама канфіскуюць маёмасць.
Артыкул «Удзел ва ўзброеных канфліктах» з'явіўся ў Крымінальным кодэксе краіны ў 2014 годзе, на фоне анэксіі Расіяй Крыма. Да лютага 2022‑га прысуды па абодвух артыкулах былі рэдкасцю — не больш за паўсотні і па «Удзеле», і па «Наёмніцтве». У першыя гады вайны сітуацыя амаль не мянялася: у суды паступалі дзясяткі спраў у год.
Сітуацыя пачала мяняцца ў 2024 годзе: сілавікі сталі заводзіць больш спраў (17 — «Наёмніцтва» і 166 — «Удзел»). І, нарэшце, 2025 год паказвае рэкорды крымінальнага пераследу за ўдзел у вайне Расіі і Украіны: 709 спраў па «Удзеле» і 28 — па «Наёмніцтве».
У судах справы сталі масава з'яўляцца таксама ў 2025-м: крыху больш за сотню «ўдзелаў» і 12 «наёмніцтваў». Усяго за ўвесь час вайны да суда дайшлі 149 спраў аб удзеле ў вайне і 30 спраў супраць наёмнікаў.
Праваабаронца Артур Алхастаў, які працуе з праектам «Бывай, зброя», прадаставіў «Медыязоне» 17 поўных тэкстаў прысудаў за ўдзел у вайне. Гэтыя рашэнні судоў дазваляюць зірнуць на тое, як уладкавана сістэма расійскай вярбоўкі і як былых вайскоўцаў расійскай арміі затрымліваюць казахстанскія сілавікі.
15 з 17 атрыманых спраў разглядаліся ў спрошчаным парадку — гэта сітуацыя, калі падсудны згаджаецца з абвінавачаннем. Яшчэ адна справа была спыненая ўжо ў судзе ў сувязі з гібеллю падазраванага, а ў адным выпадку падсуднага вызвалілі ад адказнасці і накіравалі на прымусовае лячэнне.
У прысудах пяцёра служылі ў «ПВК Вагнера», 11 (уключаючы загінулага) — у Міністэрстве абароны Расіі або звязаных з ім структурах («ПВК Рэдут»). Адпраўлены на лячэнне казахстанец зусім не паспеў завербавацца — яго затрымалі па дарозе.
Сама па сабе служба ў «ПВК Вагнера» не лічыцца падставай для прысуду па больш цяжкім артыкуле аб наёмніцтве — усе вагнераўцы, акрамя аднаго, праходзілі па тым жа 172 КК, што і тыя, хто заключыў кантракт з Мінабароны.
Усе вядомыя падсудныя атрымалі рэальныя тэрміны. «Стандарт» для прысуду па артыкуле 172 КК — ад 4,5 да 5 гадоў калоніі. Прысуд за наёмніцтва (170 КК) больш строгі — 6 гадоў і восем месяцаў.
У ліпені 2025 года выданне «Вось Так» высветліла, што прысуды за ўдзел у вайне выносяць яшчэ і ва Узбекістане і Кыргызстане. У Кыргызстане на той момант журналісты знайшлі 16 прысудаў, а ва Узбекістане — 26.