Ekśpiert patłumačyŭ litoŭcam, čamu biełarusy vybirajuć Litvu i jaki heta patencyjał dla budučyni

Dziŭna čuć, što «nieviadoma», ci vyhadna dla Litvy — i samich biełarusaŭ — kab «Biełaruś stała demakratyčnaj», piša ŭ svaim artykule na 15min.lt litoŭski palitołah Vicis Jurkonis.

Vilnia, Zamkavaja hara. Fota: «Naša Niva»

Palitołah, dacent Instytuta mižnarodnych adnosin i palityčnych navuk Vilenskaha ŭniviersiteta Vicis Jurkonis u svaim artykule śćviardžaje, što biełaruski režym choča naviazać iłžyvy vybar pamiž hieapalitykaj i demakratyjaj z pravami čałavieka.

Ekśpiert adznačaje, što hetym pa-majstersku žanhliravaŭ były ministr zamiežnych spraŭ Uładzimir Makiej. Adnak paśla padziej 2020—2022 hadoŭ — masavych represij, instrumientalizavanaj mihracyi, zachopu samalota Ryanair i asabliva saŭdziełu ŭ ahresii suprać Ukrainy — mała chto z ekśpiertaŭ i palitykaŭ surjozna razhladaje rolu Minska ŭ rehijanalnaj biaśpiecy.

Časy, kali ŭ Minsku častavali kavaj-harbataj kanclerku Anhiełu Mierkiel u 2015 hodzie, niezvarotna skončylisia, miarkuje Jurkonis.

Aŭtar źviartaje ŭvahu na toje, što pieryjadyčna źjaŭlajucca navički, jakija prapanujuć «pasprabavać nanoŭ». Im, na dumku ekśpierta, davodzicca nahadvać pra ŭvieś śpiektr dziejańniaŭ režymu: śpiekulacyi nakont raźmiaščeńnia jadziernaj zbroi, pryjom złačyncaŭ z PVK «Vahnier», absłuhoŭvańnie rasijskaj vajskovaj mašyny sotniami biełaruskich pradpryjemstvaŭ i navat łahiery dla vykradzienych ukrainskich dziaciej.

Jak adznačaje ekśpiert, choć niekatorym demakratyja i pravy čałavieka mohuć zdavacca druhasnymi, usie niehatyŭnyja hieapalityčnyja nastupstvy źjaŭlajucca vynikam supracoŭnictva minskaha režymu z Kramlom, a nie vinoj jeŭrapiejskich ci biełaruskich demakrataŭ.

Druhim ulubionym trukam aŭtarytaryzmu, zaŭvažaje Jurkonis, źjaŭlajecca dyskredytacyja apanientaŭ i palityka ŭbivańnia klina. Aficyjny Minsk daŭno sprabuje vydać svaich praciŭnikaŭ za prajekty Kramla, pryvodziačy ŭ prykład Alaksandra Kazulina (2006), ruch «Havary praŭdu» (2010) i Viktara Babaryku (2020).

Aŭtar ličyć iraničnym, što takija naratyvy raspaŭsiudžvajucca, bo sajuźnikam Kramla №1 źjaŭlajecca mienavita Alaksandr Łukašenka. Ekśpiert padkreślivaje, što zaležnaść Biełarusi ad Rasii — heta nie vynik apošnich piaci hadoŭ, a zakanamiernaja i paśladoŭnaja trajektoryja, prykładam čaho słužyć prajekt BiełAES na miažy ź Litvoj.

Vicis Jurkonis. Fota: Wikimedia Commons

Režym ci «niekantralavanaja demakratyja»

Aŭtar ličyć dziŭnymi razvahi pra toje, ci vyhadnaja Litvie demakratyčnaja Biełaruś, paraŭnoŭvajučy heta z taktykaj Uładzimira Pucina, jaki pałochaŭ Zachad tym, što «moža być i horš». Hety majatnik ad «kab nie było horš» da «a jakaja jość alternatyva» — jašče adno praktykavańnie režymaŭ dla stvareńnia iluzii stabilnaści.

I voś, jak zaŭvažaje aŭtar, u Litvie taksama čujucca hałasy, jakija kažuć, što, moža, lepš chaj budzie hety režym, a nie «niekantralavanaja demakratyja», asabliva kali niemahčyma «vybrać» vyhadnaha dla siabie kandydata.

Jon nazyvaje heta pałochajučymi, zmanlivymi, niebiaśpiečnymi i vielmi zručnymi dla režymaŭ zajavami, jak byccam Litva, Varšava ci Bierlin, a nie žychary Biełarusi pavinny vybirać prezidenta Biełarusi.

Aŭtar davodzić, što demakratyčnyja susiedzi pavinny vystupać za pryncypy pravavoj dziaržavy i svabodnyja vybary, a nie «vybirać svajho kandydata», što źjaŭlajecca praktykaj Rasii.

U 2020 hodzie, na dumku ekśpierta, hramadzianie Biełarusi sami pakazali, što alternatyvy isnujuć, navat u vyhladzie chatniaj haspadyni i maci dvaich dziaciej biez palityčnaha dośviedu. Masavymi pratestami jany abaraniali nie kankretna Śviatłanu Cichanoŭskuju, a svajo prava vybirać. Aŭtar nahadvaje pra vielizarnyja achviary: dziasiatki ludziej addali svaje žyćci, sotni prajšli praz katavańni, tysiačy stali palitviaźniami, a sotni tysiač vymušanyja byli vyjechać za miažu ci zataicca ŭnutry krainy.

Čamu biełarusy vybirajuć Litvu

Ekśpiert śćviardžaje, što salidarnaść, prajaŭlenaja Litvoj u 2020 hodzie, była nie tolki maralna pravilnym, ale i dalnabačnym rašeńniem z punktu hledžańnia nacyjanalnaj biaśpieki.

Jurkonis miarkuje, što, napeŭna, nikoha nie treba pierakonvać, što dla niemałoj častki biełarusaŭ lahčej za ŭsio było emihravać u Polšču. Heta vialikaja kraina, vialikaja ekanomika, vialiki rynak pracy, polskuju movu nieskładana vučyć i intehravacca ŭ polskaje hramadstva niaciažka.

Paradaksalna, ale častka biełarusaŭ vybrała Litvu nie tolki z hieahrafičnych pryčyn, ale i tamu, što tut lahčej zachavać svaju biełaruskuju identyčnaść i movu, a heta adzin sa składnikaŭ dla zachavańnia nacyi (i niezaležnaści).

Biełaruski ściah pobač ź litoŭskim na centralnaj, Kafiedralnaj płoščy Vilni

Što biełarusy dajuć Litvie

Aŭtar zhadvaje, što pa stanie na 2010 hod siarod biełarusaŭ pa-litoŭsku razmaŭlali adzinki, a ŭ 2015 hodzie nichto ź litoŭskich dypłamataŭ i ŭjavić sabie, što nadydzie momant, kali dziasiatki tysiač biełarusaŭ buduć vałodać litoŭskaj, što patencyjna moža dapamahčy ŭ stvareńni nadziejnaha antykramloŭskaha bastyjona i asnovy dla mirnaha susiedstva.

Ekśpiert śćviardžaje, što, dziakujučy niezaležnym žurnalistam, pradstaŭnikam rasśledavalnickaj žurnalistyki, a taksama biełaruskim kibierpartyzanam, litoŭcy lepš razumiejuć, chto jość chto ŭ Biełarusi, jakaja raniej pa bolšaj častcy była čornaj skryniaj.

«Heta nie tolki niepasredna ŭmacoŭvaje našu biaśpieku, ale i pavyšaje pryznańnie našaj ekśpiertyzy ŭ mižnarodnaj supolnaści», — davodzić Jurkonis.

Aŭtar źviartaje ŭvahu na krytyku niekatorych palitykaŭ, jakim nie padabajecca, što litoŭski biznes vyrašaje pytańnie niedachopu pracoŭnaj siły za košt imihracyi.

Jon padkreślivaje, što biełaruskija demakratyčnyja siły nijak nie ŭpłyvajuć na vybar pracoŭnaj siły litoŭskimi kampanijami. Niedachop pracoŭnaj siły źjaviŭsia ŭ tym liku i z-za vajny Rasii va Ukrainie, bo spyniŭsia prytok rabotnikaŭ z Ukrainy. Jany nie mohuć bolš pryjazdžać z-za vajny, jakuju padtrymlivaje režym, a biełaruskija demakraty sprabujuć supraciŭlacca vajnie.

Značnaja častka tych biełarusaŭ, chto vymušana pierajechaŭ u Litvu — vysokakvalifikavanyja rabotniki, jakija pracujuć u śfiery IT. Aŭtar pryvodzić danyja: kali ličyć tolki padatki, hetyja kampanii ŭ 2024 hodzie zapłacili ŭ biudžet Litvy bolš za 70 miljonaŭ jeŭra.

«Zrazumieła, što lahčej vystaŭlać nieabhruntavanyja čakańni na adras biełaruskich demakratyčnych sił, prykryvajučysia svaimi ŭłasnymi sistemnymi niedachopami ŭ śfiery adukacyi (pytańnie škoł z ruskaj movaj navučańnia), paźbiahajučy adkrytaha dyjałohu ź biznesam (uzhadniajučy intaresy rynku, pracoŭnaj siły i nacbiaśpieki, curajučysia adkaznaści pry pryniaćci palityčnych emihrantaŭ) ci prosta sprabujučy zarabić lohkija palityčnyja bały», — davodzić ekśpiert.

Vilnia. Getty Images Pavel Tochinsky

Pamiatajcie historyju ŭłasnaj emihracyi

U zaviaršeńni aŭtar nahadvaje, što z momantu pratestu la pomnika Adamu Mickieviču ŭ Vilni ŭ 1987 hodzie, ź jakoha pačałosia zmahańnie za niezaležnaść Litvy, da vyvadu savieckich vajskoŭcaŭ z krainy prajšło 6 hadoŭ, a va Ukrainie adbyłosia dźvie revalucyi, i hety niaroŭny boj usio jašče praciahvajecca bolš za 20 hadoŭ. Nieviadoma, kali adbudziecca vyrašalny i kančatkovy pierałom u Biełarusi.

Ekśpiert taksama zaklikaje nie zabyvać, jakuju rolu na šlachu da niezaležnaści Litvy adyhrała emihracyja, zhadvajučy imiony Vałdasa Adamkusa, Stasisa Łazarajcisa dy inšych.

Jon ličyć niejmaviernym, kab u 1965 hodzie častka amierykancaŭ ci brytancaŭ uźniała pytańnie ab vynikach dziejnaści pradstaŭnika Svabodnaj Litvy ŭ Vašynhtonie Stasisa-Antanasa Bačkisa (namiakajučy na krytyku jak asobnymi litoŭskimi nacyjanalistami, tak i asobnymi pradstaŭnikami levacentrysckich i papulisckich partyj dziejnaści Śviatłany Cichanoŭskaj).

Jurkonis nahadvaje, što prezidentami susiednich krain Bałtyi taksama stali byłyja emihranty — Vajra Vikie-Frejbierha ŭ Łatvii i Toamas Chiendryk Ilvies u Estonii.

Jon źviartaje ŭvahu, što baraćba biełarusaŭ za svabodu i demakratyju praciahvajecca jak u samoj Biełarusi tak i va Ukrainie, a taksama na mižnarodnym froncie demakratyčnaj častkaj krainy. Kožny z hetych składnikaŭ, pavodle jaho słoŭ, važny i niezamienny na supolnym froncie baraćby suprać aŭtarytaryzmu i jaho ahresii.

Kamientary da artykuła