На ўкраінскай вайне загінуў адзін з апошніх прадстаўнікоў карэннага народу Расіі — керэкаў

Што гэта за народ, якіх у 2021 годзе заставалася 23 чалавекі па ўсёй Расіі?

Адзін з прадстаўнікоў керэкаў у 1960-я гады. Фота: atlaskmns.ru

Пра тое, што падчас ваенных дзеянняў у Курскай вобласці ў верасні гэтага года загінуў адзін з апошніх прадстаўнікоў керэкаў Іван Таймагыр, паведамілі ў адной з груп «Укантакце». Мужчына служыў у 810-й брыгадзе марской пяхоты.

«Яго жыццё абарвалася на 56-м годзе, пакінуўшы пасля сябе не толькі горыч страты, але і ўсведамленне таго, што з яго смерцю завяршылася гісторыя прадстаўніка выміраючага народа», — сказана ў апублікаваным пасце.

Керэкі, што ў перакладзе азначае «прыморскія людзі», адносяцца да карэнных народаў, што насяляюць Чукотку. У час, калі рускія выйшлі на ўзбярэжжа Берынгавага мора ў XVII стагоддзі, пасяленні керэкаў прасціраліся ад Анадырскага заліва да вусця ракі Апука.

Да канца XIX стагоддзя асноўнай сацыяльнай адзінкай керэкскага грамадства была пашыраная сям’я, якая складалася з некалькіх малых сваяцкіх сем’яў. Узімку яны жылі разам у комплексе з некалькіх зямлянак, які меў назву «кумаяана».

Рэшткі зямлянкі керэкаў. 2017 год. Фота: І.Галаўнёў / atlaskmns.ru

Летам пад уздзеяннем сонца і дажджоў кумаяана хутка разбуралася. Таму кожную восень яе даводзілася будаваць нанава, а на лета ладзіць часовае жытло. У савецкі час керэкі перасяліліся ў пасёлкі і жылі ў драўляных хатах, якія знаходзіліся з краю паселішча. Доўгі час сярод керэкаў існаваў звычай класціся спаць галавой толькі на ўсход.

Даследчыкі XX стагоддзя фіксавалі, што існавалі сем’і, дзе галоўную ролю граў бацька, а старэйшы сын лічыўся яго пераемнікам. Але на падставе даследаванняў некаторыя навукоўцы прыйшлі да высновы, што да перасялення ў сучасныя паселішчы сем’і былі матрылакальнымі (тып укладу, пры якім маладзёны ідуць жыць у сям'ю жонкі), і сваяцтва ў іх вялося па лініі маці.

Часам сустракалася палігінія, калі мужчына, ужо маючы жонку, забіраў да сябе жонку і дзяцей памерлага брата. Лічылася, што дзеці, якія нараджаліся ў такой сям’і, былі як бы вернутымі памерлымі сваякамі.

У керэкскай сям'і існаваў звычай, які паказвае на асаблівае значэнне сваяцкіх сувязяў у межах пашыранай сям'і, дзе ролі былі ўзаемазвязанымі і перакрыжоўваліся паміж роднымі з розных ліній. Так старэйшага сына лічылі не толькі сынам свайго бацькі, але і сынам бацькі сваёй жонкі. Такім чынам у сямейных адносінах ён мог быць прыкладна роўны ў абавязках і ролі для абедзвюх ліній сваяцтва. Таксама дачка ў гэтай сістэме адносінаў разглядалася як дачка свякрухі, а не толькі сваёй маці.

Керэкі займаліся паляваннем на марскіх жывёл і рыбалоўствам. Этнографы зафіксавалі выкарыстанне керэкамі пры паляванні на марскога звера спецыяльнага гарпуннага прыстасавання, якое яны назвалі «керэкскай спіцай».

Паляўнічы пояс керэка. Фота: Музей антрапалогіі і этнаграфіі (Кунсткамера) / atlaskmns.ru

Паляванне на ластаногіх доўгі час было важным заняткам для керэкаў. Этнографы знаходзілі чэрапы гэтых марскіх жывёл на святых месцах керэкаў на беразе мора. Але ў канцы XIX стагоддзя з-за канкурэнцыі з боку амерыканскіх зверабояў здабыча ластаногіх прыйшла ў заняпад.

Каб выплаціць ясак, керэкі пачалі паляваць на пушных звяроў, але гэта не мела вялікага значэння для іх гаспадаркі. У адрозненне ад чукчаў і каракаў, керэкі не верылі ў звышнатуральную сілу ваўкоў, таму яны ахвотна палявалі на іх і выкарыстоўвалі іх скуры.

Цікавым фактам з'яўляецца наяўнасць сярод рознай паляўнічай зброі дубінкі з наканечнікам з іклы маржа ці кавалка металу. Гэты прадмет зброі, які выкарыстоўваўся керэкамі да 1970-х гадоў, мае падобныя рысы з тамагаўкам, які выкарыстоўвалі індзейцы Паўночнай Амерыкі.

Значныя страты керэкі панеслі ў XVIII стагоддзі, калі тэрыторыі, заселеныя імі, апынуліся на шляху варагуючых паміж сабою чукчаў і каракаў. Адмоўны ўплыў на колькасць керэкаў аказалі эпідэміі канца XVIII стагоддзя.

У канцы XIX ст. у афіцыйных запісах Анадырскай акругі керэкі вызначаліся як самастойны народ, які чукчы адрознівалі ад каракаў.

Сямейная пара керэкаў. Фота: Магаданскі краязнаўчы музей / atlaskmns.ru

Паводле звестак перапісу 1959 годзе керэкаў налічвалася каля 100 чалавек. Падчас перапісу 2010 года да керэкаў аднеслі сябе толькі 4 чалавекі. Праўда, перапіс 2021 года выявіў рост іх колькасці да 23 чалавек. Пры гэтым чатыры з іх заявілі, што валодаюць керэкскай мовай, якую некаторыя мовазнаўцы лічаць дыялектам каракскай мовы.

Аднак спецыялісты сцвярджаюць, што апошнія носьбіты гэтай мовы памерлі паміж 1991 і 2005 гадамі. Факт, што носьбіты керэкскай знайшліся ў 2021 годзе, яны тлумачаць імкненнем людзей да нацыянальнай самаідэнтыфікацыі.

Каментары да артыкула