Ziełandyja: kantynient, jaki amal całkam schavany pad vadoju

U 2017 hodzie navukoŭcy aficyjna pryznali isnavańnie kantynienta, jaki zastajecca praktyčna niabačnym. Raskazvajem, čym jon jašče admietny.

Novaja karta kantynientaŭ Ziamli. Aŭtar: Nick Mortimer / scimex.org

Jak piša IFLScines, hipoteza pra isnavańnie Ziełandyi jak samastojnaha kantynienta isnavała kala 150 hadoŭ. Ale tolki ŭ 2017 hodzie hrupa z adzinaccaci hieołahaŭ z Novaj Ziełandyi, Novaj Kaledonii i Aŭstralii na padstavie analizu spadarožnikavych zdymkaŭ, danych ab marskim dnie i hieałahičnych daśledavańniaŭ pryjšła da vysnovy, što Ziełandyja pavinna ličycca nie mikrakantynientam abo kantynientalnym frahmientam, a paŭnavartasnym, choć i amal całkam pahružanym, kantynientam.

Daśledavańnie 2021 hoda śviedčyć ab tym, što Ziełandyi bolš za miljard hadoŭ. Heta značyć, jana prykładna ŭdvaja starejšaja, čym ličyli hieołahi raniej. Novy kantynient atrymaŭ nazvu na maarskaj movie — Te Riu-a-Māui.

Ziełandyja znachodzicca ŭ Paŭdniovym paŭšarji, na ŭschod ad Aŭstralii, i achoplivaje kala 5 miljonaŭ kvadratnych kiłamietraŭ. Ale 95% jaje płoščy znachodzicca pad pavierchniaj akijana. Nad jaho pavierchniaj vystupajuć tolki asobnyja častki — Novaja Ziełandyja, Novaja Kaledonija i niekalki drobnych astravoŭ.

Pavodle ahladu, apublikavanaha hieołaham Nikam Morcimieram (Nick Mortimer), Ziełandyja maje składanuju i doŭhuju historyju.

Kala 500 miljonaŭ hadoŭ tamu jana była častkaj supierkantynienta Handvana — hihanckaha masivu sušy, jaki abjadnoŭvaŭ bolšuju častku Paŭdniovaha paŭšarja. U składzie Handvany Ziełandyja zastavałasia da taho času, pakul prykładna 60-85 miljonaŭ hadoŭ tamu nie adździaliłasia i nie pačała farmiravacca jak asobny kantynient.

Prykładna 25 miljonaŭ hadoŭ tamu adbyŭsia hieałahičny zruch, u vyniku jakoha bolšaja častka Ziełandyi «ŭtapiłasia» — apuściłasia nižej za ŭzrovień akijana. Adnak dziakujučy rucham tektaničnych plit na jaje terytoryi sfarmavalisia sučasnyja Paŭnočny i Paŭdniovy astravy Novaj Ziełandyi. Mienavita hetyja nadvodnyja frahmienty dazvalajuć vyvučać kantynient i jaho minułaje.

Što adroźnivaje Ziełandyju ad inšych kantynientaŭ

Ziełandyja maje vielmi šyrokija padvodnyja kantynientalnyja šelfy i nievialikija naziemnyja płoščy. Heta vyłučaje jaje siarod inšych kantynientaŭ, jakija majuć vialikija masy sušy i vuzkija padvodnyja kantynientalnyja šelfy. Takaja struktura i tłumačyć, čamu Ziełandyja amal całkam pad vadoj.

Druhaja klučavaja asablivaść — miaža pamiž Cichaakijanskaj i Aŭstralijskaj tektaničnymi plitami, jakaja prachodzić praz hety kantynient. U vyniku — častyja ziemlatrusy, vułkaničnyja vyviaržeńni, hieałahičnaja niestabilnaść. Heta robić Ziełandyju kaštoŭnym resursam dla razumieńnia ryzyki budučych stychijnych biedstvaŭ, a taksama hieałahičnaha minułaha kantynienta.

Pavodle paleantołaha Džejmsa Kremptana (James Crampton) z Univiersiteta Viktoryi ŭ Vielinhtonie, mienavita Ziełandyja źjaŭlajecca najbujniejšaj krynicaj materyjału dla vyvučeńnia tektaničnaj, akijanahrafičnaj, klimatyčnaj i bijałahičnaj evalucyi ŭ paŭšarji Cichaha akijana.

Hieałahičnyja parody Ziełandyi zachoŭvajuć śviedčańni pra toje, jak na praciahu miljonaŭ hadoŭ źmianialisia akijany i klimat, što ŭpłyvała na ŭsiu Ziamlu. Akramia taho, jany raspaviadajuć historyju ŭnikalnych raślin i žyvioł, mnohija ź jakich žyvuć dahetul i sustrakajucca tolki ŭ hetym rehijonie.

U 2023 hodzie vučonyja abviaścili, što zaviaršyli raspracoŭku samaj padrabiaznaj karty Ziełandyi. Ale, jak pryznaje Nik Morcimier, zastajecca šmat pytańniaŭ. Naprykład, čamu raspaŭsia supierkantynient Handvana? I čamu na Ziełandyi tak šmat patuchłych vułkanaŭ, jakija raskidany pa jaje terytoryi?

Kamientary da artykuła