«Siomaja DNK-ekśpiertyza paćvierdziła: Alaksiej ź biełaruskaj vioski Rymucieŭcy — baćka Chansa». Jak narviežac znajšoŭ baćku-biełarusa praz 78 hadoŭ
Pošuk daŭžynioju ŭ žyćcio, jaki pačynaŭsia bieź imia, proźvišča i chacia b prykładnaj kropki na karcie śvietu, skončyŭsia cudam. Žychar Narviehii znajšoŭ praz 78 hadoŭ baćku-biełarusa, byłoha pałonnaha nacysckaha łahiera dla savieckich vajennapałonnych Gultvik.
Źleva — Chans, sprava — jaho baćka Alaksiej. Mama Hansa zaŭsiody kazała synu, što jon vielmi padobny da baćki. Fota: Archiŭ Taćciany Toresen
Heta kranalnaja historyja, poŭnaja ščymlivaj tuhi i viery ŭ viečnyja kaštoŭnaści, pačałasia ŭ narviežskich harach u 1945 hodzie, piša «KP».
Dla Chansa Kryściansena ź Sierfałda heta było nie pieršaje padobnaje paviedamleńnie. Jon užo pryvyk da taho, što pošuki zachodzili ŭ tupik, a dakumienty abviarhali svajactva. Adnak, pieraadoleŭšy chvalavańnie, Chans i jahonaja žonka Hreta adkryli list, jaki prynios z saboj buru emocyj. Jahonaha baćku znajšli. Spoŭniłasia mara ŭsiaho jaho žyćcia!
Chans — dzicia Pieramohi, syn narviežskaj dziaŭčyny Odni i savieckaha vajennapałonnaha, jakoha zvali Aleks. Chans ź dziacinstva pamiataje strašny łahier Gultvik, jaki bačny z akna jaho doma. Zakryty, ale jon zaŭsiody nahadvaŭ Chansu pra baćku, jakoha jon ujaŭlaŭ sabie z rańnich hadoŭ.
«Mnie ŭžo 78 hadoŭ, — pieradaje słovy Chansa Taćciana Toresen, narviežskaja ŭdzielnica pošukaŭ, jakaja šmat hadoŭ zajmajecca losam savieckich vajennapałonnych u Narviehii, — ale nie było nivodnaha dnia, kab ja nie dumaŭ pra baćku».
Narviehija. Chans i jaho maci Odni ŭ 1950 hodzie. Fota: archiŭ Taćciany Toresen
Historyja kachańnia Aleksa i Odni pačałasia ŭ mai 1945 hoda, nieŭzabavie paśla Pieramohi. Ale zaŭvažyli jany adzin adnaho raniej.
Štodnia niemcy haniali pałonnych mima vioski, prymušajučy ich bić tunel u harach, u ramkach hitleraŭskaha płana budaŭnictva Palarnaj čyhunki. Umovy ŭ łahiery byli niečałaviečyja: kataržnaja praca, hoład i choład. Narviežcy, ryzykujučy žyćciom, tajemna dapamahali pałonnym: rybaki «zabyvali» rybu na prystaniach, a žančyny pakidali ježu kala darohi ŭ łahier.
Paśla Pieramohi, kali byłyja viaźni čakali adpraŭki na radzimu, pamiž Aleksam i Odni ŭspychnuła kachańnie. Maładyja ludzi źbiralisia razam, ruskija ładzili kancerty. Aleks, jakoha nazyvali «śpiavajučy Aleks», i Odni zakachalisia, radujučysia Pieramozie i starajučysia nie dumać pra budučuju razłuku.
Narviehija, 30 červienia 1945 hoda. Na hetym karabli Aleks — baćka Chansa — adpraviŭsia na radzimu, u Saviecki Sajuz. Fota: Archiŭ Taćciany Toresen
Adnak 30 červienia 1945 hoda pryjšoŭ karabiel. Raźvitvajučysia, Alaks i Odni spadziavalisia na chutkuju sustreču, ale los rasparadziŭsia inakš. Odni nie viedała, što nosić pad sercam dzicia. Viasnoj 1946 hoda naradziŭsia Chans.
Niahledziačy ni na što, chłopčyk i jaho maci ŭsio žyćcio čakali Aleksa. Kali stała zrazumieła, što sustreča niemahčymaja, jany stali žadać jamu siamji i ščaścia, ale nadzieja nie źnikała.
Pošuki padniali na nohi ŭsiu Rasiju, a pa DNK znajšli biełarusa
U 1990-ch, z adkryćciom archivaŭ, Hreta, žonka Chansa, nastaŭnica, atrymała śpis viaźniaŭ Gultvik, i jany vyrašyli pačać pošuki Aleksa.
Zadača była nialohkaja: u zychodnych dadzienych značyłasia tolki «SSSR, Alaks». U Narviehii heta skaročanaja forma imia Alaksandr. Chans i Hreta vybrali 31 Alaksandra z 550 viaźniaŭ łahiera. Im udałosia znajści naščadkaŭ dvuch Alaksandraŭ, ale vyniki DNK-testaŭ akazalisia admoŭnymi. Pošuk zajšoŭ u tupik.
Chans Kryścijansien ź Sierfałda šmat hadoŭ šukaŭ baćku — byłoha pałonnaha z narviežskaha kancłahiera Gultvik. Fota: Archiŭ Taćciany Toresen
Dva hady tamu Hreta źviarnułasia da Taćciany Toresen, jakaja źviazałasia ź Siarhiejem Šulejkinym, kiraŭnikom Kiemieraŭskaj rehijanalnaj vajenna-pošukavaj arhanizacyi. Toj vyvučaŭ archivy Minabarony, šukaŭ adrasy bajcoŭ, telefanavaŭ u sielsaviety i školnyja muziei, stukaŭsia ŭ sacyjalnyja sietki.
«Ja znajšoŭ čaćviarych z łahiera Gultvik u Rasii, — raspaviadaje Šulejkin. — Arhanizavaŭ i pravioŭ čatyry DNK-ekśpiertyzy. Try — z naščadkami bajcoŭ pa imieni Alaksandr. A na čaćviortaj adbyŭsia pavarot…»
Narviehija, 2023 hod. Sprava — Chans i jaho žonka Hreta, źleva — pošukavik Taćciana Toresen z mužam. Fota: Archiŭ Taćciany Toresen
Sprava ŭ tym, što pošukaviki, uspomniŭšy, što Aleksa mahli zvać Alaksiejem. Znajšli šeść kandydataŭ.
Paśla pary niaŭdałych sprob, siomaja pa liku z samaha pačatku pošukaŭ DNK-ekśpiertyza paćvierdziła: Alaksiej ź biełaruskaj vioski Rymucieŭcy — baćka Chansa.
Dziakujučy samaaddanaj pracy biełaruskich pošukavikoŭ, Chans atrymaŭ pieršaje fota baćki i daviedaŭsia pra vialikuju radniu ŭ Biełarusi i Ukrainie.
Historyja, što pačałasia z razłuki Aleksa i Odni na prystani ŭ 1945 hodzie, zaviaršyłasia ŭźjadnańniem siamji praź dziesiacihodździ.
Praŭda, z samim baćkam Chansu sustrecca nie daviałosia: jon užo pamior, jašče ŭ 1998 hodzie, praz dva hady paśla Odni.
Ale zatoje biełaruskaja radnia ź nieciarpieńniem čakaje svajho svajaka z Narviehii ŭ haściach i radujecca budučaj sustrečy.