«My da Jeŭropy bližej, čym vy. A zbroi ŭ ludziej bolš, čym u miantoŭ». Jak žyvie Abchazija pad kantrolem Rasii
Ja byvała ŭ Abchazii šmat razoŭ — u mianie tut siamja. Mnie znajomy kožny razburany dom Suchumi, halkavyja plažy, darohi, pa jakich prahulvajucca karovy, i hory, dzie čas ad času čujucca streły rasijskich sałdat. Ja bačyła žyćcio ludziej, u jakich śviatło byvaje ŭsiaho pa dźvie hadziny na dzień, a aficyjnych dakumientaŭ niama zusim. Pry hetym mnohija abchazy, niahledziačy na składanaści žyćcia ŭ niepryznanaj respublicy, nie ŭjaŭlajuć sabie pierajezdu. A jość i tyja, chto z-za svaich pastoŭ u sacsietkach užo nie moža viarnucca dadomu. Znajoma, praŭda? Ab tym, jak vyhladaje siońnia žyćcio na terytoryjach, jakija Pucin nazyvaje «vyzvalenymi», miascovyja žychary apaviadajuć u śpiecyjalnym materyjale «Našaj Nivy».
Uźbiarežža Čornaha mora, Abchazija, leta 2022 hoda. Fota z archiva aŭtarki
Z momantu pačatku poŭnamaštabnaha rasijskaha ŭvarvańnia va Ukrainu i zakryćcia zvykłych turystyčnych napramkaŭ biełarusy ŭsio čaściej vybirajuć dla adpačynku Abchaziju. Tyja, chto raniej atrymlivaŭ asałodu ad plažaŭ Adesy, Zatoki i jeŭrapiejskich kurortaŭ, vymušanyja šukać alternatyvy. Biełaruskija turapieratary prapanujuć hateli Hahry, Picundy i Suchumi, abiacajučy nizkija ceny, čystaje Čornaje mora, hory i kaŭkazskuju haścinnaść. Vizu rabić nie treba, ale ź Minska dabiracca pryjdziecca z tryma pierasadkami amal dvoje sutak.
Ź mierkavańniaŭ biaśpieki ŭsie imiony hierojaŭ, akramia Daura Buava, źmienieny.
Prajšło tryccać dva hady z momantu zakančeńnia hruzina-abchazskaj vajny, ale mnohija z tych, chto tady źbieh, tak i nie viarnulisia dadomu. Abchazija dahetul zastajecca ŭ mižnarodnaj izalacyi. Tolki Rasija, Nikarahua, Nauru, Vieniesueła i Siryja pryznajuć rehijon niezaležnaj dziaržavaj, u toj čas jak astatniaja častka śvietu ličyć Apsny (nazva Abchazii ŭ abchazskaj movie) akupavanaj častkaj Hruzii.
Kožny, chto byvaŭ u Abchazii, pačnie svoj apovied z apisańnia nievierahodnaj pryrody, ciopłaha čystaha mora i kaŭkazskaj haścinnaści. Ale skončyć jaho, chutčej za ŭsio, historyjami pra zakinutyja damy, jakich tut niamała.
Suchumi, Abchazija, 2013 hod. Fota z archiva aŭtarki
U Abchazii jany nie ličacca biezhaspadarnymi. Časta heta hruzinskija, armianskija ci navat abchazskija damy tych, kamu daviałosia biehčy padčas vajny. Zaniać ich nielha ni miascovym žycharam, ni dziaržavie. Jany zastajucca pustymi pa roznych pryčynach: chtości pakul nie viarnuŭsia, u kahości niama hrošaj na ramont, a chtości ŭžo pamior, ale dzieci pakul nie zajmajucca adnaŭleńniem ułasnaści.
Asabliva vostra heta adčuvajecca ŭ horadzie-pryvidzie — Tkvarčeli (Tkuarčał). 14 žniŭnia 1992 hoda pamiž Hruzijaj i Abchazijaj pačaŭsia vajenny kanflikt, paśla jakoha horad akazaŭsia mocna razburanym i praktyčna abiaźludzieŭ. Hruziny masava pakidali svaje damy, i nasielnictva Tkvarčeli skaraciłasia z 21 000 da 4 500 čałaviek.
Tkvarčeli (Tkuarčał). Fota z archiva aŭtarki
Tkvarčeli (Tkuarčał). Fota z archiva aŭtarki
«Vajna pačałasia! Ura, ura! My ŭ škołu nie pojdziem!»
Džansuch, Suchumi, 46 hadoŭ
Dzień pačatku vajny Džansuch pamiataje, jak siońnia. Jamu było 13. Razam z susiedskim chłopčykam jany siadzieli na bałkonie. Nad domam zavis vajskovy hruzinski viertalot, jaki stralaŭ pa abchazskich pazicyjach z takim hrukatam, što praktyčna vylatali šyby. «Vajna pačałasia! Ura, ura! My ŭ škołu nie pojdziem!» — uspaminaje svaje tahačasnyja emocyi Džansuch.
Kali ja raskazvała baćkam junych abchazaŭ pra biełaruskija škoły, kudy rehularna prychodziać śviatary, milicyjaniery ci čynoŭniki, maje surazmoŭcy ździŭlalisia i kazali, što ŭ Abchazii takoha niama. Prapahandysckich sustreč ź dziećmi nie pravodziać. A voś udzielnikaŭ tak zvanaj «SVA» chapaje. Amal kožny abchaz užo pabyvaŭ na pachavańni susieda, jaki vyrašyŭ zarabić na vajnie va Ukrainie.
Siońnia ŭ abchazskich škołach pa paniadziełkach hučyć himn. Na radaść miascovych — abchazski. Na vulicach časta možna ŭbačyć dziaržaŭny ściah, a hałoŭnaje śviata — heta dzień pieramohi ŭ hruzina-abchazskaj vajnie, jakaja praciahvałasia 413 dzion. Jaho adznačajuć 30 vieraśnia. U hety dzień u 1993 hodzie hruzinskija vojski adstupili.
Akno ŭ kimści zaniatym domie, Suchumi, 2013 hod. Fota z archiva aŭtarki
Džansuch kaža, što ŭ 1993—2008 hadach Abchazija sama zabiaśpiečvała samaje nieabchodnaje: paliva, charčovyja zapasy, bazavuju miedycynu i pracu siłavych struktur.
U 2008 hodzie Rasija pryznała niezaležnaść Abchazii i za nastupnyja 17 hadoŭ pieraličyła na patreby respubliki bolš za 150 miljardaŭ rasijskich rubloŭ (kala $2 młrd). Bolšaja častka hetych hrošaj pajšła na zarobki i piensii abchazaŭ. Jašče častka była inviestavanaja ŭ transpart, infrastrukturu, enierhietyku i pramysłovaść. Adnak vynikaŭ hetych układańniaŭ miascovyja amal nie bačać: dziciačych placovak amal niama, darohi raźbityja, a lačycca abchazy jeździać u Rasiju ci Hruziju. Z zarobkami taksama tuha.
«Praca — heta ŭvohule nie naš kaniok, — kaža Džansuch. — U kahości jość drobny biznes, chtości pracuje ŭ turyźmie. Ale siezonnaha dachodu na siamju z čatyroch čałaviek nie chapaje, tamu mnohija šukajuć dadatkovyja krynicy zarobku. Vielmi raspaŭsiudžany majninh».
Krypta-fiermy stali vialikaj prablemaj dla rehijonu. Z-za ich u 2024 hodzie adbyłosia masavaje avaryjnaje adklučeńnie elektryčnaści pa ŭsioj respublicy, paśla čaho śviatło stali davać pa hrafiku ŭsiaho na 2—4 hadziny ŭ dzień. Tut i tak apošnija piać hadoŭ ličyłasia normaj nie mieć elektryčnaści pa niekalki hadzin u sutki. Surjozny deficyt vyklikany nizkim uzroŭniem vady ŭ Džvarskim vadaschoviščy na race Inhury i abmiežavanaj padačaj elektraenierhii z Rasii.
Jak paviedamlała Minenierha Abchazii, u kastryčniku 2025 hoda Ačamčyrski rajon zastaŭsia biez elektrazabieśpiačeńnia z 10 da 16 hadzin. A ŭ listapadzie i śniežni častkovyja adklučeńni na niekalki hadzin u dzień zakranuli ŭsich žycharoŭ čarnamorskaha ŭźbiarežža — ad Hali da Hahry.
Suchumi, Abchazija, 2022 hod. Fota z archiva aŭtarki
U svoj apošni pryjezd u Suchumi ŭ 2022‑m ja hulała cełymi dniami, razhladała damy, nadpisy, i, viadoma, ludziej. Mnie zapomniŭsia mužčyna z chałodnym praniźlivym pohladam. Ja sustrakała jaho kožny dzień, kudy b ja ni pajšła: u kaviarniu, u spartzału, na nabiarežnuju ci ŭ restaran. A potym ja ŭbačyła jaho ŭ navinach: «11 studzienia 2025 hoda ŭ 14:00 u kafe «Biskvit» adbyłasia pierastrełka, jakaja skončyłasia trajnym zabojstvam». Taho samaha nieznajomca zastrelili.
«Kali zabivać kožnaha, z kim pabiŭsia, patronaŭ nie chopić», — hetuju baćkoŭskuju paradu Džansuch pamiataje dahetul, tamu zbroju z saboj nie nosić. Ale kali spatrebicca, kaža jon adkryta, pryviazie ŭ luboj kolkaści i kudy zaŭhodna.
U Abchazii mnohija ŭzbrojenyja, i heta źjaŭlajecca strymlivajučym faktaram: ludzi razumiejuć, što lubaja abraza moža skončycca pierastrełkaj. Moža być, mienavita z-za hetaha — i jašče tamu, što ŭsie adzin adnaho viedajuć — siłaviki ŭ Abchazii nie ŭžyvajuć zbroju da svaich žycharoŭ i navat nie razhaniajuć pratesty.
«My značna bližej da Jeŭropy, čym vy ŭ hetym sensie. A zbroi ŭ ludziej bolš, čym u miantoŭ», — razvažaje moj nastupny surazmoŭca Murad pra razhony biełaruskich pratestaŭ. Adnak u astatnim situacyja, viadoma, dalokaja ad demakratyi.
Hruzavik pratestoŭcaŭ prabivaje zakrytyja varoty pierad budynkam «parłamienta» ŭ Suchumi. Pratesty ŭspychnuli z-za inicyjatyvy dazvolić rasijanam kuplać kvatery ŭ Abchazii. Suchumi, 15 listapada 2024 hoda. Kadr z fotabanka AP
«U nas partyi stvarajucca nie vakoł idej, a vakoł proźviščaŭ»
Murad, Suchumi, 48 hadoŭ
Murad dzielicca: partyi ŭ ich stvarajucca nie vakoł idej, a vakoł proźviščaŭ.
«Źjaŭlajecca na arenie, umoŭna, Leon Bžanija (vydumany piersanaž. — NN) — i ludzi iduć za im nie z-za prahramy, a tamu što viedajuć siamju, ličać jaje hodnaj i daviarajuć. Tut padtrymka budujecca na reputacyi rodu, a nie na palityčnych abiacańniach, — tłumačyć Murad.
— Uzhadaŭ śmiešny vypadak. U vieraśni 2004 hoda dla padtrymki Raula Chadžymba, jaki bałatavaŭsia ŭ prezidenty, zaprasili vystupić Aleha Hazmanava. Jon vyjšaŭ na scenu i zakryčaŭ u mikrafon: «Adžaryja, ja z vami!». Napeŭna, pierapiŭ čačy i navat nie pravieryŭ, kudy pryjechaŭ».
Na Kaŭkazie kala 10 respublik, u kožnuju ź jakich uvachodziać dziasiatki rehijonaŭ i aŭtanomij. A z ulikam kolkaści rasijskich vojnaŭ za terytoryi z momantu raspadu Savieckaha Sajuza, adroźnivać Asieciju, Ałaniju, Abchaziju i Adžaryju žycharam inšych rehijonaŭ byvaje ciažka.
Zhodna ź mižnarodnym pravam, Abchazija — heta akupavanaja Rasijaj častka Hruzii. Rasija zajaŭlaje, što Abchazija — niezaležnaja dziaržava. Voś tolki valuta tam rasijskaja, telefonny kod krainy +7, a transpartnaha złučeńnia niama ni z adnoj krainaj śvietu, akramia Rasii. A jašče, pačynajučy z 2010 hoda, u Abchazii pastajanna znachodzicca kala 4 tysiač rasijskich vajskoŭcaŭ — sałdat 7‑j vajennaj bazy. I viaščajuć rasijskija kanały z prapahandaj.
«Z terminam «akupavanaja terytoryja» ja kateharyčna nie zhodny, — zajaŭlaje Murad. — Ruskija va ŭpraŭleńni našaj dziaržavy adkryta nie ŭdzielničajuć. Choć my i znachodzimsia pad ich vialikim upłyvam. Ale asabista ja liču, što Łukašenka i Pucin — heta dva niahodniki. Adzin trymaje svoj narod u rabstvie, a druhi naohuł z hłuzdu źjechaŭ. Kali Łukašenka choć by ni z kim nie vajuje, to hety ž zvarjacieŭ kančatkova. Pra vajnu — asobnaja tema. Ja naohuł nie razumieju, jak abchazy, jakija sami pieražyli strašnuju vajnu, mohuć padtrymlivać, a jašče horš, iści vajavać u čužuju krainu».
Uładzimir Pucin ciśnie ruku «prezidentu» Abchazii Badre Hunba pierad pieramovami ŭ Kramli. Maskva, 5 sakavika 2025 hoda. Zdymak z fotabanka AP
U 1992—1993 hadach abchazy nazirali žudasnuju karcinu. Pachavańni prachodzili kožny dzień. Za čas vajny zahinuła kala 4000 čałaviek. Dla abchazskaha etnasu, jaki naličvaje krychu bolš za sto tysiač, heta była sapraŭdnaja trahiedyja.
«Mnie zdajecca, čym bolš ludziej majuć mahčymaść bačyć śviet, tym bolšaja vierahodnaść taho, što vajny nie budzie», — ličyć Murad.
Paśla 2014 hoda ŭ Abchaziju pryjazdžajuć u asnoŭnym rasijanie i biełarusy. Čaściej za ŭsio jany ŭjazdžajuć z boku Rasii, praz punkt Psou, čym faktyčna parušajuć dziaržaŭnuju miažu Hruzii. Mienavita pa hetaj pryčynie štamp u biełaruski pašpart vam nie pastaviać.
«Kab siastra zmahła pryjechać da nas u hości, ja afarmlaŭ śpiecyjalnaje zaprašeńnie. Jana ŭjazdžała z boku Hruzii: spačatku prajšła ich kantrol, potym rasijski, i tolki zatym — naš. U apošni raz rasijanie trymali jaje na dopycie amal hadzinu, ale ŭsio było kulturna i vietliva. Choć ja, viadoma, suprać taho, kab na našaj miažy byli pradstaŭniki treciaj dziaržavy», — kaža Murad.
Na Kaŭkazie pryniata kłapacicca pra ŭsich svajakoŭ, tamu ja vielmi ździviłasia, kali pačuła, što ŭ Abchazii jość dom sastarełych. Ale miascovych tam niama — tut žyvuć staryja z Rasii, Hrecyi i inšyja pryjezdžyja. Kali ŭ dom sastarełych pasielać abchaza, jaho siamja nikoli nie ačyścicca ad hańby. Takoje ž staŭleńnie tut i da dziciačych damoŭ: tudy adpraŭlajuć dziaciej z prablemnych siemjaŭ, ale nie abchazskich.
Roźnica ŭ staŭleńni da miascovych i turystaŭ adčuvajecca paŭsiul. Idzieš pa rynku i zaŭvažaješ, što piersiki, jakija tolki što kaštavali 100 rasijskich rubloŭ (1,2 dalara), dla ciabie raptam stanoviacca pa 200.
Maja znajomaja, jakaja amal 20 hadoŭ žyvie ŭ Abchazii, uvieś čas sutykajecca z bytavoj dyskryminacyjaj. Byŭ vypadak, kali jana pryjšła ź dziećmi ŭ park małpaŭ, dzie dla abchazaŭ da 14 hadoŭ uvachod biaspłatny. Na kasie supracoŭnica zapatrabavała apłatu, a paśla nazvanaha proźvišča abvinavaciła žančynu ŭ chłuśni. Tolki kali padyšoŭ jaje muž-abchaz, supracoŭnica paprasiła prabačeńnia za «nieparazumieńnie».
Vyklučeńnie — hłybokaja žałoba: «Pakul ty ŭ zakrytaj čornaj błuzcy i doŭhaj čornaj spadnicy — ty dla ŭsich tut svaja».
Handlovyja rady, Picunda, 2022 hod. Supiermarkiet u Suchumi, 2022 hod. Fota z archiva aŭtarki
«U Abchazii ŭražvaje bieražlivaje staŭleńnie da ciažarnych i dziaciej. Ale naradžała ja dvojčy nie tut»
Karyna, 38 hadoŭ, pierajechała ŭ 2008 hodzie ŭ Abchaziju z Rasii
«U Abchazii ŭ daktaroŭ pavyšanaja adkaznaść: kali niešta pojdzie nie tak, siamja pacyjenta pryjdzie raźbiracca. Heta razumiejuć usie miedrabotniki, — tłumačyć Karyna. — Aficyjna miedycyna tut biaspłatnaja, ale na praktycy kožny starajecca pakinuć kolki moža — i za zvyčajny pryjom, i za kropielnicu, i za rody».
Karyna kaža, što ŭ mnohich siemjach dahetul zachoŭvajucca archaičnyja ŭjaŭleńni pra chvaroby i lačeńnie. Naprykład, psichičnyja rasstrojstvy tut ličać čymści sakralnym i supravadžajuć rytuałami. Ź viatrankaj i adzioram źviazanyja strohija zabarony: kali chtości ŭ siamji zachvareje, to mužčynam 40 dzion nielha halicca, palavać, zabivać žyvioł (navat nasiakomych u domie), chadzić na pachavańnie ci zajmacca sieksam. A niekatoryja štodnia staviać śviečki ci varać abradavuju kašu.
«Mnie padabajecca žyć u Abchazii. Asabliva ŭražvaje bieražlivaje staŭleńnie da ciažarnych i dziaciej. Ale naradžała ja dvojčy nie tut. Čamu ja vybrała naradžać u Rasii? Tamu što chacieła, kab u maich dziaciej było rasijskaje hramadzianstva. Abchazija — heta niepryznanaja dziaržava, a ja chaču zabiaśpiečyć im narmalnuju budučyniu, chaču, kab jany potym pastupili va ŭniviersitet u Rasii».
Niepryznany status Abchazii abmiažoŭvaje jaje žycharoŭ u bazavych mahčymaściach. Ich pašpart amal nidzie nie pryznajecca, z-za čaho ludzi nie mohuć svabodna vyjazdžać vučycca ci pracavać kudy-niebudź, akramia Rasii. Pry hetym kali ja pytajusia ŭ Džansucha, ci moh by jon chacia b prosta dziela zručnaści aformić hruzinski pašpart, jon navat nie daje mnie dahavaryć: «Ni za što. Heta źniavaha. Navošta mnie pašpart varožaj dziaržavy?»
Miascovyja žychary Suchumi na nabiarežnaj, leta 2022 hoda. Fota z archiva aŭtarki
«Navat u dziacinstvie ja adčuvaŭ vielizarnaje napružańnie pamiž našymi narodami. U toj čas hruziny abchazam mašyny nie pradavali, navat kali tyja davali bolš hrošaj. Damy na abchazaŭ nie afarmlali — davodziłasia svajakoŭ z Tbilisi prasić dapamahčy z dakumientami. Ja i siońnia dumaju, jakoje ščaście, što my tady ad ich pazbavilisia, inakš jany b nas jak saranča tut zžerli», — upeŭnieny Džansuch.
Abchazy i hruziny adroźnivajucca movaj, pachodžańniem i mientalitetam. Ahulnymi zastajucca niekatoryja kulturnyja tradycyi, jakija sfarmiravalisia pad upłyvam blizkaha susiedstva.
«Ja liču, što hruziny — vydatnyja ludzi. Ale ŭ ich jość adzin minus — nacyjanalizm. Jany mohuć zrabić tabie šmat dobraha, a potym skazać, što ty h**no tolki tamu, što ty nie hruzin», — tłumačyć Džansuch.
Ad abchazaŭ ja časta čuła raskazy pra toje, što ŭ savieckija časy hruziny paŭsiudna ŭciskali ich movu. Šyldy byli hruzinskija, telebačańnie hruzinskaje, navučańnie — na hruzinskaj. Minuła 32 hady z taho času, jak nivodzin hruzin nie moža i słova pramović u samavyznačanaj respublicy, ale prablema abchazskaj movy tak i nie vyrašyłasia.
U dziciačych sadkach jość ruskija i abchazskija hrupy, i vychavalniki havorać ź dziećmi na dźviuch movach. U abchazskich hrupach dziaciej mienš — jak i nośbitaŭ movy ŭ cełym. U abchazskich škołach navučańnie na rodnaj movie dastupna tolki da 4‑ha kłasa, a dalej — kala troch hadzin u tydzień na movu i litaraturu.
Historyja Abchazii, jakaja źmiaściłasia ŭ 320 staronak padručnika dla ŭsich vučniaŭ z 5‑ha pa 9‑y kłas, — na ruskaj. Kanstytucyja napisana na ruskaj, sudavodstva — na ruskaj. U teatry, u mieniu restaranaŭ, u dziaržustanovach — i tut abchazskaja mova amal nie vykarystoŭvajecca.
Jašče adna asablivaść žyćcia ŭ niepryznanaj respublicy — adsutnaść mižnarodnaj pošty i hłabalnych transpartnych kampanij. Niama tut i zvykłych mahazinaŭ mas-markietu: ni Zara, ni H&M, ni Adidas. Čaściej za ŭsio miascovyja karystajucca rasijskim markietpłejsam «Vajłdbierrys». Dastaŭku aformić možna tolki da Adlera ŭ pryharadzie Sočy, a adtul užo zabirać treba samastojna. Zatoje ŭ supiermarkietach Suchumi šmat biełaruskich praduktaŭ: małočka «Brest-Litoŭsk» i «Savuškaŭ», «Minskija kaŭbasy» i navat prysmaki ad «Kamunarki».
«Ja chaču, kab Ukraina była, ale maleńkaja»
Džansuch, Suchumi, 46 hadoŭ
Kali ŭ žniŭni 2008 hoda kanflikt vakoł Paŭdniovaj Asiecii pieraros u bajavyja dziejańni, Džansuch pajechaŭ tudy vajavać na baku Rasii. Jon kaža, što pajechaŭ za Abchaziju, chacieŭ źvieści staryja rachunki jašče z časoŭ hruzina-abchazskaj vajny.
Asiecinskija bajcy ŭjazdžajuć u Cchinvali na fonie partreta Uładzimira Pucina. Paŭdniovaja Asiecija, žnivień 2008 hoda. Padčas karotkaj vajny Rasija ŭstalavała kantrol nad hruzinskimi rehijonami Abchazijaj i Paŭdniovaj Asiecijaj. Fota: AP
— Ty viedaješ, ja časta słuchaju radyjo «Sputnik», i tam usie vajskovyja ekśpierty, rasijskija prapahandysty, nie razumiejuć, čamu ich armija vajuje tak biazzuba. Jany ličać, što treba nanosić značna bolš adčuvalnyja ŭdary pa Ukrainie, kab u jaje naohuł nie zastałosia dziaržaŭnaści.
— Nu, a ty jak da hetaha stavišsia? Ty chočaš, kab Ukrainy nie było?
— Ja chaču, kab jana była, ale kab heta była vielmi maleńkaja kraina, jakaja nikoli nikomu bolš nie zmoža pahražać.
— A kamu pahražała Ukraina?
— Nu, my zaraz budziem havaryć pra heta ci pra Abchaziju?
U adroźnieńnie ad biełaruskich kanałaŭ, pa abchazskim telebačańni Džansuch prapahandy vajny nie sustrakaŭ. Ale na rasijskich kanałach, jakija dastupnyja ŭ kožnym domie, heta adbyvajecca pastajanna.
«Ludzi vierać usiamu, što pa teliku pakazvajuć»
Dzinara, 40 hadoŭ, pierajechała z Ukrainy ŭ 1999 hodzie
«Nasamreč ludzi tut, praz svaju nieadukavanaść i abmiežavanaść, vierać usiamu, što pa teliku pakazvajuć. A prapahanda tut dobra pracuje. Tamu bolšaść Pucina lubić, abažaje i hatovaja na jaho malicca. Ale ja i maja siamja kateharyčna suprać. Darečy, pra vašyja biełaruskija pratesty ja taksama mnohaje viedaju — sačyła ŭ jutubie za tym, jak tam usio razhortvałasia. Palitykaj cikaŭlusia, tamu i kateharyčna suprać vajny i starych tyranaŭ — Łukašenki i Pucina», — dzielicca Dzinara.
Jana ŭspaminaje, što da 2008‑ha ŭzrovień žyćcia ŭ Abchazii byŭ nizki, a ŭzrovień złačynnaści naadvarot — vysoki. Pracy nie było i ŭ cełym va ŭsim adčuvałasia nieŭładkavanaść. Suchumskaja nabiarežnaja była ŭsia ŭ jamach i nie aśviatlałasia. Paśla taho, jak Rasija pryznała Abchaziju i ŭziała pad svoj kantrol, pavolna niešta pačali adbudoŭvać.
Nabiarežnaja Suchumi, leta 2022 hoda. Fota z archiva aŭtarki
«U Abchazii, viadoma, jość momanty, jakija mianie nie zadavalniajuć. Ale kali paraŭnoŭvać z Rasijaj, tam by ja žyć nie stała. Pryčyn — mnostva. Mnie nie padabajecca Rasija, heta kraina-ahresar. Mnie nie padabajucca ludzi, jakija tam žyvuć. Tym bolš ciapier, kali tam błakujuć usio na śviecie. Ciapier u nas i instahram, i jutub pracujuć. I ja, u pryncypie, mahu vykazvać svajo mierkavańnie. Pakul jašče», — dadaje Dynara.
Adnak heta adnosicca nie da ŭsich. 19 maja 2022 hoda abchazskija śpiecsłužby zaviali kryminalnuju spravu pa artykule «dziaržaŭnaja zdrada» suprać uradženca Tkvarčeli (taho samaha horada-pryvida) Daura Buava. Ciapier jon žyvie ŭ Hruzii.
«Kali ja ciapier pajedu ŭ Abchaziju, tam mnie zrobiać pakazalny sud»
Daur Buava, 30 hadoŭ, Tkvarčeli — Tbilisi
«Da 2021 hoda ja žyŭ u Abchazii i zapisvaŭ videa pra relihiju — naprykład, paraŭnoŭvaŭ isłam i chryścijanstva. Adnojčy ja vypadkova trapiŭ na strym u tyktoku, dzie abchazy i hruziny łajalisia i spračalisia, chto ź ich kamu vorah. Tady ja byŭ prosta naziralnikam: spakojna i ź cikavaściu da ŭsiaho padychodziŭ, nie sprabavaŭ kaho-niebudź abrazić i ŭsiaho tolki vykazvaŭ svaju pazicyju. Ale słovy adnaho błohiera mianie začapili, i ja vyrašyŭ pajechać u Hruziju i pahutaryć ź im asabista. Užo ŭviečary ŭ dzień pryjezdu mianie prymali ŭ siabie doma tyja, kaho ja ŭsio žyćcio ličyŭ vorahami», — uzhadvaje Daur.
Daur Buava. Fota ź instahrama arhanizacyi «Amra»
Jon kaža, što doŭhija hady byŭ upeŭnieny: «Hruzinskich dziaciej vučać z samaha naradžeńnia tamu, što abchazy — heta vorahi, i ich treba vyniščyć. Ja tak dumaŭ tamu, što ŭ mianie była tolki adna krynica infarmacyi (rasijskaje telebačańnie. — NN)».
Pažyŭšy miesiac u Tbilisi, Daur uśviadomiŭ, što nijakaj varožaści da jaho jak da abchaza ŭ Hruzii niama. Naadvarot, ludzi ciopła reahavali, pytalisia, čym dapamahčy, i nazyvali jaho «bratam».
«Ja padumaŭ, što naša abchazskaje ŭjaŭleńnie pra hruzinaŭ jak pra vorahaŭ mocna pierabolšanaje. Vykłaŭ videa z hetymi dumkami ŭ sietku — i loh spać. Ranicaj ja pračnuŭsia znakamitym», — kaža Daur.
Praź niekalki dzion na hałoŭnym telekanale Abchazii načalnik słužby biaśpieki Robiert Kiut abviaściŭ Daura ŭ vyšuk.
«Paviesili na mianie jarłyki — ja i vorah naroda, i zdradnik. Ja byŭ u šoku. Ale kali ŭsio heta pieraasensavaŭ, pierakanaŭsia, što zrabiŭ usio pravilna. Jany chočuć mianie zatknuć, pasadzić u turmu i schavać praŭdu ad astatnich. Im nie vyhadna, kab našy ludzi viedali, što Hruzija hatovaja dapamahać», — ličyć jon.
Daur adznačaje, što ŭ Hruzii abchazam pradastaŭlajuć biaspłatnuju adukacyju, miedycynu, dapamohu i časovaje žyllo dla biežancaŭ.
«Pryblizna dva hady tamu mnie patelefanavaŭ advakat i skazaŭ, što jak tolki ja viarnusia, adrazu pačniecca sud. Ja prapanavaŭ pravieści pasiadžeńnie praz telemost, ale advakat prosta skazaŭ, što navat pry poŭnaj nievinavataści takuju spravu vyjhrać niemahčyma. Mnie ž paraili pryjechać, paprasić prabačeńnia i «zhładzić vinu», adsłužyŭšy razam z tak zvanymi «našymi chłopcami na «SVA»», — raspaviadaje Daur. — «Ja razumieju, kali b Ukraina na nas napała. A tak navošta mnie dziela čužych intaresaŭ brać u ruki zbroju? My ž na Kaŭkazie žyviom».
Daur zajaŭlaje, što siońnia ŭ Abchazii ŭsio vyrašaje Rasija. Jon ličyć, što ŭłady pravodziać palityku, nakiravanuju na toje, kab abchazskaja moładź nie kantaktavała z hruzinami.
«Pra heta zajaŭlaŭ i minuły tak zvany prezident, i ciapierašni mieniedžar respubliki. Dajšło da taho, što supracoŭniki SDB (Słužby dziaržaŭnaj biaśpieki) pryjšli da chłopca, jaki ŭ žyvym efiry pakazvaŭ hruzinu Abchaziju, i prymusili jaho vybačacca na kamieru. Jašče byŭ vypadak — znajomy vystaviŭ post u siabie ŭ telehram-kanale z pasyłam, maŭlaŭ, navošta my idziom va Ukrainu vajavać za intaresy Rasii. Na nastupny dzień pryjechali efesbešniki i źvieźli jaho ŭ Maskvu. Dzie jon ciapier, da hetaha času nieviadoma», — kaža Daur.
Daur Buava ciapier žyvie ŭ Tbilisi, jon žanaty z hruzinkaj, piša knihu i zajmajecca aktyvizmam. Razam z hruzinam Michaiłam Kvatašydze jon zasnavaŭ arhanizacyju «Amra», što ŭ pierakładzie z abchazskaj movy aznačaje «sonca». U stryminhach i padkastach jany raspaviadajuć pra mahčymaści, jakija adkryvaje svabodny śviet. Zaklikajuć moładź Abchazii i Hruzii abjadnoŭvacca i zmahacca suprać ahulnaha voraha — rasijskaj prapahandy.
Michaił Kvatašydze i Daur Buava kala Jeŭraparłamienta ŭ Bielhii. Fota ź instahrama arhanizacyi «Amra»
Apošniaje pytańnie, jakoje ja zadaju Dauru, — toje samaje, jakoje tysiačy biełarusaŭ zadajuć adzin adnamu na praciahu apošnich piaci hadoŭ.
— Jak dumaješ, ty kali-niebudź vierniešsia dadomu?
— Viarnusia. Abaviazkova viarnusia.