Памілаваны і дэпартаваны ўкраінец Катовіч расказаў, за якую абразу на яго пакрыўдзіўся Лукашэнка

У няволі ў Беларусі ўкраінец Аляксандр Катовіч правёў 837 дзён. У шклоўскай калоніі айцішнік разгладжваў прасам дэталі тканіны, з якіх потым шылі вопратку для расійскіх вайскоўцаў.

Аляксандр Катовіч да беларускай калоніі

Аляксандр пераехаў у Беларусь з Украіны ў 2019 годзе. Прычына простая — каханне. У 2016 годзе ў Адэсе, адкуль сам родам, ён пазнаёміўся з беларускай дзяўчынай.

Спрабавалі жыць разам і ва Украіне, і ў Польшчы, але ў выніку аселі ў Беларусі, дзе і пабраліся шлюбам.

— Я пачаў рабіць дазвол на жыхарства, знайшоў працу… А ў 2022 годзе пачалася вайна. Я выказаў сваю пазіцыю адразу.

Аляксандр прызнаецца, што эмоцыі стрымаць было складана, таму ён пачаў пісаць каментарыі ў чаце «Беларусь за МКАДам».

— Пісаў, што Расія — акупант, агрэсар і гэтак далей.

Але кажа, што працягнулася гэта ўсё нядоўга — Аляксандр супакоіўся і забыў нават пра тыя каментары, якія пакідаў. А праз паўтара года яму пра іх нагадалі.

— 8 жніўня 2023 года а шостай раніцы да мяне прыйшоў ГУБАЗіК. Чалавек восем са страбаскопамі, шчытамі, шлемамі і пісталетамі. Закавалі мяне ў наручнікі, сказалі: «Ты пісаў, пісаў і дапісаўся. Малайчына».

У ГУБАЗіКу Аляксандру пагражалі, збівалі, а таксама прымусілі запісаць пакаяльнае відэа.

— Усё пыталі: «З СБУ працуеш?!». Жартавалі: то казалі, што «ўсё, ты адсюль не выйдзеш», то «можа, праз тры дні цябе і адпусцім». У выніку адвезлі да следчага. Той сказаў, каб у мяне не было ілюзій, бо распачалі крымінальную справу па артыкуле 130 ч. 1 — распальванне варожасці. Фактычна за тое, што я пісаў «расіяне такія-сякія». Следчы сказаў, што для мяне ўсё будзе дрэнна.

Пасля ўкраінец трапіў на Акрэсціна. Ён называе трое сутак там самымі жудаснымі за ўвесь час.

— Мяне змясцілі ў карцар — пакойчык плошчай тры-чатыры квадраты. Там было яшчэ 12 чалавек. Усе стаялі, бо месца прысесці амаль не было. То-бок сядзелі па чарзе. Крыху пасядзеў і ўстаеш, каб іншы мог адпачыць. Было лета — нам ці рабілі скразняк, ці зачынялі ўсё і тэмпература падымалася градусаў да 45. Так спякотна, што майкі можна было проста выкручваць — пот цёк ручаём. У апошні дзень я моцна захварэў.

Наступным пунктам для Аляксандра стала Валадарка. Там умовы былі не значна лепшыя: перапоўненыя камеры, блашчыцы, жудаснае стаўленне.

На Валадарцы Аляксандр правёў паўгода, за гэты час у яго некалькі разоў змяняўся следчы, а колькасць крымінальных артыкулаў усё павялічвалася.

У выніку яму выставілі абвінавачванне па чатырох артыкулах — дадалі 361 прым. 1 ч. 3 (удзел у экстрэмісцкім фарміраванні), 367 ч. 2 (паклёп на Лукашэнку), 368 ч. 2 (абраза Лукашэнкі).

— Недзе я напісаў «вусаты». Вось гэта палічылі абразай Лукашэнкі. А паклёпам — тое, што я напісаў, што на выбарах у Беларусі быў задзейнічаны адміністратыўны рэсурс, для таго, каб дасягнуць неабходных вынікаў.

Беларуская міліцыя палічыла Аляксандра адзіным стваральнікам каналаў «Беларусь за МКАДам». Але мужчына тлумачыць, што гэта не так:

— Калі мяне арыштавалі, я быў у чаце «Беларусь за МКАДам» — я сапраўды быў актыўным удзельнікам і шмат чаго пісаў. Адказваў на каментары кшталту «Мачы нацыяналістаў, мачы хахлоў». У той момант чата яшчэ не было ў спісе экстрэмісцкіх фарміраванняў — трапіў ён туды ўжо пасля майго затрымання. Але задняй датай мне павесілі той артыкул. 

Аляксандр кажа, што спачатку яго сапраўды падазравалі ў стварэнні таго чата, але ў выніку гэта абверглі.

28 сакавіка 2023 года ўкраінца асудзілі — далі 5 гадоў калоніі. Для Аляксандра гэта стала шокам.

— Я ж пісаў праўду, нічога такога. Па законе можна было мяне пакараць штрафам ці ануляваць дазвол на жыхарства і выслаць з Беларусі. Але ж зразумела, што людзі, якія ладзілі судзілішча нада мной, выконвалі загад зверху. Таму і апеляцыя мая не спрацавала.

Адбываць пакаранне накіравалі ў калонію №17 у Шклове, дзе Аляксандр і прабыў год і чатыры месяцы, пакуль яго раптоўна не вызвалілі.

— Кажуць жа, што некалі Лукашэнка працаваў кантралёрам у гэтай калоніі — таму цяпер яна ўзорна-паказальная, туды часта прыязджае кіраўніцтва з іншых калоній, каб пераняць досвед. Знешне ўсё даволі няблага: газон, вентыляваныя фасады, увесь час робіцца рамонт… Новыя прыбіральні, тэлевізары, добра абсталяваны магазін і перагаворны пункт. Але я не аднойчы чуў, што ў іншых калоніях «экстрэмістам» жыць лягчэй.

Мужчына працаваў на вытворчасці і за цяжкую працу, як і іншыя «экстрэмісты», атрымліваў смешны заробак — ад 2 да 15 рублёў штомесяц.

Аляксандр працаваў на швейнай вытворчасці — разгладжваў прасам дэталі, з якіх потым шылі вопратку для расійскіх вайскоўцаў.

Пра тое, што яго перададуць Украіне, мужчына не ведаў да самага апошняга моманту. Пачалося ўсё з таго, што ўвечары 20 лістапада яму сказалі не ісці на працу ў начную змену.

Пасярод ночы Аляксандра адправілі на КПП — загадалі ўзяць з сабой усе рэчы.

— У мяне было прыблізна 40 кілаграмаў рэчаў у трох вялікіх сумках. Не так даўно жонка набыла мне сертыфікат у краму (бо грошы ж мне нельга было дасылаць) і я атаварыўся — а можна гэта было раз на тры месяцы. Разам са мной быў яшчэ адзін украінец, якога асудзілі па наркатычным артыкуле. Яму, дарэчы, заставалася сядзець усяго 40 дзён. Нас абшукалі і паставілі ў «стакан».

Бліжэй да паўдня супрацоўнікі калоніі зладзілі яшчэ адзін вобшук — выкінулі амаль усё. Аляксандру дазволілі пакінуць сабе дзве пары трусоў, дзве пары шкарпэтак, пальчаткі, шапку, целагрэйку, абутак, зубную пасту ды шчотку.

— Чалавек, які ладзіў вобшук, сказаў: «Усё астатняе вам не спатрэбіцца». Больш нічога не тлумачыў. Нас адвялі на каранцін, там ужо было іншае стаўленне: нам прынеслі гарбату, каву, цыгарэты далі. Пасля сказалі, што нас чакае этап.

Аляксандр Катовіч пасля вызвалення

Доўгая дарога дадому пачалася 22 лістапада а 2‑й гадзіне ночы. Пасля чарговага вобшуку ўкраінцам паведамілі, што іх павязуць у СІЗА для правядзення следчых дзеянняў.

— Нас падвялі да белага Ford Transit, адзелі наручнікі, а на галовы накінулі мяшкі. Пасля гэтага ў мяне з’явіліся думкі, што хутчэй за ўсё павязуць за мяжу. Я раней чуў, што вось так, з мяшкамі на галовах, людзей вывозілі ў Літву. То я разумеў, што едзем ці ў Літву, ці ва Украіну.

Па словах Аляксандра, шлях да канчатковага пункту заняў сем гадзін. Кажа, у нейкім полі сабралася шмат машын, а людзей пачалі перасаджваць у бусік.

— Разам са мной было чалавек дзевяць, мы разгаварыліся, зразумелі, што ўсе ўкраінцы. То-бок ужо канчаткова стала ясна, што нас камусьці аддадуць. Зняць мяшкі дазволілі толькі на беларуска-украінскай мяжы. Мяжа пустая, нікога няма. Нам далі бутэрброды падсілкавацца. Потым я пабачыў вялікі аўтобус з украінскай сімволікай. Адтуль вышлі спецслужбы, снайперы — шмат людзей. Мы пераселі ва ўкраінскі аўтобус, з намі пачалі фатаграфавацца, вітаць ва Украіне.

Вызваленых людзей адразу павезлі на абследаванне ў бальніцу.

Па назіраннях Аляксандра, сярод 31 чалавека, каго адпусціў Лукашэнка, было 7‑8 чалавек палітзняволеных.

Каментары да артыкула