«Prosta ŭ straŭnik myšy zalivajem dozu ałkaholu». Navukoviec — niasumna pra azempik, tłušč, ałkahol i źmienu hienaŭ

Biełarus Juryj Papoŭ staić na čale łabaratoryi ŭ Harvardskaj miedyčnaj škole, dzie daśleduje fibroz piačonki. My zadali navukoŭcu aktualnyja pytańni pra azempik i ałkahol, a taksama vysłuchali historyi pra strašnyja chvaroby piačonki i śvietłuju budučyniu hiennych madyfikacyj.

Juryj Papoŭ. Fota: Facebook / Yury Popov

«U Amierycy da 50% ludziej majuć atłuścieńnie piačonki, i va ŭsim raźvitym śviecie heta sapraŭdnaja epidemija»

Bolšaja častka prablem s piačonkaj siońnia — tyja, što źviazanyja ź lišniaj vahaj, raskazvaje Juryj. Havorka idzie pra chvarobu pad nazvaj «steatoz piačonki, źviazany z parušeńniem abmienu rečyvaŭ», kali ŭ kletkach piačonki, hiepatacytach, nazapašvajecca tłušč. U častki ludziej z takoj chvarobaj mohuć być uskładnieńni — zapaleńnie i fibroz piačonki.

Siońnia heta vielmi aktualnaja prablema, kaža Papoŭ:

«U Amierycy da 50% ludziej majuć atłuścieńnie ŭ piačoncy, i va ŭsim raźvitym śviecie heta sapraŭdnaja epidemija. My jadzim ježu, jakaja sama pa sabie niezdarovaja, toj ža fastfud. 

Taksama ŭ apošni čas šmat vytvorcaŭ pačali rabić ježu bolš kałaryjnaj i sałodkaj, bo ludziam heta padabajecca. U ZŠA dla hetaha dadajuć u ježu hlukozna-fruktozny sirop, zrobleny z kukuruzy. Kab zrabić picu smačniejšaj, u ciesta mohuć dadavać syr. Dy i my sami časta pierajadajem i prajaŭlajem usio mienš fizičnaj aktyŭnaści».

Kali źmianić ład žyćcia na bolš zdarovy, piačonka vam padziakuje. I heta nie prosta słovy — Juryj raskazvaje pra daśledavańni ludziej navat z vysokaj stupieńniu atłuścieńnia i, adpaviedna, ciažkim stanam piačonki. Kali hetyja ludzi skidvali chacia b trochi vahi, stan ich piačonki chutka palapšaŭsia. Inšaja reč, što ŭtrymać taki pośpiech nie nadta prosta.

A kab lahčej było jaho damahčysia, ludzi ciapier mohuć prymianiać śpiecyjalnyja leki — GLP-1 ahanisty, takija jak azempik. Jany pamianšajuć apietyt i praz heta dapamahajuć schudnieć. Juryj adznačaje, što hetyja leki — vialiki navukovy praryŭ i fajny instrumient dla vypadkaŭ, kali treba lačyć mocnaje atłuścieńnie.

Ź inšaha boku, ciapier jaho vykarystoŭvajuć i nie ŭ takich surjoznych vypadkach, i z hetym jość pytańni:

«Jak i inšyja leki, azempik maje svaje pabočnyja efiekty i moža vyklikać vialikija prablemy. Adna ź ich — toje, što padčas jaho vykarystańnia vaha sychodzić i za košt padskurnaj tłuščavaj klatčatki, i za košt muskulnaj masy.

Kali čałaviek atrymlivaje azempik i nie pavialičvaje kolkaść fizičnaj aktyŭnaści, jon stračvaje abodva hetyja kampanienty masy. I heta ŭ doŭhaj pierśpiektyvie moža navat pahoršyć jaho stan, tamu što muskulnuju masu vielmi ciažka nabrać, a jana vielmi kaštoŭnaja dla našaha arhanizma».

Navukoviec tłumačyć, što čałaviectva prydumała šmat cudoŭnych rečaŭ suprać atłuścieńnia, ale vielmi ciažka zrabić ich efiektyŭnymi na praciahu ŭsiaho čałaviečaha žyćcia. Naprykład, možna praz apieracyju pamienšyć abjom straŭnika, i čałaviek pačnie mienš jeści.

Paśla takoj apieracyi ludzi chutka skidvajuć vahu, ale kali zvyčki nie źmianiajucca, usio heta viartajecca nazad, a apieracyju druhi raz nie atrymajecca zrabić. Tamu ŭ ZŠA da takich apieracyj dapuskajuć tolki praz paŭhoda paśla jaje pryznačeńnia. Za hetyja paŭhoda treba skinuć 10% vahi inšymi sposabami, kab pakazać, što ty možaš źmianić svaje zvyčki i ład žyćcia i što ty hatovy da hetaj pracedury.

«Niama kolkaści ałkaholu, jakaja była b biaśpiečnaja dla čałavieka»

Fruktoza i vysokavuhlavodnaja ježa — nie adzinyja vorahi piačonki. Vy viedajecie, bieź jakoha typu praduktaŭ śpis takich vorahaŭ budzie niapoŭny:

«Ałkahol — rečyva, škodnaje pa dźviuch pryčynach. Pa-pieršaje, jon vyklikaje surjoznaje paražeńnie piačonki (ałkaholny hiepatyt), chacia my i nie viedajem pakul dakładna, jak heta adbyvajecca. Heta surjoznaja chvaroba, jakaja moža chutka zrabicca śmiarotnaj i ad jakoj pakul niama efiektyŭnaha lačeńnia, i ŭ apošnija hady jana maładzieje.

Pa-druhoje, u ałkaholi šmat kałoryj, ale jany pustyja, tam niama karysnych rečyvaŭ i naša cieła ničoha nie moža pabudavać z ałkaholu. Tym nie mienš pa svajoj kałaryjnaści jon amal u dva razy bolšy za cukar».

Što nakont biaśpiečnaj dozy? Juryj zhadvaje sastarełaje i dahetul papularnaje mierkavańnie, što kielich čyrvonaha vina na dzień palapšaje zdaroŭje. Cikava, što, pa danych navukoŭca, hetyja danyja kaliści pryjšli z Francyi, i adpaviednyja daśledavańni byli źviazanyja z francuzskimi vinarobami.

U čyrvonym vinie nasamreč jość reśvieratroł — rečyva, jakomu prypisvali šmat karysnych ułaścivaściaŭ i navat raspracavali ź im bijałahična aktyŭnyja dabaŭki. Ale ž u vyniku navukoŭcy nie zmahli dakazać, što reśvieratroł nasamreč choć niečym karysny navat u dozach, značna vyšejšych za jaho kolkaść u vinie.

Ciapier pra biaśpiečnyja dozy havorki nie idzie:

«Niekalki hadoŭ tamu paśla vielizarnych daśledavańniaŭ stała viadoma, što niama kolkaści ałkaholu, jakaja była b biaśpiečnaja dla čałavieka. Hetyja sučasnyja hłabalnyja daśledavańni vykananyja nie na danych tysiač ludziej, a na danych miljonaŭ, i tamu jany vielmi pierakanaŭčyja. 

Ciapier my dakładna viedajem, što ałkahol maje dozazaležnuju škodu dla zdaroŭja, to-bok čym bolš pješ, tym bolšaja budzie škoda».

Juryj pieraścierahaje ad taho, kab ličyć ałkahol absalutnym złom — heta prosta rečyva, pra jakoje, kali jaho spažyvaješ, treba razumieć, što jano maje vielmi kankretnuju ryzyku.

Važna sačyć, kab ałkaholu ŭ žyćci nie stała praźmierna šmat i kab jon nie zrabiŭsia rehularnaj źjavaj dla vas:

«Kali čałaviek pje ałkahol raz-dva na miesiac u sacyjalnych abstavinach i nie da stanu nieprytomnaści, to škoda dla jaho zdaroŭja budzie minimalnaja. Ale da ałkaholu ŭźnikaje zaležnaść. Siońnia jaje ŭ vas niama, a zaŭtra, kali źjaviacca niehatyŭnyja abstaviny i budzie bolš składana supraciŭlacca zaležnaściam, hetaje imknieńnie da ałkaholu moža ŭzmacnicca».

«Amal usie žyvioły, asabliva hryzuny, adčuvajuć ahidu da ałkaholu»

Navukoviec asobna kaža pra binge drinking — situacyju, kali čałaviek vypivaje šmat ałkaholu za karotki čas i praz heta mocna pjanieje. Heta samy škodny z padychodaŭ da pićcia ałkaholu, takaja zvyčka chutka vyklikaje vialikija prablemy ź piačonkaj navat u maładych ludziej.

Samaje drennaje, što možna zrabić z ałkaholem — vypić jaho šmat i vielmi chutka, upeŭnieny Juryj. U jaho łabaratoryi navukoŭcy vyvučajuć nastupstvy binge drinking:

«Spačatku myšy 10 dzion atrymlivajuć dyjetu, jakaja źmiaščaje ałkahol. Heta trochi padobna da zachodniaha padychodu da pićcia, kali čałaviek pje rehularna, ale adnosna mała. A ŭ kancy ekśpierymientu my robim binge drinking, kali prosta ŭ straŭnik myšy zalivajem vialikuju kolkaść ałkaholu i praz 9 hadzin analizujem škodny efiekt na piačonku.

Cikava, što madelavać upłyŭ ałkaholu na žyviołach vielmi ciažka, bo amal usie žyvioły, asabliva hryzuny, adčuvajuć mocnuju ahidu da ałkaholu. Tamu davodzicca faktyčna zalivać im ałkahol u straŭnik, bo sama myš nikoli nie vypje šmat ałkaholu».

Pavodle słoŭ Juryja, ciapier niama dokazaŭ, što niejki vid ałkaholu bolš škodny za inšyja. Sprava chutčej u tym, jak my pjem. Kali havorka pra bolš darahija napoi, ich šmat nie vypješ, tamu što biudžet nie dazvolić, i tamu škoda ad ich budzie mienšaja.

Kali havorka pra słabaałkaholnyja napoi, to ad ich ciažej apjanieć, čym ad mocnych napojaŭ: u pieršym vypadku dla hetaha treba vypić za karotki čas vielmi šmat, naprykład, piva, i heta składana, a voś apjanieć ad umoŭnaha viski možna lahčej. Tamu, tłumačyć navukoviec, mocnyja ałkaholnyja napoi majuć bolš patencyjału naškodzić zdaroŭju.

«Jość niekalki vidaŭ parazitaŭ, jakija mohuć žyć u čałaviečaj piačoncy, kali jany traplajuć u arhanizm»

Cyroz i hiepatyt — daloka nie adzinyja chvaroby piačonki, ź jakimi sutykajucca śpiecyjalisty. My spytali ŭ Juryja pra dziŭnaje, što moža być u hetaj śfiery, i voś što jon adkazaŭ:

«Chvaroby piačonki, jakija bolš za ŭsio ŭražvajuć, źviazanyja z parazitami. Jość niekalki vidaŭ parazitaŭ, jakija mohuć žyć u čałaviečaj piačoncy, kali jany traplajuć u arhanizm. 

Naprykład, heta šystasoma — jaje niama ŭ Biełarusi, ale jana raspaŭsiudžanaja ŭ trapičnym i subtrapičnym klimacie, naprykład, u Jehipcie. U niekalkich afrykanskich krainach nasielnictva moža mieć takuju chvarobu».

Juryj raskazvaje pra inšuju i vielmi zahadkavuju chvarobu piačonki — pieršasny sklerazujučy chałanhit. Heta chvaroba, praź jakuju žoŭcievyja pratoki ŭ piačoncy zapalajucca, na ich źjaŭlajucca rubcy, i pratoki zvužajucca. U vyniku žoŭć zastojvajecca ŭ piačoncy i vyklikaje jaje paškodžańnie.

Krynica: sacyjalnyja sietki

Pieršasny sklerazujučy chałanhit — adnosna redkaja chvaroba, ale vielmi niespraviadlivaja, bo ŭ jaje niama viadomych faktaraŭ ryzyki. Zachvareć na jaje mohuć ludzi roznych sacyjalnych statusaŭ i z roznymi ładami žyćcia, da jaje nie isnuje prafiłaktyki. Usio praz toje, što my nie viedajem dakładna miechanizm jaje ŭźniknieńnia, raskazvaje Juryj:

«Uźnikaje surjoznaje paškodžańnie piačonki, jakoje my zvyčajna dyjahnastujem, kali chvaroba ŭžo zapuščanaja i kali jana, chutčej za ŭsio, užo isnuje 10-20 hadoŭ. Hetaja chvaroba niaŭmolna prahresuje i pryvodzić abo da pierasadki piačonki, abo da surjoznych uskładnieńniaŭ i navat śmierci.

Heta adna z redkich chvarobaŭ, ad jakich siońnia nie isnuje lekaŭ, i jana vyklikaje šmat niepryjemnych simptomaŭ nakštałt śvierbu. Vielmi šmat ludziej pryśviačajuć bahata času i resursaŭ, kab znajści efiektyŭnyja leki, i jość nadzieja, što chutka my ich atrymajem. Apošnija 20 hadoŭ my aktyŭna zajmajemsia hetaj chvarobaj u majoj łabaratoryi».

I hetyja leki — nie adzinaje adkryćcio, jakoha ciapier čakajuć u śfiery, dzie pracuje Juryj. Jon raskazvaje pra antyfibroznuju terapiju, jakaja spatrebicca pry šmatlikich chvarobach piačonki, bo mnohija ź ich vyklikajuć fibroz — rubcavańnie piačonačnaj tkanki, a fibroz viadzie da šmatlikich uskładnieńniaŭ. Ciapier vypraboŭvajecca šmat lekaŭ, i ŭ pierśpiektyvie niekatoryja ź ich dapamohuć zapavolić ci spynić praces fibrozu piačonki.

«Ciapier možna zrabić hien, jakoha nie chapaje, i ŭvieści jaho ŭ arhanizm čałavieka, i takoje mahčyma dla šmatlikich chvarobaŭ»

Što da miedycyny ŭ ahulnym, navukoviec adznačaje: ciapier u miedycynie i bijatechnałohijach prahres taki chutki, što časam nie paśpiavaješ sačyć za navinami. Adna ź ich — technałohii pracy z RNK i DNK, kali hetyja rečyvy paśla madyfikacyi dapamahajuć arhanizmu zmahacca z chvarobami. Juryj kaža, što ŭ hetych technałohij nievierahodny patencyjał:

«My ŭsie heta pabačyli padčas pandemii kavidu. Dźvie najlepšyja vakcyny ad jaho — heta vakcyny ad kampanij Pfizer i Moderna, i jany jakraz zroblenyja na bazie revalucyjnaj mRNK-technałohii. Jana dazvoliła vielmi chutka abnavić hetyja vakcyny, kali adbyłasia mutacyja virusa, i šmat tradycyjnych vakcyn stracili efiektyŭnaść.

Tak atrymałasia, što za pandemiju my pasprabavali mRNK-vakcyny faktyčna na miljardach ludziej, i tamu byŭ źniaty ŭvieś skiepsis nakont biaśpiečnaści mRNK-lačeńnia. Ciapier my viedajem, što jano biaśpiečnaje dla ludziej, i heta vyklikała bujny rost daśledavańniaŭ hetaj technałohii».

Inšy vialiki praryŭ — technałohija redahavańnia hienoma CRISPR/Cas9, za jakuju ŭ 2020-m dali Nobieleŭskuju premiju. Ź jaje dapamohaj možna niešta dadavać u hienom ci prybirać ź jaho, a taksama źmianiać nabor hienaŭ u čałavieka.

Juryj tłumačyć, što hetaja technałohija — revalucyja ŭ miedycynie, tamu što patencyjna možna budzie vielmi chutka i efiektyŭna rabić leki, jakija buduć pasavać da kankretnaha čałavieka i jaho chvarobaŭ jak palčatka da ruki. Navukoviec miarkuje, što ciaham nastupnych 10 hadoŭ možna čakać vialiki prahres u hetaj śfiery miedycyny. Hiennaja terapija ŭžo siońnia dapamahaje šmat jakim pacyjentam ź ciažkimi chvarobami.

Voś prykład, jak heta pracuje:

«Jość adnosna prostyja monahienietyčnyja chvaroby, kali ŭ čałavieka praz mutacyju nie chapaje niejkaha hiena. Dla prykładu, heta fieniłkietanuryja — praz adsutnaść hiena arhanizm nie moža pierapracoŭvać aminakisłatu fieniłałanin. 

Raniej u vypadku z hetaj chvarobaj ludzi trymalisia radykalnaj dyjety, u jakoj nie było hetaj aminakisłaty, i heta było vielmi ciažka. A ciapier možna zrabić hien, jakoha nie chapaje, i ŭvieści jaho ŭ arhanizm čałavieka».

Pakul što heta adny z samich darahich lekaŭ, jakija tolki isnujuć na płaniecie. I kab farmkampanii pačali imi zajmacca, treba, kab ličby syšlisia, tłumačyć Juryj. Tamu ad niekatorych chvarobaŭ pakul što niama lekaŭ tolki praz toje, što stvarać ich na siońnia ekanamična niemetazhodna.

Ale navukoviec pradkazvaje, što ŭ bližejšyja hady takoje lačeńnie budzie rabicca ŭsio bolš dastupnym. I kali ŭ čałavieka jość niejkaja śpiecyfičnaja mutacyja (abo niekalki ŭ vypadku polihienietyčnych chvarobaŭ), možna spadziavacca, što praź niekalki hadoŭ budzie vielmi prosta stvaryć dla jaho piersanalnyja leki.

Kamientary da artykuła