«Калі абаронца ўбачыў маю справу, сказаў: «Капец». Памілаваная ўкраінка расказала пра беларускі СІЗА, калонію і нечаканае вызваленне

«Мне адказалі: «Ва Украіне вайна, ты там нікому не патрэбная»

Ганне 24 гады, да затрымання яна жыла ў Роўне і вучылася ва ўніверсітэце. На канікулах прыязджала ў Польшчу. З гэтай краіны ў жніўні 2024‑га і адправілася ў Беларусь: хацела пабачыцца з сябрамі і хлопцам.

Гэта быў яе другі візіт у нашу краіну. Падчас першага — вясной 2022‑га — «усё было нармальна». Цяпер жа пасля размовы, на якую звычайна на мяжы выклікаюць усіх украінцаў, і праверкі тэлефона, у свой аўтобус яна не вярнулася.

«Не магу сказаць, чаму мяне затрымалі і па якім артыкуле судзілі», — у пачатку інтэрв'ю папярэджвае дзяўчына.

З мяжы Ганну павезлі на допыт да следчага, а затым па стандартным маршруце: ІЧУ — СІЗА (іх было два — У Брэсце і Баранавічах) — калонія.

— Пасля затрымання ці адчувалі вы да сябе як да іншаземкі асаблівае стаўленне сілавікоў?

— Я з Заходняй Украіны, размаўляю на ўкраінскай і, калі прыехала [у Беларусь], таксама на ёй размаўляла. Па дарозе ў ІЧУ суправаджальнік сказаў: «Ты толькі не ўздумай у камеры так гаварыць, бо будуць праблемы». Якія? Ён не ўдакладняў.

Памятаю, гэта мяне напалохала. Зайшла ў камеру, вырашыла, буду маўчаць, а потым дзяўчынкі сталі расказваць пра сябе. Амаль усе яны сядзелі за палітыку, разумелі ўкраінскую, сказалі, што я магу размаўляць на сваёй мове. Падтрымалі мяне.

І там, і ў СІЗА я размаўляла па-ўкраінску. Толькі ў калоніі перайшла на рускую. Зрабіць гэта мне параілі іншыя зняволеныя, папярэдзілі, каб да мяне не было дадатковых пытанняў. У калоніі да мяне ставіліся нармальна.

У ІЧУ і СІЗА я сядзела толькі з палітычнымі. [Калі параўноўваць з імі], да мяне было іншае стаўленне, больш лаяльнае. Але калі [супрацоўнікі] даведваліся, адкуль я, адразу ж уся лаяльнасць знікала. Хоць розныя людзі і прадстаўнікі адміністрацыі па-рознаму рэагавалі на гэта. Хтосьці спачуваў: «У мяне [таксама] сваякі ва Украіне», [пытаўся], як я сюды трапіла. А хтосьці [называў] нацысткай і таму падобнае.

— Ці давалі вам магчымасць звязацца з кімсьці з амбасады Украіны ў Беларусі?

— Не, [хоць] я вельмі хацела, патрабавала [прадстаўніка] амбасады. Мне сказалі, што нікога ў Беларусі няма (Ганну ўводзілі ў зман, дыпмісія Украіны працягвае працаваць у Беларусі. — Заўв. «Люстэрка»).

Адваката далі толькі на наступны дзень, калі ўжо ўзялі паказанні, і я на стрэсе і паніцы [усё падпісала]. Калі абаронца ўбачыў справу, сказаў: «Капец». Паводле яго, гэтага (гаворка пра пакаранне. — Заўв. «Люстэрка») можна было б пазбегнуць, але памяняць паказанні не далі. А іх я давала пад ціскам. Мяне запэўнівалі: «Гавары так і так, мы цябе адпусцім. Падпішы тут — і паедзеш дадому». Адразу папярэдзілі, што ў Беларусь [не заеду], проста дадуць штраф.

Я, як чалавек са свабоднай краіны, прывыкла, што паліцыя дапамагае грамадзянам, таму была схільная верыць людзям з пагонамі. Потым адвакат паведаміў: «Сама сябе агаварыла».

[Пазней], калі трапіла ў калонію, хацела падаваць на экстрадыцыю. Яшчэ на каранціне пайшла ў спецаддзел. Мне адказалі, што гэта немагчыма, пакуль ідзе «СВА» (так прадстаўнік калоніі назваў вайну Расіі з Украінай. — Заўв. «Люстэрка»). [Нібыта] ніякіх консульстваў, пасольстваў няма, нічога не пішы, няма сэнсу. [Маўляў], ва Украіне вайна, ты там нікому не патрэбная. Цэлы год мне гэта прапагандавалі, таму, калі здарыўся абмен, мы (з іншымі вызваленымі ўкраінкамі. — Заўв. «Люстэрка») былі ў шоку. Мы рэальна паверылі, што пра нас забыліся і ніхто не ўратуе.

— Пасля затрымання ці дазволілі вам патэлефанаваць камусьці з родных?

— Толькі калі прыехаў адвакат. Ва Украіне ў мяне заставалася непаўнагадовая сястра, якую я даглядала. Мы жылі з ёй і татам. Тата памёр, і мы засталіся ўдзвюх.

«Разумелі, раз мы тры ўкраінкі, трэба радавацца, бо, магчыма, будзе экстрадыцыя, дэпартацыя»

— Ці прапаноўвалі вам у калоніі напісаць прашэнне аб памілаванні?

— Не.

Павялічыць

— Як вы даведаліся, што вас вызваляюць?

— Ніхто нічога не паведамляў. У пятніцу (21 лістапада. — Заўв. «Люстэрка») быў звычайны дзень: а 6‑й раніцы пад'ём, сняданак, змена. Я адпрацавала, потым пайшла на паверку, пасля яе [адбылося] мерапрыемства.

Дзесьці а пятай вечара ў атрад (я тут была адзіная ўкраінка) заходзіць рэжымны супрацоўнік, выклікае мяне і такі: «Збірайся». Ён працаваў са мной да гэтага, я яго ведала, стала прасіць: «Скажыце хоць нешта. Калі ласка, я ж зараз памру ад хвалявання». Але ён нічога [не патлумачыў], нейкая суперсакрэтнасць. Проста збірай усе рэчы і ідзём. Куды? Навошта? [Гэта] перавод у іншы атрад, этап? У мітусні палову ўсяго забылася.

Разумела, што нешта будзе. З раніцы начальніца паведаміла: «Сказалі цябе разлічыць». Яшчэ ў мяне ў той дзень была крама, але я не змагла атаварыцца, бо мне закрылі рахунак…

Я была ў Беларусі і бачыла ўсё, што адбываецца, думала пра самае дрэннае — нейкі этап, новая справа. Думкі, што мяне могуць абмяняць, памілаваць, нават не ўзнікала.

— Куды вас павёў супрацоўнік калоніі?

— Мяне завялі ў каранціннае памяшканне, быў ператрус. Там сустрэлася з Лідзіяй Грук, мы сядзелі разам у СІЗА і адна адну ведалі. Пасля, нічога не тлумачачы, нас адвялі ў асобную секцыю ў каранцінным памяшканні. З намі была яшчэ адна дзяўчына з Украіны. [На нашы пытанні пра тое, што адбываецца, супрацоўнікі] аджартоўваліся, але пакармілі (усміхаецца). Не пакінулі паміраць з голаду.

[З дзяўчатамі] разумелі, раз мы тры ўкраінкі, магчыма, будзе экстрадыцыя, дэпартацыя ці нешта такое. У секцыі сядзелі доўга. З сабой нічога не было, таму нават не ведалі, колькі часу. Ніхто не казаў, што далей. Калі наўпрост пыталіся, ці адпусцяць нас, адказвалі: «Не». Мы цікавіліся: «Будзем тут спаць ці не?», таму што аднаго матраца не хапала. Нам не адказвалі.

А дзясятай вечара ў калоніі аб'явілі адбой, мы сядзім далей (смяецца). У нейкі момант пачалі стукаць [у дзверы], таму што не ведалі, класціся ці сядзець у чаканні чагосьці. Падышла асуджаная, якая ноччу «дняваліць». Яна кудысьці патэлефанавала і паведаміла: «Раскладайце матрацы».

Прынеслі трэці, і мы ляглі. А шостай раніцы пад'ём. Нам даюць хвіліну і кажуць: «Выходзьце». Ледзь паспелі ў прыбіральню схадзіць, і тое столькі крыку было. Зноў ператрус, нашы рэчы [паглядзелі] па другім коле. Канфіскавалі перапіску, фота, і зноў ніхто нічога не кажа. Забралі ўсе рэчы, якія выдавалі ў калоніі, — сукенкі, курткі, чаравікі. Абутак у нас ва ўсіх быў свой, куртка — толькі ў Ліды.

Мяне затрымалі летам, таму верхняга адзення свайго не аказалася. Я засталася ў кофце і ласінах. Было жудасна холадна (пазней, калі ехалі ў аўтобусе, бачыла, што мужчынам пакінулі целагрэйкі).

Нас вывелі на тэрыторыю калоніі, убачылі, што там стаіць мікрааўтобус. Затым сказалі: «Станавіцеся тварам да сценкі, нікуды не паварочвайцеся». Мы сталі па стоечцы смірна, на рукі надзелі кайданкі, на галовы — мяшкі. І ўсё, больш мы нічога не бачылі. Мяшкі аказаліся настолькі шчыльныя, што немагчыма было дыхаць. Прасілі хоць бы трошкі адкрыць нос.

— Вам патлумачылі, куды вас вязуць?

— Толькі жартавалі, што вязуць на расстрэл. Увесь час былі гэтыя жарты. І калі я адседзела ў калоніі ўжо год і да такога прывыкла, то Ліда, якая нядаўна туды трапіла… У яе здарылася істэрыка, яна плакала, баялася. Мне яе было вельмі шкада, сама разумела, мы ў чужой краіне, дзе адбываюцца жудасныя рэчы, і ніхто нас тут не абароніць. Зразумела, што яны могуць зрабіць усё што заўгодна і нікому за гэта нічога не будзе.

«Не верылася, да апошняга чакалі нейкі падвох»

Павялічыць

— Доўга ехалі?

— Не ведаю, адчуванне часу згубілася. Па дарозе супрацоўнікі пыталіся, за што сядзім, як ставімся да вайны ва Украіне. Спрабавалі нейкія гутаркі весці, але нам было не да іх. Пры гэтым, калі я не хацела адказваць, магла гэтага не рабіць.

Яны ўсю дарогу жартавалі, што вязуць у лес [на расстрэл], і раптам мікрааўтобус спыніўся, і нас пад рукі па адной з яго выводзяць. Я чую пад нагамі шолах восеньскай лістоты… Гэта цяпер смешна ўспамінаць, а тады проста сэрца ў пяткі сышло, таму што рэальна вывезлі ў лес, знялі мяшок, сказалі: «Тварам да лесу».

Я ўжо ў думках развіталася з усім, а яны такія: «Хочаце ў прыбіральню, ідзіце». Каля нас [прысядзьце]. А гэта былі мужчыны. Калі ты ў такім страху, непаразуменні, плюс гэтыя жарты… Ну проста…

Потым мне зноў надзелі мяшок, кайданкі замянілі на сцяжку і пасадзілі ўжо ў іншы аўтобус. Колькі людзей там знаходзілася, не бачыла. Але чула галасы і мужчынскія, і жаночыя.

Перад беларускай мяжой спыніліся, нам знялі мяшкі і сцяжкі. У салоне сядзелі двое ў цывільным і ў масках. [На нейтральнай паласе] у аўтобус зайшоў чалавек і сказаў: «Добры дзень, вы вяртаецеся ва Украіну».

Усе сталі плакаць. Пад'ехаў украінскі аўтобус, нам дазволілі выходзіць і пераносіць туды свае рэчы.

— Што было на душы, калі прыехалі ва Украіну?

— Не верылася, да апошняга чакалі нейкі падвох […].

— А што з вашымі дакументамі?

— Пакуль не ведаю, дзе яны, на руках у мяне іх няма. Ці перадалі іх украінскаму боку, таксама не магу сказаць.

Яшчэ калі ехала ў Беларусь (гаворка пра 2024 год. — Заўв. «Люстэрка»), з сабой былі наяўныя ў валюце. Суму казаць не буду, але немалая. Яе арыштавалі, але па рашэнні суда арышт знялі. Казалі, усё павінны перавесці на рахунак, каб я ў калоніі магла хадзіць у краму, але гэтага не зрабілі. Грошы мне не вярнулі.

У адной з дзяўчынак, вызваленай са мной, таксама была валюта, калі яна ехала ў Беларусь. Даволі-такі шмат. І ёй таксама нічога не вярнулі.

— Разумееце, чаму менавіта вы апынуліся сярод вызваленых?

— Мне здаецца, мы нават не задаваліся гэтым пытаннем. Ты [проста] шчаслівы быць дома. А чаму? Гэта не тое, што хвалюе. Удзячныя богу і ўсім, што трапілі ў гэты аўтобус. Сэрца баліць за ўсіх, хто застаўся.

— Каму першаму патэлефанавалі, калі апынуліся на радзіме?

— Падчас затрымання ў Беларусі ва ўсіх (гаворка пра памілаваных. — Заўв. «Люстэрка») пазабіралі тэлефоны. Аддалі, па-мойму, траім, [у тым ліку] мне. Але маю польскую сімку не вярнулі.

На мяжы прадстаўнікі Каардынацыйнага штаба далі патэлефанаваць родным. Тым, хто не ведаў нумара, знайшлі.

Першай набрала сястру. Яна была ў шоку. Пачала плакаць. Не ведаю, ці змагу я адчуць большае шчасце, чым тое, што адчувала ў тую хвіліну. Мы з ёй былі вельмі блізкія. [Упершыню] пакінула яе на такі доўгі час. Таму пачуць яе голас і ўсвядоміць, што я вярнулася, — гэта найвышэйшае шчасце, якое можна адчуць.

— Ці можаце вы расказаць, дзе цяпер знаходзіцеся ва Украіне? Ці вярнуліся вы дадому і абняліся з сястрой?

— Цяпер знаходжуся на рэабілітацыі, сястра ўжо прыязджала мяне адведаць.

• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 2
• 1
• 5