Marzaluk: Kali chto kaža, što Muraŭjoŭ ledź nie stvaralnik biełaruskaj dziaržavy, to heta poŭnaja łuchta

Na jutub-kanale BiełTA vyjšła hadzinnaja videapramova deputata Ihara Marzaluka pra Kastusia Kalinoŭskaha i Michaiła Muraŭjova. U zahałoŭku padkreślena, što havorka idzie pra «realnaha» Kalinoŭskaha, a mianuška «Viešalnik», pad jakoj viadomy ŭ Biełarusi Muraŭjoŭ, uziata ŭ dvukośsie.

Ihar Marzaluk

Napačatku — paru słoŭ pra kantekst. U mai 2024 hoda deputat i dyrektar Nacyjanalnaj biblijateki Vadzim Hihin pračytaŭ lekcyju pad nazvaj «Hubiernatar Michaił Muraŭjoŭ i nacyjanalna-kulturnaje adradžeńnie Biełarusi». Heta była, badaj, pieršaja sproba takoha ŭzroŭniu prypisać Muraŭjovu pazityŭnuju rolu ŭ historyi Biełarusi.

A naprykancy listapada žurnalisty «Biuro» apublikavali dakumienty Rasijskaha instytuta stratehičnych daśledavańniaŭ (RISD). U ich byŭ vykładzieny šerah prapanoŭ pa histaryčnaj palitycy Biełarusi (2022—2024) — takija jak nieabchodnaść śviatkavać treci padzieł Rečy Paspalitaj, dapłačvać Hihinu i marhinalizavać Marzaluka.

Całkam mahčyma, što vystup Marzaluka na jutub-kanale BiełTA staŭ reakcyjaj na hetyja płany. 

Kalinoŭskaha chvalili navat muraŭjoŭcy

U razvažańniach pra Kalinoŭskaha ničoha asabliva novaha nie daviedvajemsia, ale cikavaj moža być taktyka palemiki z tymi, chto Kalinoŭskaha choča vykaranić z histaryčnaj pamiaci biełarusaŭ. Voś asnoŭnyja pryjomy Marzaluka:

• Kalinoŭskaha prydumali nie stolki nacyjanalisty, kolki savieckija historyki. Kult Kalinoŭskaha «byŭ na ŭrokach historyi BSSR, byŭ u savieckaj kamunistyčnaj rečaisnaści», — nahadvaje historyk. I na ŭsiaki vypadak dadaje: «Chaču nahadać, što ŭ BSSR, jak i ŭ SSSR, asabliva paślavajennym, nijakaj havorki nie mahło być pra paturańnie nacyjanalistam».
• Kalinoŭski dobra viedaŭ biełaruskuju movu, choć chatniaj movaj była polskaja. «Lubiŭ havaryć na biełaruskaj movie, za što atrymaŭ mianušku chłopa», — zaŭvažaje Marzaluk. Arhumient pra viedańnie i luboŭ da biełaruskaj movy dla rusafiłaŭ chutčej dadatkovaja zahana, čym vartaść. Ź inšaha boku, heta abviarhaje ich śćviardžeńnie, što Kalinoŭski byŭ sucelnym palakam.
• Niapraŭda, što Kalinoŭski nienavidzieŭ «usich ruskich». A voś heta ŭdar pa centralnych pazicyjach rusafiłaŭ. Marzaluk, vidać, dobra pradumaŭ hety pryjom, bo padrabiazna apisvaje, jak asiarodździe samoha Muraŭjova ŭsprymała Kalinoŭskaha i jakuju rolu adyhrali ruskija revalucyjaniery ŭ farmiravańni jaho pohladaŭ. Sami muraŭjoŭcy, jak śviedčyć historyk, vykazvalisia pra Kalinoŭskaha jak pra idejnaha čałavieka i pryznavali, što jon rašuča praciviŭsia źlićciu ziamiel VKŁ z Polščaj.
• Navat stalinskaja ŭłada paśla vajny nie admoviłasia ad pazityŭnaha vobrazu Kalinoŭskaha. I heta pry tym, što «biełaruskija kałabaranty-nacyjanalisty padčas Vialikaj Ajčynnaj vajny vykarystoŭvali jaho imia». Hety pryjom nakiravany suprać śćviardžeńnia rusafiłaŭ, što imia Kalinoŭskaha nibyta zaplamlena tym, što siońnia biełaruski połk jahonaha imia zmahajecca na baku Ukrainy. 

Muraŭjoŭ zatrymaŭ pałanizacyju, ale dla Biełarusi — absalutny čužak

Nie nazyvajučy imionaŭ, Marzaluk zhadvaje čyjeści mierkavańni pra toje, što sapraŭdnym hierojem Biełarusi byccam źjaŭlajecca nie Kalinoŭski, a hienierał-hubiernatar Muraŭjoŭ. Prychilniki hetaj tezy śćviardžajuć, što hety druhi «vyratavaŭ Biełaruś ad polskaha pryhniotu» i «zrabiŭ šmat dla zachavańnia biełaruskaj samabytnaści».

Marzaluk pryznaje, što Muraŭjoŭ «złamaŭ miechanizmy pałanizacyi praź sistemu školnaj adukacyi». Adnak u astatnim ruski hienierał bolš škodziŭ, čym dapamahaŭ: 

• Muraŭjoŭ — prychilnik rusifikacyi i źniščeńnia kulturnaj samabytnaści biełarusaŭ. «Dla Muraŭjova najvažniejšaj była ŭnifikacyja Paŭnočna-Zachodniaha kraju … i pieratvareńnie jaho ŭ takuju ž Rasiju, jak karennaja Rasija» — padkreślivaje Marzaluk.
• Absalutny čužak. «Jon nie daviaraŭ miascovamu nasielnictvu, nazyvaŭ miascovych «paŭpalakami», a čynoŭnikaŭ masava pryvoziŭ z centralnych hubierniaŭ Rasii». Bolš taho, Muraŭjoŭ «vielmi nie daviaraŭ biełaruskim pravasłaŭnym duchoŭnikam».
• Stvareńnie Vilenskaj archieahrafičnaj kamisii było, pavodle słoŭ Marzaluka, usiaho tolki instrumientam dakazvańnia «spradviečna ruskaha» charaktaru Biełarusi i Litvy.

Takim čynam, kaža Marzaluk, «usie razmovy pra Muraŭjova jak pra niejkaha demiurha, ledź nie stvaralnika biełaruskaj dziaržavy — heta poŭnaja łuchta i poŭnaja niapraŭda».

Mahčyma, kab źmiakčyć ahulny ton, Marzaluk dadaje, što i Kalinoŭskaha nie treba hieraizavać, bo i Kalinoŭski byŭ u niejkim sensie «viešalnikam» (dziejničaŭ žorstka padčas paŭstańnia). 

Ale simietryi tut niama, bo

«Kalinoŭski, u adroźnieńnie ad Muraŭjova, pryznavaŭ pryncypovuju roŭnaść biełaruskaj, litoŭskaj, ukrainskaj, polskaj i ruskaj movaŭ. Muraŭjoŭ ža ŭ biełaruskaj kultury nijakaj samabytnaści nie bačyŭ» — padahulniaje praŭładny historyk.

Kamientary da artykuła