Aharodža z bałkona, kranalnyja vieršy i hrybočak na pomniku. Samyja niezvyčajnyja pomniki na Vajskovych mohiłkach FOTY
Vajskovyja mohiłki nazyvajuć adnym z najstarejšych niekropalaŭ, jakija zachavalisia ŭ miežach Minska.
Pieršyja pachavańni na hetych mohiłkach adbyvalisia jašče naprykancy 19 stahodździa, a ŭ 1930-1940 hadach tut chavali amal usich vybitnych dziaržaŭnych, vajennych, navukovych, tvorčych dziejačaŭ mižvajennaha času.
Na Vajskovych mohiłkach pachavanyja Janka Kupała, Jakub Kołas, Kuźma Čorny, adzin sa stvaralnikaŭ BSSR Alaksandr Čarviakoŭ, aŭtary biełaruskaha himnu Michaś Klimkovič i Niestar Sakałoŭski, pieršy prezident Akademii Navuk Usievaład Ihnatoŭski…
Usiaho na Vajskovych mohiłkach kala 3000 pachavańniaŭ.
Vybrać samyja niezvyčajnyja ź ich my paprasili sakratara hramadska-naziralnaj kamisii pa achovie pomnikaŭ Paŭła Karalova.
Ad pačatku leta, kali pačałasia rekanstrukcyja mohiłak, Pavieł pravodzić tut amal uvieś svoj volny čas.
«Pomniki, jakija ja vybraŭ, kaniečnie, na moj subjektyŭny pohlad samyja cikavyja. Ale toje, što ja chaču pra ich raskazać, maje ahulnuju dumku: ich nielha znosić i «restaŭravać», jak heta robić «Śpieckambinat». Hetyja pomniki ŭnikalnyja».
Pomnik pratatypu čarotaŭskaj Alesi
«Pomnik na mahile aktrysy Alesi Aleksandrovič i jaje muža Michaiła Ivanaviča Maroza sučasny, jaho nie tak daŭno pastaviła za svaje hrošy Taćciana Navasielskaja, unučka piśmieńnika Siarhieja Znajomaha, jakaja apiakujecca hetaj mahiłaj. Ale pomnik cikavy tym, što na im vielmi padrabiazna raśpisana, kim byli ludzi, jakija tut pachavanyja».
Cikava, što na pomniku adna data śmierci ŭ muža i žonki — 1947 hod.
Voś što raskazała litaraturaznaŭca i piśmieńnica Hanna Sieviaryniec:
«Pra Alesiu Aleksandrovič viadoma, što jana siastra piśmieńnika Andreja Aleksandroviča, što jana — pieršaje kachańnie Michasia Čarota, była pieršaj vykanaŭcaj roli Alesi ŭ dramie Čarota «Na Kupalle». Kupała nazyvaŭ Alesiu Aleksandrovič «maja dačuška». I prychodziŭ pasłuchać znakamity ŭ 20-ja hady chor Teraŭskaha tolki z-za jaje.
Chor Teraŭskaha prymaŭ udzieł u pastanoŭcy pjesy «Na Kupalle» ŭ Maskvie. Pjesa tam mieła nievierahodny pośpiech. Jaje ŭznaharodžvali premijami, Čarot staŭ žadanym hościem na ŭsialakich pryjomach.
A chor, u jakim śpiavała Alesia, raźmiaścili ŭ internacie pry pradstaŭnictvie BSSR va ŭradzie SSSR, jakim jakraz i kiravaŭ Michaił Maroz.
Jon raźmiaščaŭ chor, damaŭlaŭsia pra bilety, arhanizoŭvaŭ bankiety. A Michaił Maroz ža byŭ taksama maładym čałaviekam, jak i Michaś Čarot. Dyk voś, na raźvitalnym bankiecie jon zrabiŭ prapanovu ruki i serca Alesi Aleksandrovič. I jany zaručylisia. Michasia Čarota na tym bankiecie nie było, jon adznačaŭ pośpiech pjesy ź niejkimi prychilnikami. Kali jamu skazali, što jaho Alesia na bankiecie zaručyłasia z Marozam, toj vielmi pieražyvaŭ. A Alesia paśla kazała, što Michaś vielmi letucienny, a z surjoznym Marozam joj budzie praściej stvaryć siamju.
Paśla Michaiła Maroza pieraviali ŭ BSSR, i da 1935 hoda jon zajmaŭ vysokija dziaržaŭnyja pasady. Kali pačałasia čystka, Michaił Maroz spužaŭsia, što mohuć pryjści za im, i na hod źjechaŭ pracavać u Sibir.
A na toj momant u siamji raśli dvoje synoŭ. I jak tolki praz hod Michaił Maroz viarnuŭsia ŭ Minsk, jaho tut ža aryštavali. U 1937 pa prysudzie jaho adpravili ŭ łahier na 10 hadoŭ.
Tam Michaił kančatkova straciŭ zdaroŭje, bo jaho da hetaha vielmi mocna katavali ŭ turmie, u jaho adnialisia nohi, jon pakutavaŭ ad hoładu i chvarobaŭ. U apošnim liście da žonki jon raskazvaŭ pra svoj žudasny stan zdaroŭja, prasiŭ jaho vyzvalić. Ale hety list byŭ apošnim. Bolš źviestak pra Michaiła Maroza nie było. Tamu i siońnia nieviadoma, u jakim hodzie jon pamior, dzie pachavany.
A kali Alesia pamirała, jana paprasiła ŭ dziaciej, kab na jaje pomniku taksama napisali i imia Michaiła Maroza, bo ŭ jaho mahiły niama. A jaki hod paznačać, dzieci nie viedali. Tamu napisali, jak i hod śmierci maci — 1947.
Kab nie taja apošniaja vola Alesi ŭzhadać imia Michaiła Maroza na pomniku, pra jaho b siońnia nichto nie pamiataŭ i nie viedaŭ. A miž tym Michaś Maroz byŭ vybitny dypłamat. Jon viarnuŭ u Biełaruś usie carkoŭnyja zvany, jakija vyvieźli padčas Pieršaj Suśvietnaj vajny. Jon viartaŭ z evakuacyi biełaruskich nastaŭnikaŭ, daktaroŭ».
«Pomnik, jaki stavili ŭ kancy 1940-ch dzieci Maroza i Aleksandrovič razburyŭsia, tamu daviałosia stavić novy. Choć ścipły, ale taki patrebny», — udakładniaje Pavieł Karaloŭ.
Pomnik vajskovamu čynoŭniku Hienrychu Hrabe
«Pomnik, jaki nahadvaje dreva z abrezanymi halinami, vidać, rabiła ŭ tym liku i dla siabie žonka čynoŭnika Lizavieta. Ale jak skłaŭsia jaje los, nieviadoma. Bo Hienrych Hrabe tut byŭ pachavany ŭ 1916 hodzie, a daty śmierci Lizaviety na pomniku niama. Mahčyma, jana naohuł tut nie pachavanaja».
Niezvyčajny hety pomnik jašče tamu, što ŭ jaho siaredzinie jość vyjava hryba.
«Naturalna, što hety hrybok nios niejkuju sensavuju nahruzku. Abrezanyja haliny na pomniku abaznačajuć, što pierarvaŭsia rod, a voś što moh značyć hrybok, nieviadoma».
Jašče ŭ padmurku pomnika vybity kranalny nadpis:
«Miłyj druh, tvoja mohiła
skolko ślez mnie priniesła,
skolko horia pričiniła
v žiźni radosť otniała».
«Naohuł, pomniki z kranalnymi zapisami, napisanymi časta ad ruki, — heta asobnaja historyja na hetym niekropali».
Aharodža z trub, kryž z šaściaronkaŭ
Siarod pomnikaŭ na Vajskovych mohiłkach šmat takich, jakija stavilisia padčas vajny. Tady nie było mahčymaści aformić nadmahille abo zamović kryž ci aharodžu. U takich pomnikaŭ taksama svaja historyja.
Naprykład, pomnik, na jakim ad času ŭžo amal nie vidać anijakaha nadpisu. Ale jon varty ŭvahi tamu, što ŭ jaho niezvyčajnaja aharodža.
«Pa ŭsim vidać, što heta zusim i nie aharodža. Heta byŭ bałkon. Vidać, u ludziej nie było hrošaj zamović aharodžu, tamu jany źniali jaje z bałkona svajoj kvatery».
Jašče adno cikavaje rašeńnie z aharodžaj možna ŭbačyć na mahile minčanki Antaniny Mandrukievič, jakaja pamierła ŭ lutym 1946 hoda.
Svajaki zrabili aharodžu z vadapravodnych trub.
Rabili z padručnych srodkaŭ nie tolki aharodžy, ale i kryžy.
Naprykład, kryž na mahile minčuka Valancina Ahiejenkava ŭłasnaručna rabiŭ jaho baćka Parfion.
«Parfion Ahiejenkaŭ pracavaŭ na čyhuncy, adtul, vidać, i ŭziaŭ šaściarni, kab zrabić kryž pa synie, jaki pamior u 1944 hodzie. Da siońnia zachavaŭsia i nadpis na mietaličnaj tabličcy, jaki rabiŭ sam Parfion ad ruki: «Śpi spakojna dorohoj syn viečnaja pamiať tiebie».
Pomnik achviaram minskaj trahiedyi, jakaja zdaryłasia ŭ 1946 hodzie
U samym kucie Vajskovych mohiłak asobna staić vieličny pomnik, na jakim pieraličanyja 27 imionaŭ z ukazańniem uzrostu pamierłych: im było ad 15 da 28 hadoŭ.
Nijakich paznak na pomniku niama — chto hetyja maładyja ludzi, čamu jany pachavanyja ŭ adnoj mahile i kali jany pamierli?
Na płoščy Svabody ŭ Haścinnym dvary 3 studzienia 1946 hoda ładziłasia pieršaja paślavajennaja jołka dla dziaciej. Na jaje zaprasili vydatnikaŭ vučoby, aktyvistaŭ, dziaciej vysokapastaŭlenych čynoŭnikaŭ. Zdaryŭsia pažar. Niekatoryja vyžyli tolki dziakujučy tamu, što skakali z voknaŭ treciaha paviercha. Dzieci, padletki łamali nohi, ale zastalisia žyvymi. Dakładnaja kolkaść pamierłych nieviadomaja i siońnia. Niekatoryja baćki paznavali, što ich dzieci zahinuli na pažary tolki pa adnym branzalecie, jaki zastaŭsia na papiališčy.
Pa śviedčańniach, 3 studzienia 1946 hodu na navahodniaj jołcy na płoščy Svabody zahinuła bolš za sto maładych ludziej.
Pomnik zrobleny ŭ duchu tych časoŭ. Nijakaha napaminu pra trahiedyju. Adčuvańnie, byccam pomnik vajennaha času.
Biełaruskamoŭny litaraturny kutok
Pavieł Karaloŭ padychodzić da toj častki mohiłak, dzie pachavanyja viadomyja biełaruskija litaratary.
«Ja nie viedaju, jak vyłučyć asobna pomnik Paŭluku Trusu, a pomnik Kuźmu Čornamu nie ŭzhadać, tamu chaj u maju piaciorku pachavańniaŭ, na jakija treba źviarnuć uvahu na Vajskovych mohiłkach, budzie ŭklučany hety kutočak».
«Litaraturny» kutok mieścicca sprava ad centralnaj alei. Tut pachavany Michaś Klimkovič.
«Michaś Klimkovič uznačalvaŭ Sajuz piśmieńnikaŭ, byŭ aŭtaram słoŭ himna Biełarusi. Vieršavanyja radki vybityja na pomniku:
My budziem žyć viečna: u słavie naroda,
U kožnym zdabytku, ŭ miaścincy luboj
Jość naša cahlinka, jość naša rabota,
Jak miod jość u kvietcy luboj palavoj».
Tut ža pachavanyja plamieńnica Janki Kupały Nina Ramanoŭskaja, Viera Lutava, Valancin Taŭłaj, Aleś Hurło…
«Ja b chacieŭ uzhadać i pomnik mastaku Jankielu Kruhieru i historyku Ivanu Chozieravu. Ale što havaryć, kali kožnaja mahiłka, kožny nadpis na joj, kožnaja vyjava, kožnaja detal — heta adlustravańnie samaha dramatyčnaha pieryjadu ŭ historyi Biełarusi».