Колькасць людзей на планеце пачне скарачацца значна раней, чым вы думаеце

Пік колькасці насельніцтва планеты наступіць на дзесяцігоддзі раней, чым лічылася. Пасля яго пачнецца першае з часоў Сярэднявечча глабальнае скарачэнне. І прычына не ў хваробах.

Фота ілюстрацыйнае

У сваім аналізе глабальных дэмаграфічных тэндэнцый The Economist звяртае ўвагу на факт, які ўпарта ігнаруюць афіцыйныя прагнозы: нараджальнасць ва ўсім свеце падае значна хутчэй, чым чакалася.

Так летась каэфіцыент нараджальнасці ў Турцыі ўпаў да 1,48 дзіцяці на жанчыну, што значна ніжэй за ўзровень замяшчэння (каля 2,1) і значна ніжэй за прагнозы ААН, эксперты якой лічылі, што такі ўзровень Турцыя дасягне да 2100 года.

Падзенне нараджальнасці назіраецца не толькі ў Турцыі. Па ўсім свеце, ад Калумбіі і Індыі да Францыі і Італіі, нараджальнасць зніжаецца значна хутчэй, чым чакалася. Насельніцтва Кітая ўжо скарачаецца, а каэфіцыент нараджальнасці ў Індыі ўпаў ніжэй за ўзровень замяшчэння.

Гістарычна нараджальнасць зніжалася па зразумелых прычынах: сацыяльнае забеспячэнне, якое дазволіла не спадзявацца на сваіх нашчадкаў у старасці, зніжэнне дзіцячай смяротнасці і пашырэнне правоў і магчымасцей жанчын.

Аднак нечаканым і новым з'яўляецца тое, што гэтае падзенне паскараецца. Тэмпы глабальнага падзення падвоіліся паміж 2000‑мі і 2010‑мі гадамі і зноў падвоіліся ў гэтым дзесяцігоддзі, зніжаючыся ў сярэднім амаль на 2% у год. У многіх месцах узровень нараджальнасці зніжаецца яшчэ хутчэй. Узроўні, якія калісьці лічыліся неймаверна нізкімі, становяцца звычайнай з'явай.

У многіх краінах, такіх як Тайланд і Калумбія, рэальныя паказчыкі аказаліся значна ніжэйшымі за прагнозы ААН. Эксперты ААН меркавалі, што ў 2024 годзе каэфіцыент нараджальнасці тайскіх жанчын складзе 1,2. Фактычная лічба аказалася ўсяго адзінкай.

У Калумбіі прагнозны паказчык быў 1,63, і верагоднасць таго, што ён будзе ніжэйшы за 1,4, складала толькі 2,5%. Але нацыянальнае статыстычнае агенцтва лічыць, што Калумбія ўжо апусцілася ніжэй за гэты ўзровень, знізіўшыся да 1,2 народжаных на жанчыну ў 2023 годзе.

У мінулым годзе ў Егіпце нарадзілася менш за 2 мільёны дзяцей, і гэты парог не чакаўся да 2100 года.

Што гэта значыць?

Усё гэта азначае, што сусветнае насельніцтва, верагодна, дасягне свайго піка значна раней і на больш нізкім узроўні, чым прагназуе ААН.

Замест росту да 10,3 мільярда да 2084 года, пік можа наступіць у 2050‑х гадах і не перавысіць 9 мільярдаў. Пасля гэтага насельніцтва свету пачне скарачацца ўпершыню з часоў Сярэднявечча, калі «Чорная смерць» у XIV стагоддзі знішчыла, як мяркуецца, пятую частку насельніцтва.

Гэта будзе мець велізарныя наступствы для сусветнай эканомікі, геапалітыкі і сацыяльных структур.

Аўтары заўважаюць, што многія прагнозы, у тым ліку ААН, заснаваныя на малаверагодных здагадках. Дэмографы ААН мяркуюць, што ў краінах з нізкай нараджальнасцю яе падзенне неадкладна спыніцца або нават пачнецца рост. Напрыклад, яны прагназуюць, што каэфіцыент нараджальнасці ў ЗША застанецца стабільным, а ў Паўднёвай Карэі пачне павольна расці.

Прагноз Дэпартамента народанасельніцтва ААН, які аўтары называюць «малаверагодным пераломам у дынаміцы». Крыніца: The Economist

Многія эксперты называюць чаканне такога аднаўлення прыняццем жаданага за сапраўднае. Нават калі ў некаторых краінах у пачатку 2000‑х назіраўся часовы рост, цяпер нараджальнасць зноў зніжаецца. Аргумент, што гендарная роўнасць павысіць нараджальнасць, таксама сумнеўны, бо гістарычна пашырэнне правоў жанчын прыводзіла да адваротнага эфекту.

Больш за тое, ёсць падставы меркаваць, што нараджальнасць працягне падаць. Напрыклад, у Індыі бяднейшыя рэгіёны з высокай нараджальнасцю паступова даганяюць багацейшыя, дзе яна ўжо нізкая. Гэта будзе і далей зніжаць сярэдні паказчык па краіне.

Падобная логіка прымяняльная да многіх краін, ад Калумбіі да Турцыі. Цяжка паверыць у тое, што ўсе магутныя сацыяльныя тэндэнцыі, якія дзесяцігоддзямі зніжалі нараджальнасць, раптам адначасова развернуцца ў адваротны бок па ўсім свеце. Аднак нават невялікія адхіленні ад гэтага аптымістычнага сцэнарыя прыводзяць да велізарных змен у доўгатэрміновых прагнозах насельніцтва.

Прагноз The Economist

Каб паказаць, наколькі адчувальныя прагнозы да гэтых зыходных здагадак, The Economist прааналізаваў некалькі сцэнароў.

Прагноз ААН мяркуе, што ў пераважнай большасці краін (182 з 210) дынаміка нараджальнасці зменіцца: там, дзе яна падала, падзенне запаволіцца, спыніцца ці нават пачнецца рост.

The Economist захаваў гэтае меркаванне, але ў сваёй мадэлі проста адсунуў у будучыню момант, калі гэты пералом адбудзецца.

Прагноз The Economist. Пункцірныя лініі паказваюць розныя сцэнары развіцця падзей, калі актуальны ўзровень фертыльнасці захаваецца ў наступныя 5, 15 і 25 гадоў. Таксама пазначаны прагнозны пік колькасці насельніцтва для кожнага сцэнара.

Уплыў такога зруху аказаўся велізарным. Паводле разлікаў, калі цяперашнія тэмпы падзення нараджальнасці захаваюцца яшчэ ўсяго адзін год, глабальны пік насельніцтва наступіць на тры гады раней, а людзей будзе на 130 мільёнаў менш. Калі ж зніжэнне працягнецца яшчэ дзесяцігоддзе, перш чым дасягне стабільнасці, пік будзе дасягнуты ў 2065 годзе, а колькасць людзей будзе меншай на 750 мільёнаў.

Эксперт Лэнт Прытчэт з Лонданскай школы эканомікі называе стабільны ўзровень нараджальнасці «лязом нажа», бо гэта вельмі тонкі баланс: калі каэфіцыент хоць трохі ніжэйшы за норму, чалавецтва з часам вымірае, а калі вышэйшы — некантралюема расце.

Таму меркаванне, што нараджальнасць абавязкова вернецца да стабільнага ўзроўню, вельмі прывабнае для навукоўцаў: яна дазваляе пазбегнуць матэматычна няёмкіх прагнозаў, у якіх насельніцтва ў выніку альбо знікае, альбо расце да бясконцасці.

Да таго ж, пасля памылковых панічных прагнозаў пра дэмаграфічны выбух у 1960‑х дэмографы, магчыма, проста не рашаюцца прагназаваць адваротны, але таксама трывожны сцэнар — скарачэнне чалавецтва.

І ўсё ж, як заключаюць аўтары, падабаецца нам гэта ці не, але менавіта гэта неўзабаве і адбудзецца.

Каментары да артыкула