Archieołahi znajšli raniej nieviadomuju stalicu dziaržavy sapatekaŭ

Pachavany pad toŭščaj džunhlaŭ i ziamli horad na terytoryi sučasnaj Mieksiki pieršapačatkova padavaŭsia zvyčajnaj vajskovaj krepaściu, ale akazaŭsia vielizarnym palityčnym centram staražytnaj sapatekskaj cyvilizacyi z šyroka raźvitaj sietkaj unutranych daroh, doŭhimi ścienami i bolš za tysiačaj pabudoŭ. 

Sapatekskaja fihurka (źleva) i karta znojdzienaj sapatekskaj stalicy Hujenhoła. Fota: Vecteezy, Pedro Guillermo Ramón Celis / McGill University

Zakinuty nasieleny punkt Hujenhoła (što ŭ centralnaj častcy Mieksiki), jaki dahetul ličyŭsia zvyčajnym vajskovym farpostam staražytnaj cyvilizacyi sapatekaŭ, akazaŭsia vielizarnym (pa mierkach Siaredniaviečča) horadam, jaki zajmaje 360 hiektaraŭ ziamli (jak vosiem Vatykanaŭ) i ŭtojvaje ŭ sabie bolš za 1100 zbudavańniaŭ.

Vyśvietlić heta ŭdałosia dziakujučy technałohii dystancyjnaha łaziernaha zandziravańnia — lidara. Lidar vykarystoŭvaje impulsnyja łaziernyja pramiani dla atrymańnia dakładnaha trochmiernaha tapahrafičnaha malunka miascovaści, asabliva pad hustym lasnym pokryvam, paviedamlaje kanadski dziaržaŭny navukova-daśledčy ŭniviersitet Makhiła, čyje archieołahi i znajšli sapatekski horad.

Hujenhoła, jak śviedčyć novaje daśledavańnie, była stvoranaja ŭ 1440 hodzie našaj ery i ŭ samym pačatku zadumvałasia jak vajskovy farpost dla supraćstajańnia actekam i inšym miezaamierykanskim plamionam. Ale potym horad razrośsia, zavioŭšy raźvituju sietku ŭnutranych daroh, niekalki šmatkiłamietrovych linij ścien, a taksama piramidy, chramy, pałacy, administratyŭnyja budynki, raznastajnyja hramadskija prastory, spartovyja placoŭki i navat ułasny račny port.

Elita, handlary, ramieśniki i prostanarodździe žyli ŭ roznych rajonach horada (Hujenhoła mieła 5 žyłych zonaŭ, biez uliku račnoha kompleksu).

Karta Hujenhoły. Fota: Pedro Guillermo Ramón Celis / McGill University

«Architektura Hujenhoły pakazvaje, što jana słužyła stratehičnym miescam dla dziaržaŭnaj elity sapatekskaj cyvilizacyi, palahčajučy ich šlubnyja sajuzy i zabiaśpiečvajučy nadziejnuju schovanku ad źniešnich pahroz. Aproč taho, płanavańnie horada admietnaje jahonymi šyrokimi žyłymi rajonami, jakija demanstrujuć mocnaje pieraplacieńnie centralizavanaj haradskoj ułady z prostanarodnymi supolnaściami.

Maje vysnovy śviedčać pra toje, što Hujenhoła była palityčnaj stalicaj, ź vialikim uzroŭniem ekanamičnaj aktyŭnaści, mocnaj administracyjaj i składanaj sacyjalnaj arhanizacyjaj. U horadzie byli ŭsie atrybuty, charakternyja dla aŭtanomnaj dziaržavy, a nasielnictva mieła ŭłasnuju sistemu ijerarchii, dzie zaležnyja ludzi byli addanyja svaim haspadaram», — kaža Pedra Hiljerma Ramon Selis, hałoŭny aŭtar daśledavańnia.

Pa jaho słovach, horad niečakana dobra zachavaŭsia, damy ŭsio jašče stajać: možna ŭbačyć ich dźviery, kalidory, aharodžy. Takim čynam, lohka identyfikavać žyłyja rajony. «Horad byccam zastyŭ u časie da taho momantu, pakul nie adbylisia hłybokija kulturnyja źmieny, vyklikanyja prychodam ispancaŭ», — adznačaje daśledčyk.

Pavodle apošnich danych z archieałahičnaha daśledavańnia Pedra Hiljerma Ramona Selisa, sapateki kančatkova zakinuli Hujenhołu prykładna ŭ 1521 hodzie, kali ŭ Centralnuju Amieryku tolki pačali aktyŭna prypłyvać ispanskija kałanisty i kankistadory. Sapateki pierabralisia ŭ susiedni horad Teuantepiek (sučasny mieksikanski Santa-Daminha), jaki staŭ apošniaj stalicaj sapatekskaj cyvilizacyi pierad poŭnym zavajavańniem rehijona ispancami.

Terytoryi, jakija kantralavała sapatekskaja cyvilizacyja na piku svajoj mahutnaści (15 stahodździe) pierad prychodam ispanskich kankistadoraŭ. Žoŭtymi zoračkami paznačanyja Huijenhała i jašče adna sapatekskaja stalica — horad Saačyła, adkul i pryjšli sapatekskija kałanisty, jakija zasnavali Huijenhału. Fota: Pedro Guillermo Ramón Celis / McGill University

Dakładnaje miescaznachodžańnie sapatekskaj stalicy Huijenhała (paznačana žoŭtaj zoračkaj). Pobač ź im — mieksikanski horad Santa-Daminha-Teuantepiek, administratyŭny centr štata Aachaka. Teuantepiek byŭ apošniaj stalicaj sapatekskaj cyvilizacyi pierad poŭnym zavajavańniem rehijona ispancami. Fota: Pedro Guillermo Ramón Celis / McGill University

Kamientary da artykuła