Mova naša. Što značyć spanatryć?
Ci Vam zdarałasia sustreć hetaje słova? Jano, vidać, ciapier amal źviałosia, bo pry apytańni šasnaccać čałaviek ź dzieviatnaccaci pryznalisia, što nie ŭžyvajuć hetaha słova. Što ž jano značyć?
I pačaŭ pisar čytać z samaha pačatku, jak kaliś-to Anuprej byŭ jašče pastuškom u błahoha haspadara, jak haspadar jamu kości cior… Słuchaŭ, słuchaŭ Anuprej i dzivu daŭsia: SPANATRYŬ-taki ŭsio! Chacieŭ jon skazać, ale ŭ čas strymaŭsia». (Źmitrok Biadula, «Son Anupreja»)
Daŭniejšyja varyjanty hetaha słova — spanatravać, spanietravać. Pachodzić hety dziejasłoŭ (jak dapuskaje etymałahičny słoŭnik) ad łacinskaha penetrare — pranikać, dasiahać, daśledavać.
Akramia Biaduli vykarystoŭvaje jaho Kupała i mnohija inšyja našy paety i piśmieńniki. Sustrakajecca jano i ŭ pierakładach Vasila Siomuchi. Jaho fiksuje «Tłumačalny słoŭnik biełaruskaj movy», słoŭnik Bajkova i Niekraševiča. Najbolš poŭna i trapna značeńnie hetaha słova ilustruje słoŭnik movy Janki Kupały.
- SPANATRYĆ (3) Zak. Abł. 1. Skiemić, zrazumieć. A kiemkuju mieŭ jon [V. Dunin-Marcinkievič] naturu, — Spanatryŭ, dzie praŭdu šukaci. Pamiaci Vincuka Marcinkieviča II 207. 2. Nabyć. Barany žaleznaj Nie spanatryŭ jon [haspadar], — Smykam dapatopnym Jorzaje zahon. Hutarka ab kiepskim haspadaru IV 160. 3. Pryvyknuć, pryzvyčaicca. Ci siahońnia, ci to zaŭtra — Jak i ŭčora, usio tak; Stohn hniaździcisia spanatryŭ, Žal placie svoj motak. Nie spadziejsia II 211. Abv. pr. adz. m. spanatryŭ (3): II 207, 211; IV 160.
My bačym, što słova heta maje niekalki značeńniaŭ. Až jany nie nadta dalokija adno ad adnaho. Zhadziciesia, što skiemić, zrazumieć, znajści — značeńni davoli-taki blizkija dy mohuć pieraciakać z adnaho ŭ adno. A kali ty ŭžo zrazumieŭ, vynajšaŭ, znajšoŭ, adkryŭ jak rabić niešta novaje, to rabić heta stanie tvaim novym zvyčajem. Adsiul i pryvyknuć. Ad znajści taksama niedaloka i da kupić.
Jość jašče niešta, što abjadnoŭvaje hetyja ŭsie značeńni. Kali słovy znajści, kupić, pryvyknuć — niejtralnyja, to spanatryć bolš emacyjanalna važkaje. Jano niasie ŭ sabie aśpiekt čahości novaha, čaho raniej nie było, dasiahnutaha nasupierak niejkim pieraškodam. Spanatryŭ — heta znajšoŭ toje, što było schavana, abo nie vidno (par. rus. obnaružiť). Spanatryŭ — navučyŭsia i paniaŭ zvyčaj rabić štości, čaho nie ŭmieŭ, nałaŭčyŭsia. Spanatryŭ — zrazumieŭ štości, čaho dahetul nie zaŭvažaŭ. Dumajecca mnie, što hetaje słova najlepiej pasuje na pierakład Archimiedavaha εὕρηκα [heŭreka], bolš znanaha ŭ nas jak «eŭryka».
Takija słovy azdablajuć našu movu, robiać jaje vyraznaj, havarkoj i zyrkaj. Karystajmasia.