Na ŭkrainskaj vajnie zahinuŭ adzin z apošnich pradstaŭnikoŭ karennaha narodu Rasii — kierekaŭ

Što heta za narod, jakich u 2021 hodzie zastavałasia 23 čałavieki pa ŭsioj Rasii?

Adzin z pradstaŭnikoŭ kierekaŭ u 1960-ja hady. Fota: atlaskmns.ru

Pra toje, što padčas vajennych dziejańniaŭ u Kurskaj vobłaści ŭ vieraśni hetaha hoda zahinuŭ adzin z apošnich pradstaŭnikoŭ kierekaŭ Ivan Tajmahyr, paviedamili ŭ adnoj z hrup «Ukantakcie». Mužčyna słužyŭ u 810-j bryhadzie marskoj piachoty.

«Jaho žyćcio abarvałasia na 56-m hodzie, pakinuŭšy paśla siabie nie tolki horyč straty, ale i ŭśviedamleńnie taho, što ź jaho śmierciu zaviaršyłasia historyja pradstaŭnika vymirajučaha naroda», — skazana ŭ apublikavanym paście.

Kiereki, što ŭ pierakładzie aznačaje «prymorskija ludzi», adnosiacca da karennych narodaŭ, što nasialajuć Čukotku. U čas, kali ruskija vyjšli na ŭźbiarežža Bierynhavaha mora ŭ XVII stahodździ, pasialeńni kierekaŭ praściralisia ad Anadyrskaha zaliva da vuścia raki Apuka.

Da kanca XIX stahodździa asnoŭnaj sacyjalnaj adzinkaj kierekskaha hramadstva była pašyranaja siamja, jakaja składałasia ź niekalkich małych svajackich siemjaŭ. Uzimku jany žyli razam u kompleksie ź niekalkich ziamlanak, jaki mieŭ nazvu «kumajaana».

Reštki ziamlanki kierekaŭ. 2017 hod. Fota: I.Hałaŭnioŭ / atlaskmns.ru

Letam pad uździejańniem sonca i daždžoŭ kumajaana chutka razburałasia. Tamu kožnuju vosień jaje davodziłasia budavać nanava, a na leta ładzić časovaje žytło. U saviecki čas kiereki pierasialilisia ŭ pasiołki i žyli ŭ draŭlanych chatach, jakija znachodzilisia z kraju pasielišča. Doŭhi čas siarod kierekaŭ isnavaŭ zvyčaj kłaścisia spać hałavoj tolki na ŭschod.

Daśledčyki XX stahodździa fiksavali, što isnavali siemji, dzie hałoŭnuju rolu hraŭ baćka, a starejšy syn ličyŭsia jaho pierajemnikam. Ale na padstavie daśledavańniaŭ niekatoryja navukoŭcy pryjšli da vysnovy, što da pierasialeńnia ŭ sučasnyja pasieliščy siemji byli matryłakalnymi (typ układu, pry jakim maładziony iduć žyć u siamju žonki), i svajactva ŭ ich viałosia pa linii maci.

Časam sustrakałasia palihinija, kali mužčyna, užo majučy žonku, zabiraŭ da siabie žonku i dziaciej pamierłaha brata. Ličyłasia, što dzieci, jakija naradžalisia ŭ takoj siamji, byli jak by viernutymi pamierłymi svajakami.

U kierekskaj siamji isnavaŭ zvyčaj, jaki pakazvaje na asablivaje značeńnie svajackich suviaziaŭ u miežach pašyranaj siamji, dzie roli byli ŭzajemaźviazanymi i pierakryžoŭvalisia pamiž rodnymi z roznych linij. Tak starejšaha syna ličyli nie tolki synam svajho baćki, ale i synam baćki svajoj žonki. Takim čynam u siamiejnych adnosinach jon moh być prykładna roŭny ŭ abaviazkach i roli dla abiedźviuch linij svajactva. Taksama dačka ŭ hetaj sistemie adnosinaŭ razhladałasia jak dačka śviakruchi, a nie tolki svajoj maci.

Kiereki zajmalisia palavańniem na marskich žyvioł i rybałoŭstvam. Etnohrafy zafiksavali vykarystańnie kierekami pry palavańni na marskoha źviera śpiecyjalnaha harpunnaha prystasavańnia, jakoje jany nazvali «kierekskaj śpicaj».

Palaŭničy pojas kiereka. Fota: Muziej antrapałohii i etnahrafii (Kunstkamiera) / atlaskmns.ru

Palavańnie na łastanohich doŭhi čas było važnym zaniatkam dla kierekaŭ. Etnohrafy znachodzili čerapy hetych marskich žyvioł na śviatych miescach kierekaŭ na bierazie mora. Ale ŭ kancy XIX stahodździa z-za kankurencyi z boku amierykanskich źvierabojaŭ zdabyča łastanohich pryjšła ŭ zaniapad.

Kab vypłacić jasak, kiereki pačali palavać na pušnych źviaroŭ, ale heta nie mieła vialikaha značeńnia dla ich haspadarki. U adroźnieńnie ad čukčaŭ i karakaŭ, kiereki nie vieryli ŭ zvyšnaturalnuju siłu vaŭkoŭ, tamu jany achvotna palavali na ich i vykarystoŭvali ich skury.

Cikavym faktam źjaŭlajecca najaŭnaść siarod roznaj palaŭničaj zbroi dubinki z nakaniečnikam ź ikły marža ci kavałka mietału. Hety pradmiet zbroi, jaki vykarystoŭvaŭsia kierekami da 1970-ch hadoŭ, maje padobnyja rysy z tamahaŭkam, jaki vykarystoŭvali indziejcy Paŭnočnaj Amieryki.

Značnyja straty kiereki panieśli ŭ XVIII stahodździ, kali terytoryi, zasielenyja imi, apynulisia na šlachu varahujučych pamiž saboju čukčaŭ i karakaŭ. Admoŭny ŭpłyŭ na kolkaść kierekaŭ akazali epidemii kanca XVIII stahodździa.

U kancy XIX st. u aficyjnych zapisach Anadyrskaj akruhi kiereki vyznačalisia jak samastojny narod, jaki čukčy adroźnivali ad karakaŭ.

Siamiejnaja para kierekaŭ. Fota: Mahadanski krajaznaŭčy muziej / atlaskmns.ru

Pavodle źviestak pierapisu 1959 hodzie kierekaŭ naličvałasia kala 100 čałaviek. Padčas pierapisu 2010 hoda da kierekaŭ adnieśli siabie tolki 4 čałavieki. Praŭda, pierapis 2021 hoda vyjaviŭ rost ich kolkaści da 23 čałaviek. Pry hetym čatyry ź ich zajavili, što vałodajuć kierekskaj movaj, jakuju niekatoryja movaznaŭcy ličać dyjalektam karakskaj movy.

Adnak śpiecyjalisty śćviardžajuć, što apošnija nośbity hetaj movy pamierli pamiž 1991 i 2005 hadami. Fakt, što nośbity kierekskaj znajšlisia ŭ 2021 hodzie, jany tłumačać imknieńniem ludziej da nacyjanalnaj samaidentyfikacyi.

Kamientary da artykuła