Jak vybirajuć Papu Rymskaha: sakrety kankłava i staražytnaj sistemy hałasavańnia

Kali ŭ niebie nad Vatykanam padymajecca bieły dym, uvieś katalicki śviet, zataiŭšy dychańnie, čakaje słoŭ: «U nas jość Papa!» Ale jak vybirajuć kiraŭnika Rymska-katalickaj carkvy? 

Apošniaja imša pierad pačatkam kankłava. Paśla jaje ŭsie kardynały, maładziejšyja za 80 hadoŭ, źbiarucca ŭ Sikstynskaj kapele, kab u poŭnaj tajamnicy abrać novaha Papu. 18 krasavika 2005 hoda. Fota: Mimmo Chianura-Pool / Getty Images

21 krasavika 2025 hoda stała viadoma pra śmierć Papy Franciška. Jon kiravaŭ Katalickaj Carkvoj bolš za dziesiać hadoŭ, staŭ pieršym Papam z Łacinskaj Amieryki i zapomniŭsia adkrytaściu, prastatoj i namahańniami nablizić Vatykan da ludziej. Ciapier apostalskaja stalica znoŭ u stanie siedysvakansii — pieryjadu, kali pasada Papy vakantnaja.

Dla miljarda katolikaŭ pa ŭsim śviecie pačynajecca čakańnie. Kali z komina nad Sikstynskaj kapełaj uzdymiecca bieły dym, heta budzie aznačać, što Papa abrany. Ale jak adbyvajecca hety praces?

Chto vybiraje Papu?

Prava vybirać novaha Papu maje kalehija kardynałaŭ, ale nie ŭ poŭnym składzie. U hałasavańni prymajuć udzieł tolki tyja kardynały, kamu nie spoŭniłasia 80 hadoŭ na momant pačatku sedysvakansii. Zvyčajna ich kolkaść nie pieravyšaje 120. Ich udzieł ličycca maralnym abaviazkam, choć mahčymyja vyklučeńni — naprykład, u vypadku ciažkaj chvaroby.

Hetyja kardynały źbirajucca na kankłaŭ — śpiecyjalny zakryty praces vybaraŭ. Słova «kankłaŭ» pachodzić ad łacinskaha cum clave — «pad klučom». Heta nie asobny orhan, a forma dziejańnia kalehii padčas vybaraŭ. Usie ŭdzielniki litaralna izalujucca ŭ Vatykanie, kab u poŭnaj tajemnaści abrać nastupnika Śviatoha Piatra.

Dom Śviatoj Marfy. Fota: Wikimedia Commons

Žyćcio kardynałaŭ padčas kankłava

Na čas kankłava ŭsie kardynały žyvuć u śpiecyjalnym izalavanym kompleksie — Domie Śviatoj Marfy (Domus Sanctae Marthae). Ich pieramiaščeńnie stroha abmiežavana: tolki pamiž hetym domam i Sikstynskaj kapełaj, dzie adbyvajecca hałasavańnie, i to — pad pilnym nahladam słužby biaśpieki.

Kateharyčna zabaraniajucca: telefony, internet i inšyja elektronnyja pryłady, pierapiska i kantakty z vonkavym śvietam, aŭdyja– i videazapisy, lubyja niesankcyjanavanyja razmovy pra kandydataŭ.

Dyskusii pamiž kardynałami dapuščalnyja tolki ŭ duchu malitvy i razvažańnia — biez zmoŭ i łabiravańnia.

Kali pačynajecca kankłaŭ?

Kankłaŭ pačynajecca nie raniej čym na 15-y i nie paźniej čym na 20-y dzień z momantu śmierci Papy. Praces adkryvajecca ŭračystaj imšoj u Sabory Śviatoha Piatra, paśla jakoj kardynały-vybarščyki pierachodziać u Sikstynskuju kapełu.

Tam jany prysiahajuć zachoŭvać tajamnicu, paśla čaho papski cyrymanijalny majstar pramaŭlaje: Extra omnes! — «Usie von!» Heta znak, što ŭsie, chto nie datyčny da kankłava, pakidajuć pamiaškańnie. Dźviery začyniajucca — i kankłaŭ pačynajecca.

Vyhlad Sikstynskaj kapeły z kupału Sabora Śviatoha Piatra. Fota: Wikimedia Commons

Jak adbyvajecca hałasavańnie?

U pieršy dzień adbyvajecca tolki adzin tur hałasavańnia. Z nastupnaha dnia zvyčajna pravodziacca pa dva tury ranicaj i dva paśla abiedu. Śpisaŭ kandydataŭ nie isnuje: kožny kardynał moža prapanoŭvać luboha kandydata. Tearetyčna Papaj moža być abrany luby niežanaty mužčyna-katalik, zdolny pryniać rukapałažeńnie ŭ biskupy. Na praktycy ž vybirajuć tolki ź liku kardynałaŭ.

Kardynał zapaŭniaje biuleteń — nievialiki arkuš papiery z nadpisam Eligo in Summum Pontificem («Ja vybiraju Viarchoŭnym Pantyfikam…»), — ukazvajučy imia kandydata razborlivym počyrkam. Zatym, u adpaviednaści z ranham, padymajecca da ałtara i pramaŭlaje:

«Ja prašu Chrysta, jaki budzie maim Sudździom, być śviedkam taho, što toj, kaho ja abraŭ, — heta toj, kaho ja liču vartym być abranym pa voli Božaj».

Biuleteń składajecca ŭ admysłovuju skryniu. Paśla apošniaha biuletenia skryniu trasuć, kab źmiašać listy. Try vybarčyja pamočniki pa čarzie začytvajuć imiony i zanosiać vyniki. Hałasavańnie ličycca sapraŭdnym tolki tady, kali kolkaść biuleteniaŭ adpaviadaje kolkaści vybarščykaŭ, a troje pamočnikaŭ paśla supolnaj pravierki zaśviedčyli adzin i toj ža vynik padliku.

Siońnia kardynały-vybarščyki atrymlivajuć niekalki biuleteniaŭ dla hałasavańnia, arkušy dla padliku hałasoŭ i asobnik Ordo Rituum Conclavis (Paradku abradaŭ kankłava). Na zdymku — biuleteni kardynała Rodžera Mahoni, vykarystanyja padčas kankłava 2013 hoda. Fota: Wikimedia Commons

Kolki treba hałasoŭ?

Kandydat pavinien atrymać nie mienš jak dźvie traciny hałasoŭ. U kanstytucyi Universi Dominici Gregis (1996), vydadzienaj Papam Janam Paŭłam II, praduhledžvałasia, što paśla 33 abo 34 niaŭdałych turaŭ (u zaležnaści ad taho, ci adbyŭsia pieršy tur u dzień adkryćcia kankłava) kardynały mahli bolšaściu hałasoŭ pryniać rašeńnie, jak praciahvać dalej — u tym liku pierajści da vybaraŭ adnosnaj bolšaściu.

Adnak u 2007 hodzie Papa Bieniedykt XVI skasavaŭ hetuju normu, adnaviŭšy abaviazkovaje patrabavańnie dvuch tracin da samaha kanca, niezaležna ad kolkaści turaŭ.

U XX stahodździ nivodzin kankłaŭ nie pieravysiŭ 15 turaŭ. Papa Bieniedykt XVI u 2005 hodzie byŭ abrany paśla 4 turaŭ, Francišak (2013) paśla 5 turaŭ.

Na fota — pieč, u jakoj buduć spalvacca biuleteni kardynałaŭ paśla kožnaha tura hałasavańnia padčas Papskaha kankłava. Fota: Alessandra Benedetti / Corbis via Getty Images

Jak vyhladaje dym?

Paśla kožnaha turu biuleteni spalvajucca. Kali Papa nie abrany, da papiery dadajuć vilhotnuju sałomu i śpiecyjalnyja dadatki, kab dym byŭ čornym (fumata nera). Kali ž vybar adbyŭsia, da vohnišča dadajuć suchuju sałomu i chimičnyja rečyvy, kab źjaviŭsia vyrazny bieły dym (fumata bianca) — znak, što novy Pantyfik abrany.

Bieły dym nad Sikstynskaj kapełaj. Fota: Wikimedia Commons

Imia i pieršaje źjaŭleńnie

Paśla paśpiachovaha hałasavańnia Sikstynskuju kapełu adčyniajuć, a z baziliki Śviatoha Piatra hučyć zvon. Abrany Papa prymaje novaje imia — zvyčajna ŭ honar adnaho z papiarednikaŭ abo śviatoha — i vychodzić na bałkon sabora.

Pieršy kardynał-djakan uračysta abviaščaje: Annuntio vobis gaudium magnum: habemus Papam! («Abviaščaju vam vialikuju radaść: u nas jość Papa!»).

Paśla hetaha jon nazyvaje imia novaha kiraŭnika Carkvy. Imiony inšych kandydataŭ i vyniki hałasavańnia nie apubličvajucca — jany nazaŭsiody zastajucca sakretam.

Inšyja sposaby vybaru (histaryčnyja)

Choć siońnia vykarystoŭvajecca tolki tajemnaje hałasavańnie (per scrutinium), historyja viedaje jašče dva mietady:

• Per compromissum — kali kalehija nie moža damovicca, jana delehuje rašeńnie nievialikaj hrupie kardynałaŭ;

• Per acclamationem seu inspirationem — kali ŭsie kardynały spantanna padtrymlivajuć adnaho kandydata biez hałasavańnia.

Takim čynam, vybary Papy — heta nie tolki biurakratyčnaja pracedura, ale hłyboka sakralny momant, jaki ŭvasablaje pierajemnaść, vieru i spadčynu Carkvy. Kali nad Vatykanam uzdymajecca bieły dym, śviet viedaje: duchoŭny lidar dla bolš čym miljarda katolikaŭ znojdzieny. A jak heta adbyłosia — nazaŭsiody zastajecca za začynienymi dźviaryma Sikstynskaj kapeły.

Kamientary da artykuła