Stary zamak Kafki
Sytuacyja z budučaj restaŭracyjaj rezydencyi Stefana Batoryja vyhladaje davoli pa-duracku…
Spytajcie haradziencaŭ: ci zadavalniaje ich vyhlad Staroha zamku? Dumaju, jany adkažuć: nie, nie zadavalniaje. Čamu? Na zamak nia vielmi padobny? Mahčyma, navat chutčej za ŭsio, što — tak. Ale, hałoŭnaje, što razburanaja pałova psuje karcinu, niešta treba rabić ź joju, niejk adbudavać. Tady j acalełaja častka — ułučna z uvachodnaj bramaj stanie vyhladać značna lepiej, tym bolš kali jaje padrestaŭravać, źjavicca cełasny vobraz.
Karaciej, patreba štości rabić paprostu na pavierchni. Ale što źbirajucca zaraz ułady? Naviešać na hety minimaliscki architekturna hmach azdobaŭ u styli renesansu, časoŭ karala Stefana Batoryja. Ni čarciažoŭ, ničoha niama, nie zachavałasia, adno hraviura haradzkoha krajavidu, na jakoj štości možna razhledzieć. Ja staju pierad im i ŭjalaju, što heta budzie — niba na karovie siadło na zamkavaj hary. Tym bolš viadoma, jak u nas robiać: im ŭsio adno — što karoŭnik, što zamak.
Pytańnie: adkul siońniašniaja zhoda intelihiencyi na całkam nienavukovuju restaŭracyju? Vynik peŭnaha kavarstva ci paprostu chitrykaŭ… Sakret polišynela. Prajekt restaŭracyi — u peŭnym sensie spałučeńnie dźviuch niedarečnaściaŭ. I voś ludzi zhadžajucca na bolš prymalnuju, kab niejk supraćstajać niedarečnaści žachlivaj. Patłumaču: u hałavie aŭtara zadumy byŭ pałac Batoryja pobač z mulažami: kniaskim “staražytnaruskim” cieramam i cerkaŭkaj, jakich navat malunkaŭ nichto nia bačyŭ.
Voś u hetym spałučeńni pierabudavany kaliści ŭ karaleŭskuju rezydencyju — pa žadańni samoha St.Batoryja — zamak u našych vačach vyjhraje ŭ paraŭnańni sa “staražytnaruskim matyvam”. I ŭvieś sakret. Chacia moj znajomy historyk architektury, i nia tolki jon, havoryć: treba pakinuć Stary zamak vonkava takim, jakim jon źjaŭlajecca pryblizna apošnija paŭtara stahodździa, ci štości źmianić z ulikam vieku 18-ha, bo zachavalisia peŭnyja dakumenty.
Siońniašniaje abličča, vidarys Staroha zamku — strohija, skupyja, ale isnuje ŭ ich jakajaści moc, hodnaść, heta sapraŭdy cytadel, a nie pałac z zavituškami. Tak supała, što tolki što zakončyŭ čytać “Zamak” Kafki, i padumałasia: Stary naš zamak całkam nadaŭsia b da ekranizacyi, pahatoŭ u ramanie jon fihuruje tolki ŭ razmovach, u lepšym razie na dalahladzie. Rasiejskaja ekranizacyja dobraja, a rabiłasia u Vybarhu, jaki Stalin u finaŭ zabraŭ. Horadniu, jak viadoma, u palakaŭ, pieršaj. A staražytnaruskaha matyvu, badaj, nia budzie. Zmahalisia ź im, machnuŭšy rukoj na batoryjeŭskija zavituški.