Прыпыненне вайсковай дапамогі ЗША больш за ўсё паўплывае на здольнасць Украіны забяспечваць сваю супрацьпаветраную абарону, упэўненыя эксперты. Што гэта значыць і ці магчыма знайсці рашэнне праблемы? Піша BBC.
Аб спыненні амерыканскай дапамогі стала вядома 4 сакавіка. Адміністрацыя Белага дома патлумачыла, што гэтая паўза будзе працягвацца, пакуль «Украіна не прадэманструе, што сапраўды падтрымлівае мірныя перамовы з Расіяй».
Гэта значыць, калі менавіта ЗША адновяць пастаўкі і ці адновяць наогул — вялікае пытанне.
Тым часам Узброеныя Сілы Украіны будуць вымушаныя разлічваць на еўрапейскіх хаўруснікаў і вышукваць унутраныя рэзервы.
Аднак гэтая сітуацыя для Кіева не новая. У падобнай сітуацыі ўкраінскія ўлады былі ўжо двойчы падчас поўнамаштабнай вайны з Расіяй.
З пачатку ўварвання і аж да канца восені 2022 года, калі ва Украіну прыбылі першыя замежныя сістэмы СПА (нямецкі IRIS-T і амерыкана-нарвежскі NASAMS). Пры гэтым першы комплекс Patriot, які змог процідзейнічаць расійскай балістыцы, украінцы атрымалі толькі ў красавіку 2023 года.
Другі раз без амерыканскай дапамогі Кіеў апынуўся ў пачатку 2024 года, калі праз блакаванне прыхільнікамі Трампа ў Кангрэсе вайсковая дапамога ад Белага дома стала на паўзу амаль на паўгода.
Наколькі небяспечны новы «прыпынак»?
З чаго складаецца ўкраінская СПА
Каб зразумець, у якой сітуацыі цяпер знаходзіцца Украіна, трэба для пачатку разабрацца з тым, якія ў цэлым сістэмы яна мае для абароны ўласнага неба.
Для барацьбы з аэрадынамічнымі цэлямі, гэта значыць з беспілотнікамі і крылатымі ракетамі, сілы абароны выкарыстоўваюць зенітна-ракетныя комплексы савецкай вытворчасці, напрыклад С-300, мадыфікаваныя комплексы (FrankenSAM) і заходнія сістэмы (NASAMS, IRIS-T, Hawk, Skyguard, Crotale), а таксама пераносныя зенітныя ракетныя комплексы, буйнакаліберныя кулямёты, зенітныя артылерыйскія ўстаноўкі, напрыклад Gepard.
Да адбіцця паветраных нападаў, акрамя таго, актыўна прыцягваецца знішчальная авіяцыя (у прыватнасці заходнія самалёты F-16 і Mirage) і баявыя верталёты.
Але для знішчэння расійскіх балістычных і аэрабалістычных ракет Украіна мае ўсяго пяць батарэй амерыканскіх сістэм Patriot і дзве франка-італьянскіх сістэмы SAMP/T. У склад батарэі можа ўваходзіць 4-8 пускавых установак (у SAMP/T гэта 4-6 установак).
Уся гэта разнастайнасць тэхнікі выконвае розныя задачы. Частка ЗРК, у першую чаргу мадыфікаваныя старыя сістэмы «Бук», якія атрымалі ўмоўную назву FrankenSAM, выкарыстоўваюцца бліжэй да поля бою, каб абараняць групоўку войскаў.
Дальнабойныя сістэмы як NASAMS, Patriot і SAMP/T закрываюць неба над пэўнымі стратэгічнымі аб'ектамі ў тыле тэрыторыі. Хоць у пачатку 2024 года Украіна і выкарысталі некаторы час Patriot бліжэй да лініі фронту, каб паражаць расійскія самалёты, аднак пасля страты некалькіх пускавых установак ад гэтага адмовіліся.
У любым выпадку прыкладна з канца 2022 — пачатку 2023 года Украіна амаль цалкам перайшла на залежнасць ад заходніх сістэм СПА, у прыватнасці ў пытанні камплектуючых, РЛС і зенітных ракет.
Што тычыцца менавіта ЗША, то тут крытычная залежнасць Кіева склалася перш за ўсё ў дачыненні да паставак ракет для сістэм Patriot і часткова — для NASAMS.
Пытанні ў ракетах
«Асноўная праблема з ракетамі. Мы зараз сканцэнтраваны на пошуку, дзе іх знайсці і чым замяніць амерыканскія пастаўкі. Гэта галоўная задача», — сказала ВВС высокапастаўленая крыніца ва ўкраінскім абаронна-прамысловым комплексе.
Колькі менавіта Белы дом пастаўляў Украіне ракет для ЗРК Patriot не раскрываецца.
Хоць, да прыкладу, у канцы лістапада 2024 года СМІ паведамлялі пра намер ЗША тэрмінова адправіць Кіеву 500 ракет-перахопнікаў для сістэм NASAMS і Patriot. Гэта як быццам павінна было закрыць патрэбу ў іх да канца года.
Яшчэ 90 ракет для Patriot амерыканскія ўлады, верагодна, перадалі ў канцы студзеня бягучага года. Яны раней належалі Ізраілю і былі знятыя ім з узбраення.
Акрамя ЗША ракеты для амерыканскай сістэмы СПА перадавалі Кіеву і еўрапейскія краіны, але па ўзгадненні з Вашынгтонам. Публічна пра такія пастаўкі аб'яўлялі Нідэрланды, Іспанія і Германія. Усяго ракеты для Patriot у мадыфікацый для барацьбы з балістыкай маюць у сваім арсенале 17 краін свету.
Нямецкія ўлады нават назвалі агульную колькасць ракет для Patriot, якія былі прадастаўлены Кіеву з пачатку вайны. Прадстаўнік вайсковага камандавання Бундэсвера паведаміў, што іх перадалі 328 штук, праўда, без указання, якіх менавіта мадыфікацый былі гэтыя ракеты.
У гэтым кантэксце таксама неабходна не забываць, што для павышэння эфектыўнасці ЗРК звычайна выпускае па дзве зенітныя ракеты на адну цэль. Гэта значыць іх расход даволі значны.
Відавочна, запасы заходніх ракет у УСУ па стане на цяпер усё яшчэ ёсць, але яны не значныя.
Захоўваць вялікі арсенал такога ўзбраення на тэрыторыі Украіны небяспечна, паколькі ён можа стаць цэллю для праціўніка, тлумачыў спікер камандавання паветраных сіл Юрый Ігнат.
«Мы ж не можам адразу забраць усё, што ёсць у нашых партнёраў і ў сябе тут ва Украіне трымаць. І ці ёсць сэнс у гэтым? Таму што ёсць пэўная рызыка, што вораг можа выявіць гэтыя лакацыі і наступствы зразумела якія могуць быць», — сказаў ён у інтэрв'ю «Радыё Свабода» ў канцы лютага.
Па словах палкоўніка Ігната, украінскае камандаванне было ў пастаянным кантакце з заходнімі партнёрамі, дасылала ім справаздачы аб расходзе ракет СПА, а тыя перыядычна папаўнялі гэты боезапас.
Неабходна ўлічваць і тэмпы вытворчасці ракет у Амерыцы. Так, карпарацыя Lockheed Martin заявіла, што вырабляе за год каля 550 ракет мадыфікацыі PAC-3 MSE, гэта значыць менавіта тых, якія выкарыстоўваюць для збівання балістыкі.
Што рабіць і чым замяніць
Былы намеснік начальніка Генштаба УСУ ў пытаннях СПА, генерал запасу Ігар Раманенка ўпэўнены, што без дапамогі ЗША здольнасць украінскіх вайскоўцаў збіваць аэрадынамічныя мэты (не балістыку) не моцна «прасядзе». Іншая справа — СРА, якая абапіралася менавіта на амерыканскую дапамогу.
«Па аэрадынамічных цэлях— будзе зніжэнне патэнцыялу, але не істотна. А вось супрацьракетная абарона (СРА), гэта значыць збіванне балістыкі, гэта будзе крытычна», — заявіў эксперт.
«Залежнасць па камплектуючых і па ракетах для гэтых комплексаў — істотная, а таму менавіта крытычным можа быць стан украінскай СРА».
Сярод сістэм СРА ва Украіны на ўзбраенні ёсць яшчэ франка-італьянскі ЗРК SAMP/T.
Першую батарэю перадалі Кіеву вясной 2023 года, другая павінна была паступіць восенню 2024 года.
Публічнай інфармацыі аб эфектыўнасці гэтай сістэмы непасрэдна падчас баявых дзеянняў ва Украіне фактычна няма. У адрозненне ад Patriot аб працы SAMP/T не гавораць ні краіны-вытворцы, ні ўкраінскія ўлады.
Аднак замяніць амерыканскія Patriot нават пры вялікім жаданні гэтыя франка-італьянскія ЗРК не змогуць.
Серыйная вытворчасць апошняй палепшанай мадыфікацыі гэтай сістэмы СПА запланавана толькі на наступны год. А «свабодных» батарэй, каб перадаць Украіне ні Францыя, ні Італія фактычна не маюць. Па стане на 2021 год у Парыжы было ўсяго 10 батарэй, а ў Рыме — шэсць.
Праблемы ёсць таксама з тэмпамі і аб'ёмамі вытворчасці ракет для SAMP/T. Гаворка пра ракеты Aster 30, якія здольныя знішчаць аэрадынамічныя цэлі на далёкасці больш за 120 км, а балістычныя — да 25 км.
Паспяховыя вогненныя выпрабаванні яе найноўшай версіі Aster 30 B1NT (B1 New Technology) не праводзіліся да кастрычніка мінулага года.
Колькі ракет Aster атрымліваў Кіеў ад Францыі і Італіі невядома, але восенню 2024 года французскі міністр абароны Себасцьян Лекарню казаў аб перадачы новай партыі гэтых ракет. Ён таксама заявіў, што даручыў паскорыць іх вытворчасць.
Што рабіць Украіне ў гэтай сітуацыі? Перш за ўсё перайсці ў рэжым жорсткай эканоміі.
Дэфіцытныя ракеты для комплексаў Patriot і SAMP/T павінны выкарыстоўвацца выключна для барацьбы з самымі цяжкімі цэлямі, якія не здольныя перахапіць іншыя ЗРК. Гаворка аб балістычных ракетах «Іскандэр», паўночнакарэйскіх Kn-23, гіпергукавых «кінжалах» і «цырконах» і звышгукавых крылатых Х-22.
Паводле звестак украінскай выведкі, Расія плануе павелічэнне вытворчасці менавіта балістыкі, а таксама крылатых ракет Х-101, якія часцей за ўсё выкарыстоўваюць для абстрэлаў Украіны.
Таксама РФ нарошчвае вытворчасць беспілотнікаў тыпу «шахед» і аналагаў. Ужо цяпер яны ў штодзённым рэжыме запускаюцца сотнямі па ўкраінскай тэрыторыі.
Па дадзеных ВПС, раней у асобных выпадках для знішчэння «шахедаў» нават выкарыстоўваліся дарагія ракеты ад Patriot.
Каб пазбегнуць такой сітуацыі Украіна ўжо цяпер узмацняе здольнасці сваіх мабільных агнявых груп, разам з партнёрамі працуе над стварэннем адносна танных зенітных ракет, а таксама распрацоўвае БПЛА, якія змаглі б атакаваць «шахеды» ў паветры.
Ужо ёсць першыя выпадкі іх збівання менавіта з дапамогай FPV-дронаў, аднак гэты поспех яшчэ не маштабавалі.
Таксама ў барацьбе з расійскімі ракетамі і БПЛА ўкраінская армія спадзяецца на развіццё сістэм РЭБ, якія вырашаюцца «саджаць» паветраныя мэты з дапамогай спуфінгу, то-бок падмены спадарожнікавых каардынатаў. У штодзённай статыстыцы паветраных сіл УСУ такія аб'екты паказваюцца як «лакальна страчаныя» ці як тыя, што «не дасягнулі мэты».
Яшчэ адзін варыянт, кажа генерал запасу Ігар Раманенка, гэта ствараць уласныя сістэмы СПА ва Украіне. Раней аб працы над аналагам комплексу Patriot казалі прэзідэнт Уладзімір Зяленскі і галоўнакамандуючы УСУ Аляксандр Сырскі.
У публічным доступе ёсць дадзеныя аб шматгадовай распрацоўцы двух украінскіх ЗРК з назвамі «Кілчэнь» і «Карал».
Як адзначае ваенны эксперт і старшыня валанцёрскага фонду «Вярніся жывым» Тарас Чмут, менавіта сістэма «Карал» з'яўляецца больш перспектыўнай і на ёй у першую чаргу павінна быць засяроджана ўвага.
«Я быў на вытворчасці да поўнамаштабкі, бачыў усю гэтую лінію, ідэю, канцэпт і г.д. Там рэальна ёсць патэнцыял, куды інвеставаць сродкі і там ёсць здольнасці даць вынік. Але ёсць шмат але», — сказаў ён аб гэтай ЗРК.
Па дадзеных крыніц ВВС сярод украінскіх уладаў, працы над гэтымі сістэмамі СПА актыўна працягваюцца, але да іх завяршэння яшчэ далёка. У найлепшым варыянце да канца бягучага года атрымаецца правесці першыя выпрабаванні адной з украінскіх сістэм СПА.
Каментары