Šrajbman z kalehami prapanavali pakrokavy płan deeskałacyi adnosin Biełarusi i ES
Što pavinien zrabić aficyjny Minsk, a što — Brusiel?
Alaksandr Łukašenka. 29 krasavika 2025. Fota: Getty Images
Hrupa viadomych biełaruskich ekśpiertaŭ — palitołah Arciom Šrajbman, ekanamist Dźmitry Kruk, były dypłamat Andrej Bušyła i jurystka-pravaabaronca Kaciaryna Dejkała — raspracavała detalovuju «Darožnuju kartu ŭzajemnych krokaŭ dla abmiežavanaj deeskałacyi pamiž Biełaruśsiu i ES».
Dakumient prapanuje miechanizm uzajemnych krokaŭ, dzie ŭ adkaz na humanitarnyja i palityčnyja sastupki z boku Minska Brusiel pastupova prypyniaje sankcyi. Hałoŭnaja meta — vyjści z tupiku, palehčyć humanitarny kryzis i źnizić zaležnaść Biełarusi ad Rasii.
Aŭtary adrazu padkreślivajuć: nichto nie pavinien mieć iluzij. Represii ŭ Biełarusi praciahvajucca, a zaležnaść ad Rasii raście. Adnak čakańnie «idealnych umoŭ» tolki paharšaje situacyju.
Tamu ŭ darožnaj karty try mety:
1. Palehčyć kryzis u halinie pravoŭ čałavieka i humanitarny kryzis u Biełarusi (u pieršuju čarhu, vyrašyć prablemu palityčnych źniavolenych).
2. Źnizić ryzyki dla rehijanalnaj biaśpieki, jakija stvaraje Minsk (naprykład, mihracyjny kryzis).
3. Pamienšyć zaležnaść Biełarusi ad Maskvy i zachavać šancy na budučuju jeŭrapieizacyju krainy.
Važny pryncyp dakumienta — zvarotnaść. Usie pasłableńni z boku ES, asabliva prypynieńnie sankcyj, mohuć być chutka admienieny, kali biełaruskija ŭłady viernucca da raniejšaj praktyki. Heta tak zvany miechanizm «snapback», jaki strachuje Brusiel ad padmanu.
Što pavinien zrabić Minsk, a što — Brusiel
Płan pabudavany na pryncypie «krok za krok». Ekśpierty vyłučajuć dva asnoŭnyja napramki, pa jakich čakajucca dziejańni ad biełaruskich uładaŭ:
1. Vychad z humanitarnaha kryzisu: spynieńnie hrubych i sistematyčnych parušeńniaŭ pravoŭ čałavieka, źviazanych z vybarami 2020 hoda i ich nastupstvami, a zatym — admiena represiŭnaha zakanadaŭstva.
2. Śfiera mabilnaści i mihracyi: spynieńnie mihracyjnaha kryzisu na miažy ź ES i adnaŭleńnie davieru ŭ śfiery hramadzianskaj avijacyi.
U adkaz Jeŭrasajuz moža prapanavać šyroki «pakiet stymułaŭ»: ad adnaŭleńnia dypłamatyčnych kantaktaŭ da pastupovaha prypynieńnia sankcyj.
Čaćviortaja častka daśledavańnia prapanuje nie strohi paetapny płan, a chutčej hnutki miechanizm uzajemnych dziejańniaŭ. Aŭtary padkreślivajuć, što inicyjatyva pavinna iści ad ES, jaki pradstaŭlaje «Darožnuju kartu» Minsku, a dalejšyja kroki Brusiela źjaŭlajucca adkazam na dziejańni biełaruskich uładaŭ.
Łohika tut nastupnaja. Kroki Minska — heta śpis, strukturavany pa pryjarytecie: ad samych nieadkładnych humanitarnych dziejańniaŭ da bolš sistemnych źmienaŭ. Kroki ES — heta svojeasablivaje «mieniu» mahčymych adkazaŭ, zhrupavanych pa śfierach (dypłamatyja, mabilnaść, sankcyi), a nie pa važnaści.
Heta aznačaje, što ES sam vyrašaje, jakim budzie jaho adkaz u zaležnaści ad značnaści krokaŭ, zroblenych Minskam. Kali Minsk robić nievialiki krok, adkaz moža być simvaličnym.
Kali krok značny (naprykład, masavaje vyzvaleńnie palitviaźniaŭ), ES moža zadziejničać bolš mahutnyja instrumienty z «mieniu», takija jak prypynieńnie sankcyj. Uvieś kantrol nad pracesam zastajecca ŭ rukach ES, i lubyja pasłableńni mohuć być chutka admienieny.
Jakija kankretna kroki čakajucca ad Minska
Dakumient prapanuje pryjarytyzavany śpis dziejańniaŭ, jakija čakajucca ad biełaruskich uładaŭ.
1. Humanitarny kryzis: vyzvaleńnie i ŭmovy ŭtrymańnia (Pieršy, startavy błok)
Heta pieršy i samy terminovy pakiet patrabavańniaŭ, jaki źjaŭlajecca «ŭvachodnym biletam» dla pačatku dyjałohu:
Adnačasovaje i biezumoŭnaje vyzvaleńnie kala 200 čałaviek, uklučanych u tak zvany «humanitarny śpis» (asoby z surjoznymi zachvorvańniami, žančyny ź niepaŭnaletnimi dziećmi i inšyja ŭraźlivyja katehoryi).
Zabieśpiačeńnie naležnaha dostupu da miedycynskaj dapamohi dla ŭsich źniavolenych, niezaležna ad miesca ŭtrymańnia, uklučajučy źniaćcie abmiežavańniaŭ na atrymańnie pasyłak ź lekami.
Spynieńnie režymu izalacyi (incommunicado) dla palitviaźniaŭ, što aznačaje adnaŭleńnie ich prava na telefonnyja zvanki, spatkańni, listavańnie i dostup advakataŭ.
Spynieńnie dyskryminacyi, katavańniaŭ i žorstkaha abychodžańnia z palitviaźniami, uklučajučy praktyku źmiaščeńnia ŭ štrafnyja izalatary, pieravody na bolš strohi turemny režym, abmiežavańni na atrymańnie praduktaŭ i pradmietaŭ pieršaj nieabchodnaści.
2. Humanitarny kryzis: praktyki, jakija pavinny być spynieny (nieadkładna paśla pačatku pieramovaŭ)
Spynieńnie praktyki prymusovaj departacyi (vysyłki) asob paśla ich vyzvaleńnia z turmaŭ i kałonij. Heta harantuje, što vyzvaleńnie nie budzie padmieniena vyhnańniem.
3. Humanitarny kryzis: vyzvaleńnie i ŭmovy ŭtrymańnia (druhi, bolš šyroki błok)
Hety błok prapanuje kankretnyja miechanizmy dla vyzvaleńnia astatnich źniavolenych:
Vyzvaleńnie asob, asudžanych za ich prafiesijnuju dziejnaść: pravaabaroncaŭ, prafsajuznych lidaraŭ, pradstaŭnikoŭ NDA, advakataŭ, žurnalistaŭ.
Vyzvaleńnie palitviaźniaŭ pavodle artykuła 91 KK (zamiena pakarańnia na bolš miakkaje) paśla taho, jak jany adbyli peŭnuju častku terminu (ad 1/3 da 2/3 u zaležnaści ad ciažkaści złačynstva).
Vyzvaleńnie asob, jakija padali prašeńnie ab pamiłavańni.
Prypynieńnie papiarednich rasśledavańniaŭ i sudoŭ pa tak zvanych «ekstremisckich» spravach, uklučajučy admienu ŭtrymańnia pad vartaj dla abvinavačanych i spynieńnie etapavańnia ŭžo asudžanych u kałonii.
Vyzvaleńnie astatnich palitviaźniaŭ praz šyroki śpiektr isnujučych jurydyčnych miechanizmaŭ: umoŭna-daterminovaje vyzvaleńnie, umoŭnaja zamiena pakarańnia, źnižeńnie terminaŭ praz nahladny pierahlad i pamiłavańni, nadadzienyja biez aficyjnaha prašeńnia ad asudžanaha.
4. «Da momantu vyzvaleńnia» (palapšeńnie ŭmoŭ dla tych, chto zastajecca ŭ źniavoleńni)
Hetyja miery pavinny być pryniaty paralelna pracesu vyzvaleńniaŭ:
Źniaćcie abmiežavańniaŭ na atrymańnie hrašovych pieravodaŭ dla asob, paznačanych jak «ekstremisty» ci «terarysty».
Spynieńnie vykarystańnia «žoŭtych birak», jakija dyskryminujuć palitviaźniaŭ.
Anulavańnie raniej nakładzienych dyscyplinarnych spahnańniaŭ, jakija paharšajuć umovy i błakujuć mahčymaść daterminovaha vyzvaleńnia.
Spynieńnie praktyki padaŭžeńnia turemnych terminaŭ pa artykule 411 KK («niepadparadkavańnie administracyi»).
5. Humanitarny kryzis: praktyki, jakija pavinny być spynieny (spynieńnie pieraśledu)
Spynieńnie cisku, praźmiernaha kantrolu i abmiežavańniaŭ u dačynieńni da byłych palitviaźniaŭ.
Spynieńnie advolnaha kryminalnaha pieraśledu pa klučavych «palityčnych» artykułach KK (123, 130, 130-1, 130-2, 293, 341-1, 342, 357, 361, 367, 368, 369-1, 369-2, 369-3, 370).
Spynieńnie advolnaha vykarystańnia administracyjnych aryštaŭ pa «narodnych» artykułach KoAP (19.8, 19.10, 19.11, 24.15, 24.22, 24.23).
Asabliva padkreślivajecca važnaść spynieńnia nieabhruntavanaha administracyjnaha pieraśledu za raspaŭsiud tak zvanych «ekstremisckich materyjałaŭ».
6. Śfiera mabilnaści i mihracyi (mihracyjny kryzis i konsulskija pytańni)
Spynieńnie situacyj, jakija staviać pad pahrozu žyćcio i zdaroŭje mihrantaŭ: zabieśpiačeńnie ich prytułkam, miedycynskaj dapamohaj i ŭstrymańnie ad hvałtu.
Stvareńnie i praviadzieńnie rehularnych sustreč manitorynhavaj hrupy dla poŭnaha spynieńnia mihracyjnaha kryzisu.
Źniaćcie abmiežavańniaŭ na kolkaść konsulskich supracoŭnikaŭ u pasolstvach krain ES u Biełarusi.
7. Humanitarny kryzis: praktyki, jakija pavinny być spynieny (inšyja formy cisku)
Spynieńnie ŭzmocnienaha i palityčna matyvavanaha pamiežnaha kantrolu (dopyty KDB, pravierki telefonaŭ).
Spynieńnie dyskryminacyjnych zvalnieńniaŭ i admoŭ u pryjomie na pracu.
Spynieńnie palityčna matyvavanaha cisku i pieraśledu na pracoŭnym miescy.
Spynieńnie dyskryminacyjnych praktyk u dačynieńni da asob, jakija majuć zamiežny dazvoł na žycharstva.
8. Zakanadaŭčyja źmieny i adnaŭleńnie davieru
Heta apošni, najbolš hłyboki błok, jaki patrabuje sistemnych rašeńniaŭ:
Admiena represiŭnaha zakanadaŭstva: admiena ŭkaza № 278, jaki pazbaviŭ biełarusaŭ zamiežža mahčymaści atrymlivać dakumienty ŭ konsulstvach, a taksama pałažeńniaŭ kryminalnaha i administracyjnaha zakanadaŭstva, uviedzienych paśla 2020 hoda dla advolnaha pieraśledu.
Adnaŭleńnie davieru ŭ hramadzianskaj avijacyi: pryniaćcie mier, jakija vyklučajuć palityčnuju ekspłuatacyju avijacyjnych słužbaŭ, i zabieśpiačeńnie dostupu dla mižnarodnaha techničnaha supracoŭnictva.
Spynieńnie likvidacyi arhanizacyj hramadzianskaj supolnaści i adnaŭleńnie ich mahčymaści lehalna pracavać u Biełarusi.
Admiena inšych represiŭnych zakonaŭ: ab ekstremiźmie, dyskryminacyi ŁHBTK+, suviaziach z zamiežnaj dziaržavaj, pracoŭnych zabaronach, pravach nacmienšaściaŭ, a taksama admiena Zakona 2023 hoda «Ab kanfiskacyi majomaści».
Što prapanujecca Jeŭrapiejskamu sajuzu rabić u adkaz
Dziejańni ES u darožnaj karcie źjaŭlajucca adkazam na kroki Minska i zhrupavanyja pa siektarach.
1. Dypłamatyčnyja i palityčnyja dziejańni
Heta nabor instrumientaŭ, nakiravany na pastupovaje adnaŭleńnie kantaktaŭ.
Zapusk pracesu: prapanova Minsku pryniać vizit vysokapastaŭlenaha pradstaŭnika ad ES, Hiermanii, Aŭstryi ci Vatykana dla sustrečy z Łukašenkam i pieradačy «Darožnaj karty». Hety krok źjaŭlajecca klučavym dla pačatku dyjałohu.
Kantakty na vyšejšym uzroŭni: arhanizacyja vizitaŭ u Minsk i telefonnych razmoŭ z Łukašenkam.
Uzrovień ministraŭ zamiežnych spraŭ: praviadzieńnie metavych abmienaŭ vizitami i telefonnych razmoŭ.
Vykarystańnie šmatbakovych płatformaŭ: arhanizacyja kantaktaŭ z kiraŭnictvam MZS Biełarusi na placoŭkach ABSIE i AAN.
Adnaŭleńnie kansultacyj: adnaŭleńnie mižministerskich kansultacyj na ŭzroŭni namieśnikaŭ ministraŭ.
Ekśpiertny dyjałoh: praviadzieńnie publičnaj ekśpiertnaj sustrečy ŭ Minsku pad ehidaj adnoj z krain ES z udziełam čynoŭnikaŭ i analitykaŭ abodvuch bakoŭ.
Pastupovaja akredytacyja pasłoŭ: uzajemnaje viartańnie i akredytacyja pasłoŭ ES u Minsku i Biełarusi ŭ krainach ES.
Adnaŭleńnie dyjałohu ź MFI: pastupovaje adnaŭleńnie techničnaha dyjałohu pamiž ES, Minskam i mižnarodnymi finansavymi instytutami (MVF, Suśvietny bank, JEBRR).
2. Dziejańni ŭ śfiery mabilnaści i mihracyi
Hetyja kroki nakiravany na palahčeńnie pieramiaščeńnia ludziej i vyrašeńnie praktyčnych pytańniaŭ na miažy:
Paśladoŭnaje adkryćcio zabłakavanych pamiežnych pierachodaŭ dla pasažyrskaha ruchu.
Adnaŭleńnie pasažyrskich čyhunačnych znosin pamiž ES i Biełaruśsiu.
Aptymizacyja mytnaha kantrolu na miažy dla paskareńnia pierasiačeńnia.
Pavieličeńnie vydačy šmatrazovych viz terminam na 2‑5 hadoŭ dla hramadzian Biełarusi.
Stvareńnie pracoŭnych kantaktaŭ pamiž pamiežnymi słužbami Biełarusi, Polščy, Litvy i Łatvii dla baraćby z kantrabandaj.
Razbłakiroŭka pahadnieńniaŭ pamiž ES i Biełaruśsiu ab spraščeńni vizavaha režymu i readmisii.
3. Sport i piersanalnyja sankcyi
Pašyreńnie dostupu biełaruskich spartsmienaŭ da mižnarodnych spabornictvaŭ i mahčymaść praviadzieńnia takich spabornictvaŭ u Biełarusi.
Prypynieńnie zabarony na ŭjezd u ES dla ministra zamiežnych spraŭ Maksima Ryžankova i byłoha pres-sakratara MZS Anatola Hłaza; dziejučaha premjer-ministra Alaksandra Turčyna; Viktara i Dźmitryja Łukašenkaŭ, a taksama Lilii Łukašenki (žonki Viktara).
4. Siektaralnaje ŭzajemadziejańnie
Uklučeńnie pradstaŭnikoŭ biełaruskich ministerstvaŭ (nie siłavoha błoka), takich jak enierhietyki, transpartu, ekałohii, ekanomiki, finansaŭ, u šmatbakovyja mierapryjemstvy, arhanizavanyja Jeŭrakamisijaj abo krainami ES.
Adnaŭleńnie dvuchbakovych siektaralnych dyjałohaŭ pamiž profilnymi dyrektaratami Jeŭrakamisii i biełaruskimi ministerstvami.
Adnaŭleńnie supracoŭnictva pamiž rehijanalnymi ŭładami susiednich krain ES i Biełarusi.
5. Pakrokavaje adnaŭleńnie avijaznosin ź Biełaruśsiu
Prypynieńnie sankcyj u dačynieńni da avijakampanii «Biełavija» i na vykarystańnie pavietranaj prastory ES biełaruskimi avijapieravozčykami (sankcyi ŭzroŭniu Tier 1).
Dazvoł na vykanańnie da 10 rejsaŭ «Biełavija» ŭ ES na pieršym etapie.
Źniaćcie zabarony ES na avijaznosiny ź Biełaruśsiu.
Adnaŭleńnie poŭnaha avijazłučeńnia pamiž Biełaruśsiu i ES da ŭzroŭniu, jaki isnavaŭ da incydentu z samalotam Ryanair.
Što rabić z sankcyjami
Aŭtary prapanujuć padzialić sankcyi na piać pakietaŭ u zaležnaści ad ich značnaści.
U dakumiecie padkreślivajecca, što havorka idzie mienavita pra prypynieńnie sankcyj u adkaz na kroki Minska. Sankcyi nie admianiajucca nazaŭždy, što dazvalaje ES chutka adnavić ich dziejańnie ŭ vypadku, kali Minsk adkacicca nazad.
Pakiet 1 uklučaje źniaćcie zabaron, jakija majuć chutčej simvaličnaje i siektaralnaje značeńnie. U pryvatnaści, prapanujecca prypynić zabaronu na prodaž i pastaŭku tavaraŭ dla tytuniovaj pramysłovaści, a taksama na ŭdzieł jeŭrapiejskich kampanij va ŭłasnaści abo kredytavańni enierhietyčnych pradpryjemstvaŭ Biełarusi. U finansavaj śfiery admianiajecca zabarona na pryniaćcie depazitaŭ zvyš 100 000 jeŭra ad biełaruskich rezidentaŭ i na prodaž u Biełaruś najaŭnych banknot jeŭra. Narešcie, hety pakiet praduhledžvaje prypynieńnie zamarozki srodkaŭ AAT «Avijakampanija «Biełavija».
Pakiet 2 ujaŭlaje saboj bolš surjozny krok, jaki zakranaje dostup da zachodnich technałohij i pasłuh. Jon praduhledžvaje źniaćcie zabaron na prodaž prahramnaha zabieśpiačeńnia, a taksama na pradstaŭleńnie biełaruskamu ŭradu cełaha kompleksu pasłuh: aŭdytarskich, kansałtynhavych i inžynirynhavych.
U finansavym siektary prypyniajucca abmiežavańni na inviestycyjnyja pasłuhi dla dziaržaŭnych kaštoŭnych papier, na pradstaŭleńnie novych kredytaŭ i pasłuh strachavańnia dla dziaržsiektara, a taksama zdymajecca zabarona na finansavańnie z boku Jeŭrapiejskaha inviestycyjnaha banka.
Akramia taho, hety pakiet uklučaje prypynieńnie zamarozki aktyvaŭ šerahu bujnych pradpryjemstvaŭ, siarod jakich MAZ, «Hrodna Azot», «Biełšyna», «Centrkurort» i inšyja. U jakaści metavaj miery prapanujecca źniać zabaronu na vykarystańnie SWIFT dla adnaho banka — «Dabrabyt».
Pakiet 3 źjaŭlajecca samym mahutnym instrumientam u ramkach prapanavanaj deeskałacyi. Jaho prypynieńnie zakranie klučavyja dla biełaruskaj ekanomiki ekspartnyja haliny: zdymajucca zabarony na apieracyi z kalijnymi ŭhnajeńniami, pradukcyjaj drevaapracoŭki i humovymi vyrabami.
Taksama admianiajecca zabarona na prodaž pradmietaŭ raskošy i technałohij dla naftapierapracoŭki. U finansavaj śfiery hety pakiet praduhledžvaje admienu zabarony na apieracyi z reziervami Nacyjanalnaha banka Biełarusi i na pradstaŭleńnie dziaržaŭnaha finansavańnia dla handlu i inviestycyj.
Taksama prypyniajecca zabarona na vykarystańnie SWIFT dla inšych vyznačanych biełaruskich bankaŭ i zdymajecca zabarona na aŭtamabilnyja hruzapieravozki. Narešcie, prapanujecca prypynić vizavyja zabarony dla astatnich čynoŭnikaŭ i niekatorych biznesmienaŭ, adnak aŭtary asabliva padkreślivajuć, što heta vyklučeńnie nie raspaŭsiudžvajecca na sudździaŭ, siłavikoŭ i inšych asob, datyčnych da represij.
Źniaćcie astatnich dvuch pakietaŭ sankcyj mahčymaje tolki paśla ŭstojlivych i dalokasiažnych unutranych reformaŭ, takich jak šyrokaja palityčnaja amnistyja, a taksama adnaznačnaha razryvu sajuzu z Rasijaj u jaje ahresii suprać Ukrainy.
Što heta za sankcyi?
Pakiet 4 zakranaje vajenna-pramysłovy patencyjał i asnovy ekanomiki. Jaho źniaćcie aznačała b admienu zabarony na zakupku ź Biełarusi tavaraŭ z vajennaha śpisu ES, na pastaŭku ŭ Biełaruś tavaraŭ dla pramysłovaj vytvorčaści, telekamunikacyjnaha abstalavańnia, mašyn, avijacyjnaj i kaśmičnaj pradukcyi.
Taksama byli b razmarožany apieracyi ź minieralnymi praduktami, vyrabami z žaleza i stali, zołatam i dyjamientami.
Hety pakiet taksama praduhledžvaje razmarozku aktyvaŭ usich fizičnych asob-rezidentaŭ Biełarusi (za vyklučeńniem sudździaŭ i siłavikoŭ) i 55 kampanij, za vyklučeńniem tych, što prapanavanyja da źniaćcia na papiarednich etapach.
Pakiet 5 uklučaje sankcyi, jakija naŭprost tyčacca siłavoha aparatu i abaronnaha siektara. Jaho źniaćcie aznačała b admienu zabarony na prodaž u Biełaruś abstalavańnia, jakoje moža być vykarystana dla ŭnutranych represij, ahniastrelnaj zbroi, tavaraŭ i technałohij marskoj navihacyi.
Samaje hałoŭnaje — pakiet uklučaje razmarozku aktyvaŭ klučavych biełaruskich abaronnych i mašynabudaŭničych pradpryjemstvaŭ, takich jak «Biełtechekspart», «Ahat», 140‑y ramontny zavod, MZKC i inšych.