Roŭna try hady tamu pačałosia poŭnamaštabnaje ŭvarvańnie Rasii va Ukrainu. Jak źmianiłasia Ukraina za hety čas
Poŭnamaštabnaja vajna na vynoślivaść praciahvajecca ŭžo roŭna try hady. Kali dla Ukrainy situacyja z uzbrajeńniem i hrašyma dziakujučy dapamozie sajuźnikaŭ była bolš-mienš stabilnaj, to ź inšymi resursami, pierš za ŭsio z čałaviečymi, kraina ŭ 2024 hodzie akazałasia na miažy prorvy.
Miemaryjał zahinułym na Majdanie.
Bi-Bi-Si sabrała hałoŭnyja ličby, jakija ilustrujuć, jak Ukraina pieražyła treci hod vajny i z čym ustupaje ŭ čaćviorty, ad jakoha časam čakajuć užo nie pieramohi abo kontrnastupaŭ, a mirnych pahadnieńniaŭ.
Skaračeńnie nasielnictva
Apošni poŭny pierapis nasielnictva va Ukrainie pravodziŭsia ŭ 2001 hodzie. Da poŭnamaštabnaha rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu (biez akupavanych Kryma i častki Danieckaj i Łuhanskaj abłaściej), pa roznych acenkach, žyli 41—42 miljony čałaviek.
Pavodle padlikaŭ AAN, ź lutaha 2022 hoda nasielnictva Ukrainy skaraciłasia na 10 miljonaŭ, heta značyć prykładna na čverć. Demohrafy ŭsio ŭpeŭnieniej śćviardžajuć, što depapulacyja — heta sistematyčnaje skaračeńnie nasielnictva Ukrainy, niepaźbiežna, i, faktyčna, heta ŭžo adbyvajecca.
Stanam na lipień 2024 hoda, pa źviestkach, zasnavanych na pakazčykach troch ukrainskich apierataraŭ mabilnaj suviazi, na terytoryi, pad kantrolem Ukrainy, žyli 30 miljonaŭ čałaviek. Ministerstva ekanomiki ŭ svaich makraprahnozach pryvodzić bolš vysoki pakazčyk — 33 miljony čałaviek.
Zhodna z dakładam CRU, apublikavanym vosieńniu 2024 hoda, uzrovień śmiarotnaści va Ukrainie składaje 18,6 na tysiaču čałaviek. Heta samy vysoki pakazčyk u śviecie.
Rasija ŭ hetym dakładzie akazałasia na dziaviatym miescy — tam śmiarotnaść składaje 14 na tysiaču čałaviek.
Pa źviestkach CRU za 2024 hod, va Ukrainie taksama samaja nizkaja ŭ śviecie naradžalnaść — šeść dziaciej na tysiaču čałaviek, i kraina zajmaje pa hetym pakazčyku 228-je miesca.
Straty siarod cyvilnych
Pa źviestkach AAN, na praciahu 2024 hoda kolkaść achviar siarod cyvilnaha nasielnictva va Ukrainie značna ŭzrasła. Jak zajaviła namieśnica hienieralnaha sakratara AAN pa palityčnych pytańniach Rozmary Dzikarła, kolkaść zahinułych i paranienych u vyniku dziejańniaŭ rasijskich vojsk vyrasła na 30% u paraŭnańni z papiarednim hodam.
Hetyja danyja byli apublikavany padčas pasiedžańnia Rady biaśpieki AAN u studzieni 2025 hoda. Asablivuju ŭvahu ŭ AAN źviarnuli na rost paciarpiełych siarod dziaciej. U pieršyja try kvartały 2024 hoda było zafiksavana bolš vypadkaŭ zahinułych i paranienych dziaciej, čym za ŭvieś 2023 hod.
Pa infarmacyi Administracyi Viarchoŭnaha kamisara AAN pa pravach čałavieka, z pačatku poŭnamaštabnaha rasijskaha ŭvarvańnia zahinuli nie mienš za 12 456 čałaviek, siarod jakich 669 dziaciej. Hod tamu AAN paviedamlała pra 10 191 zahinułaha mirnaha žychara.
U AAN padkreślivajuć, što statystyka adlustroŭvaje tolki paćvierdžanyja śmiarotnyja vypadki, i što realnaja kolkaść achviar moža być značna vyšejšaj.
Straty siarod vajskoŭcaŭ
Na praciahu troch hadoŭ vajny ŭłady Ukrainy redka abjaŭlali źviestki ab stratach siarod vajskoŭcaŭ. Adnak u pačatku lutaha 2025 hoda hetyja ličby nazvaŭ prezident Zialenski ŭ intervju brytanskamu žurnalistu Pirsu Morhanu.
Na pytańnie ab stratami padčas vajny, i, u pryvatnaści, ab zajavach prezidenta ZŠA Donalda Trampa ab tym, što Ukraina straciła 400 tysiač sałdat, prezident Zialenski zajaviŭ, što kolkaść zahinułych ukrainskich vajennych składaje 45 100 čałaviek.
Hod tamu jon havaryŭ pra 31 tysiaču zahinułych vajennych. Jašče 390 tysiač — heta vypadki paranieńniaŭ, jakich, pa słovach Zialenskaha, bolš, čym paciarpiełych ludziej, bo adzin čałaviek moh atrymać niekalki ranieńniaŭ.
Unutranyja pierasialency
Pa danych Ministerstva sacyjalnaj palityki, da pačatku śniežnia 2024 hoda va Ukrainie było zarehistravana 4,9 miljona ŭnutranych pierasialencaŭ paśla pačatku poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia.
2,5 miljona ź ich nie mohuć viarnucca ŭ svaje damy, bo ich žyllo albo raźbita, albo znachodzicca ŭ zonie aktyŭnych bajavych dziejańniaŭ, albo raźmieščana na akupavanaj terytoryi.
Stanam na studzień 2025 hoda dapamohu ad dziaržavy atrymlivali 1,2 miljona časovych pieramiaščanych asob. Na vypłaty im u 2024 hodzie było vydzielena 57,6 młrd hryŭniaŭ (1,38 młrd dalaraŭ) — u 20 razoŭ bolš, čym da poŭnamaštabnaha ŭvarvańnia.
Ukraincy za miažoj
Pa danych Administracyi Viarchoŭnaha kamisara AAN pa pytańniach biežancaŭ (UVKB AAN), na siaredzinu studzienia 2025 hoda ŭ śviecie zarehistravana amal 6,9 miljona biežancaŭ z Ukrainy, ź jakich 6,3 miljona akazalisia ŭ Jeŭropie.
Spačatku najbolšaja kolkaść ukraincaŭ, što ŭciakli ad vajny, była ŭ Polščy, ale paźniej lidaram pa hetym pakazčyku stała Hiermanija.
Pa danych AAN, u Polščy ciapier karystajucca časovaj abaronaj zvyš 993 tysiač ukraincaŭ, choć za ŭvieś pieryjad vajny hety status atrymali 1,9 miljona. U Rasii i Biełarusi, pa danych AAN, apynułasia kala 1,269 miljona ŭkraincaŭ. U toj ža čas, pa danych Jeŭrastata, na 31 śniežnia 2024 hoda status časovaj abarony ŭ krainach ES atrymali kala 4,3 miljona čałaviek, jakija pakinuli Ukrainu ŭ vyniku poŭnamaštabnaha rasijskaha ŭvarvańnia.
Roźnica z danymi AAN moža tłumačycca tym, što Jeŭrastat nie ŭličvaje ličby z krain, jakija nie ŭvachodziać u ES, a taksama mahčymym padvojnym padlikam, kali čałaviek atrymaŭ časovuju abaronu ŭ niekalkich krainach. Pa danych Jeŭrastata, najbolš ukraincaŭ pryniała Hiermanija (1,161 miljona čałaviek, abo 27,3% ad ahulnaj kolkaści) i Polšča (0,991 miljona abo 23,3%).
U daśledavańni ŭkrainskaha Centra ekanamičnaj stratehii paznačana, što paśla troch hadoŭ vajny za miažoj znachodziacca 5,2 miljona ŭkraincaŭ.
Pry hetym śpiecyjalisty, jakija sočać za temaj mihracyi i biežancaŭ z pačatku vajny, adznačajuć, što siarod ukraincaŭ za miažoj pavialičyłasia dola mužčyn — na 9% u paraŭnańni z papiarednim daśledavańniem.
Kolkaść tych, chto płanuje viarnucca va Ukrainu, upieršyniu za čas daśledavańniaŭ składaje mienš za pałovu — usiaho 43%.
U Centry ekanamičnaj stratehii taksama padličyli, što z-za mihracyi padčas vajny Ukraina straciła 1,7—2,3 miljona pracoŭnych ruk.
Heta strata, pa padlikach śpiecyjalistaŭ centra, abyjdziecca Ukrainie štohod u 5—7,8% davajennaha VUP.
Vydatki na vajnu
Jak paviedamili Ukrainskaj słužbie Bi-Bi-Si ŭ ministerstvie finansaŭ Ukrainy, za 2024 hod biudžetnyja vydatki na biaśpieku i abaronu skłali amal 2,1 trłn hryŭniaŭ (51,9 młrd dalaraŭ). Heta značyć, u siarednim dzień vajny kaštavaŭ kala 5,7 młrd hryŭniaŭ (142 młn dalaraŭ).
Na 2025 hod na zabieśpiačeńnie Sił abarony praduhledžana bolš za 2,2 trłn hryŭniaŭ (49 młrd dalaraŭ), što składaje 26,3% VUP.
Z hetaj sumy 740 młrd hryŭniaŭ buduć nakiravany na zakupku ŭzbrajeńnia, jakoje całkam pakryvaje hadavuju patrebu, a amal 50 młrd hryŭniaŭ — na vytvorčaść i nabyćcio BPŁA.
Usie vydatki na abaronu z pačatku rasijskaha ŭvarvańnia Ukraina pakryvała sa svaich srodkaŭ. Adnak heta moža źmianicca z-za pryniataj krainami G7 prahramy Extraordinary Revenue Acceleration for Ukraine (ERA).
Jak śćviardžaje ministerstva finansaŭ, asablivaść hetaj prahramy zaklučajecca ŭ mahčymaści nakiravać častku srodkaŭ (ad ES i Vialikabrytanii) niepasredna na abaronnyja patreby. Pa mierkavańni ŭstanovy, heta dazvolić umacavać vajenny patencyjał i zabiaśpiečyć usie krytyčnyja patreby ŭkrainskaj armii.
Mižnarodnaja dapamoha
Finansavaja dapamoha ad sajuźnikaŭ Ukrainy zastajecca adnym z klučavych faktaraŭ ekanamičnaj stabilnaści va Ukrainie, bo mienavita jana pakryvaje značnuju častku hramadzianskich vydatkaŭ biudžetu, u toj čas jak usie resursy ŭkrainskaj ekanomiki nakiroŭvajucca na finansavańnie abarony.
Pa danych ministerstva finansaŭ, u 2024 hodzie Ukraina atrymała kala 41,7 młrd dalaraŭ finansavaj dapamohi ad partnioraŭ. U 2022—2024 hadach Ukraina atrymała ad sajuźnikaŭ bolš za 115 młrd dalaraŭ u biudžet.
Trojka lidaraŭ vyhladaje nastupnym čynam:
- amal 45 młrd dalaraŭ pastupiła ad ES,
- 31 młrd dalaraŭ — ad ZŠA,
- 12,4 młrd dalaraŭ — ad MVF.
Z pačatku 2025 hoda ŭniosak ES uzros jašče na 3 młrd jeŭra. Pakazalna, kali ŭličyć pracent dapamohi, akazanaj Ukrainie adnosna VUP krain-partnioraŭ, to top-10 składziecca z bałtyjskich i skandynaŭskich dziaržaŭ, a taksama Polščy. Pieršynstvo ŭ hetym pieraliku zajmaje Estonija.
Pa padlikach Kilskaha instytuta suśvietnaj ekanomiki, jaki sočyć za ŭsioj dapamohaj, akazanaj Ukrainie partniorami, z pačatku vajny Jeŭropa pradastaviła Ukrainie 70 młrd jeŭra finansavaj i humanitarnaj dapamohi, a taksama vajennaj dapamohi na 62 młrd jeŭra. ZŠA ža pradstavili vajennuju dapamohu na 64 młrd jeŭra i finansavuju dapamohu na 50 młrd jeŭra.
Adnačasova z zapavoleńniem ekanamičnaha rostu ŭ 2024 hodzie va Ukrainie paskoryłasia inflacyja. Pavodle danych Dziaržaŭnaj słužby statystyki, ceny ŭ studzieni 2025 hoda byli na 12,9% vyšej, čym u studzieni 2024 hoda. Heta bolš čym udvaja pieravyšaje pakazčyk papiaredniaha hoda, kali ceny ŭzraśli ŭsiaho na 5%.
Hałoŭnymi pryčynami rostu cen, pa mierkavańniach Nacbanka, źjaŭlajucca kiepski ŭradžaj, što abmiežavaŭ prapanovu praduktovych tavaraŭ, rost vytvorčych vydatkaŭ na elektraenierhiju (z-za rasijskich abstrełaŭ enierhietyčnych abjektaŭ) i pavieličeńnie ŭzroŭniu apłaty pracy.
Ekspart na ŭzroŭni mižnarodnaj dapamohi
Pavodle danych Ministerstva ekanomiki Ukrainy, u 2024 hodzie ŭkrainski ekspart vyras bolš čym na 13% i prynios 41 młrd dołaraŭ. Heta prykładna stolki ž, kolki Ukraina atrymała ad svaich partnioraŭ u ramkach finansavaj padtrymki.
«Klučavym faktaram dasiahnieńnia takich vynikaŭ stała narmalizacyja pracy marskich portaŭ Ukrainy», — zajaviła pieršaja vice-premjer i ministr ekanomiki Ukrainy Julija Śvirydzienka. Mienavita praz Čarnamorskija porty prajšło bolš za 80% usiaho ŭkrainskaha ekspartu.
Asnova ŭkrainskaha ekspartu — ahrarnaja pradukcyja. Pierš za ŭsio heta słaniečnikavy alej, ekspart jakoha ŭ 2024 hodzie prynios Ukrainie 5 młrd dalaraŭ. Danyja Dziaržaŭnaj mytnaj słužby jašče bolš aptymisckija: jany zajaŭlajuć ab 16% roście ekspartu na ahulnuju sumu ŭ 41,6 młrd dalaraŭ.
Hałoŭnymi pakupnikami ŭkrainskich tavaraŭ u 2024 hodzie stali: Polšča — 4,7 młrd dalaraŭ, Ispanija — 2,9 młrd dalaraŭ i Hiermanija — 2,8 młrd dalaraŭ.
Adnak ukrainski ekspart pa-raniejšamu značna mienšy za impart, jaki za 2024 hod pieravysiŭ 70 młrd dalaraŭ. Pry hetym, jak adznačajuć ekśpierty, varta taksama ŭličvać impart, źviazany z vajnoj: zbroja, abstalavańnie, a taksama impart elektraenierhii, na jakuju Ukraina vymušana iści z-za rasijskich udaraŭ pa enierhietyčnaj infrastruktury krainy.
Inflacyja strašniejšaja za akupacyju?
Pavodle danych apytańnia Kijeŭskaha mižnarodnaha instytuta sacyjałohii (KMIS), stanam na pačatak lutaha 2025 hoda 46% respandentaŭ ličyli, što dziaržava raźvivajecca ŭ niapravilnym kirunku, i tolki 38% byli ŭpeŭnienyja, što abrany šlach pravilny.
U paraŭnańni ź lutym 2024 hoda dola piesimistaŭ nie źmianiłasia, a aptymistaŭ stała mienš. U toj ža čas pavialičyłasia kolkaść tych, chto nie viedaje, jak adkazać na pytańnie pra pravilnaść abo pamyłkovaść kursa Ukrainy. U traŭni 2022 hoda aptymistaŭ było 68%, a piesimistaŭ — usiaho 16%.
Vyniki apytańnia KMIS padobnyja na danyja apytańnia, praviedzienaha naprykancy 2024 hoda sacyjałahičnaj kampanijaj «Rejtynh». Pa ich danych, krytyčnaść u acenkach ahulnaj situacyi ŭ krainie raście. Prykładna pałova (49%) respandentaŭ ličać, što situacyja ŭ krainie raźvivajecca ŭ niapravilnym kirunku, u toj čas jak u pravilnym kirunku ŭpeŭnieny 35% apytanych.
80% zaŭvažyli paharšeńnie ŭ ekanomicy, a taksama ŭ materyjalnym stanoviščy siamji (60%). Dla paraŭnańnia: pra paharšeńnie zhurtavanaści ŭkraincaŭ kažuć 55% apytanych, a pra paharšeńnie zdaroŭja — 54%.
Siarod asnoŭnych pahroz respandenty čaściej nazyvajuć ekanamičnyja — treć apytanych baicca dalejšaha rostu cen i ekanamičnaha kryzisu. Zmacnieńnia abstrełaŭ bajacca 27% apytanych, nastupnaj akupacyi terytoryj — 25%.
Adnak bolšaść — kala 70% — zachoŭvajuć aptymizm adnosna budučyni Ukrainy i praciahvajuć vieryć u jaje zdolnaść adbić napad Rasii.