«Ci vartyja pryncypy stračanych hadoŭ žyćcia?» Natalla Dulina — pra kałoniju, vysyłku i žyćcio paśla hetaha

Byłaja dacentka kafiedry italjanskaj movy MDŁU Natalla Dulina prajšła aryšty, zvalnieńnie, sud i kałoniju. U červieni 2025 hoda jaje razam z hrupaj palitviaźniaŭ hvałtoŭna vyvieźli ź Biełarusi ŭ Litvu. U intervju «Biełsatu» Dulina raskazvaje pra zakryty praces i admovu ad prašeńnia ab pamiłavańni, pra pryncyp «nie vier, nie bojsia, nie prasi», pra žyćcio paśla vyzvaleńnia i pra svaju maru.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, 22 kastryčnika 2025 hoda. Jana adpracavała 29 hadoŭ u Mienskim linhvistyčnym univiersitecie, była dacentam kafiedry italjanskaĭ movy. Była ŭ źniavoleńni z kastryčnika 2022 hoda. 21 červienia 2025 hoda Natalla była vyzvalenaja i prymusova vyviezienaja razam ź inšymi palitviaźniami ŭ Litvu. Fota: Biełsat

«Kali pajedu — heta budzie moj vybar, i ja nie chaču potym adčuvać vinu»

Prajšoŭšy praz sutki za ŭdzieł u studenckich akcyjach 2020 hoda i sutki za pratest suprać uvarvańnia Rasii va Ukrainu, Natalla Dulina razumieła, što nastupny aryšt moža skončycca turmoj.

— Što trymała vas u Biełarusi, kali vy ŭžo razumieli, što ryzykujecie svabodaj?

— U 2022 hodzie ja siadzieła na sutkach i ŭžo tady razumieła, što praciah niepaźbiežny. Bačyła ludziej, jakija taksama spačatku adbyli administratyŭny aryšt, a potym usio ž atrymlivali kryminałku. Było łahična, što i mianie heta čakaje. Choć, kali ščyra, čałaviek uładkavany tak, što dzieści ŭnutry ŭsio roŭna spadziajecca: a raptam abydzie. Napeŭna, ja taksama spadziavałasia. Mnie nie chaciełasia puskacca ŭ ryzykoŭnyja rašeńni, mianiać žyćcio. Z hadami ja stała aściarožniejšaj — nie pałachlivaj, ale mnie stała nie vielmi kamfortna rezka mianiać žyćcio. Kali siabry kazali: «Treba zjechać», ja admaŭlałasia.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, Litva. 22 kastryčnika 2025 hoda. Fota: Biełsat

Była i inšaja pryčyna: pačućcio adkaznaści. U mianie tady było čatyry katy i pažyłaja mama: badzioraja, dziejnaja, ale ŭsio ž nie maładaja. Ja nie chacieła, kab jana zajmałasia žyviolinami, jak padčas maich raniejšych zatrymańniaŭ. Ja pracavała, mahła zarablać, i kinuć usio — zrabić biezadkazna.

Mama kazała: «Kali ciabie pasadziać, ja mahu nie dačakacca». A ja adkazvała: «Kali mianie pasadziać — heta nie moj vybar, ja ničoha nie mahła zrabić. A kali pajedu — heta budzie moj vybar, i ja nie chaču potym adčuvać vinu».

Napeŭna, heta i jość čysty čałaviečy ehaizm, ale tady ja mienavita tak heta adčuvała.

— Vaša mama ciapier žyvaja?

— Tak. My bačylisia, jana pryjazdžała ŭ Litvu. Tak što ŭsio ŭ paradku. Ciapier jana ŭziała na siabie adkaznaść za katoŭ — i heta jaje trymaje. Choć stamlajecca, viadoma, ale katy dajuć joj stanoŭčuju enierhiju. Jana kaža: «Pakul jany jość, ja pavinna padymacca».

«Ci vartyja pryncypy stračanych hadoŭ žyćcia?» — «Vartyja»

U kastryčniku 2022 hoda Natallu Dulinu zatrymali. Jaje abvinavacili pavodle dvuch artykułaŭ Kryminalnaha kodeksu: č.1 art. 342 — za «aktyŭny ŭdzieł u dziejańniach, jakija hruba parušajuć hramadski paradak» padčas studenckich pratestaŭ 2020 hoda, i č. 1 art. 361‑4 — za «sadziejničańnie ekstremisckaj dziejnaści» paśla ŭdziełu ŭ kulturałahičnaj prahramie na «Jeŭraradyjo». Prysud joj vynieśli praz dva miesiacy: 3,5 hoda kałonii.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, Litva. 22 kastryčnika 2025 hoda. Fota: Biełsat

— Čamu vaš sud byŭ zakryty?

— Zvyčajna rašeńnie ab tym, što praces projdzie ŭ zakrytym režymie, prymajecca na pieršym sudovym pasiadžeńni. Ale ŭ maim vypadku rašeńnie zrabić praces zakrytym było pryniataje jašče da pačatku suda. Ja padała chadajnictva, kab praces byŭ adkryty: publičnaść dapamahaje abjektyŭnaści. Naturalna, admovili — matyvujučy «biaśpiekaj śviedak» i «materyjałami, jakich nielha vydavać».

— Ci čakali vy takoha prysudu?

— Napeŭna, tak, bo moj advakat skazaŭ, što na «chimiju» mianie nie adpuściać — heta 100 adsotkaŭ. I što prysud budzie nie mienšy za 3 hady.

— Vy admovilisia pisać prašeńnie ab pamiłavańni. Ci vartyja pryncypy stračanych hadoŭ žyćcia?

— Vartyja.

Kali mianie prynižaje chtości — heta jahonyja prablemy. A kali ja prynižaju siabie, heta ŭžo maje. Žyćcio pakazała, što ja mieła racyju. Tak, chtości pisaŭ na pamiłavańnie i vychodziŭ, chtości — nie. Ale vypuskali ŭ asnoŭnym tych, kamu siadzieć zastavałasia zusim niašmat. Mnie — paŭhoda. Zdavałasia b, drobiaź. Ale ja nie pryznavałasia i nie prasiła. Značyć, vypuścić — pakazać, što ŭłady «vialikadušnyja», — nie atrymlivałasia.

Byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina na kanfierencyi «Novaja Biełaruś». Varšava, Polšča. 9 žniŭnia 2025 hoda. Fota: Raul Dziuk / Biełsat

«Nie vier, nie bojsia, nie prasi»

Dla vykładčyka, jakomu zvykłyja aŭdytoryi i knihi, apynucca ŭ ciesnaj kamiery ź bietonnaj padłohaj — vyprabavańnie. Ale jašče ciažej było zrazumieć, što ŭ zakrytym śviecie dziejničajuć svaje praviły.

— Što akazałasia samym ciažkim — umovy ci atmaśfiera?

— Samaje strašnaje — IČU i CIP na Akreścina: ciesnyja kamiery, unačy choładna, udzień dušna, biez prahułak. U SIZA lahčej: svaje paścieli, harbata i kava ź pieradačaŭ, harodnina, vitaminy. Dalej šmat što zaležała ad ludziej u kamiery.

Na Akreścina byli tolki palityčnyja i para žančyn bieź miesca žycharstva — śpiecyjalna, kab nam było ciažej: karanavirus, vošy. A ŭ SIZA samyja roznyja ludzi: palityčnyja, ekanamičnyja, adnu žančynu abvinavačvali ŭ zabojstvie (darečy, jana vielmi lubiła čytać, i nie tolki luboŭnyja ramany).

Ludzi traplalisia roznyja: časam udavałasia stvaryć narmalnyja adnosiny, časam zdaralisia kanflikty. U kožnaj kamiery znachodziłasia «smatraščaja», svaja «haspadynia». Ja razumieła, što z takimi lepš nie źviazvacca, ale kali na mianie najazdžali — zaŭsiody stajała za siabie. Nikomu nie skardziłasia. Nikoli.

U kałonii mnie nie spadabałasia. Heta zakrytaja supolnaść, jak armija ci škoła: ijerarchija, starejšyja, aktyvisty. Administracyi zručna, kali źniavolenyja sami sočać za inšymi. Kali kahości treba pakarać, to prosta stvarajuć situacyju — naprykład, padkidvajuć zabaronienaje.

Ale ja adaptavałasia, stvaryła svaju prastoru. Kali kanflikty — raźbirałasia sama. Načalstvu nikoli nie skardziłasia, navat kali ludzi dazvalali niedapuščalnaje. Staviła na miesca, ale biez skarhaŭ.

«Nie vier, nie bojsia, nie prasi» — vielmi pravilnyja słovy. «Nie vier» — tamu što jany chłusiać, uvieś čas chłusiać. «Nie bojsia» — bo bajacca pozna. «Nie prasi» — bo kali paprosiš, potym abaviazkova pra heta nahadajuć, i navat drobiaź mohuć paviarnuć suprać ciabie.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, Litva. 22 kastryčnika 2025 hoda. Fota: Biełsat

— Jak u kałonii składvalisia adnosiny ź inšymi źniavolenymi i administracyjaj?

— Mianie pieryjadyčna pieravodzili z adnaho atrada ŭ inšy. I ŭ apošnim była ahresiŭnaja abstanoŭka. Tam i načalnica była ciažki čałaviek, rezki. Było pryniata čaplać palityčnych, padbivać, pravakavać na kanflikty. Ja starałasia nie reahavać, ale kali kranali asabista — adkazvała. Niekatoryja dziaŭčaty, namiakajučy na maju žoŭtuju birku, mahli skazać: «Vy sa svaim statusam nie pavinny tak siabie pavodzić». Heta kazaŭ i kuratar: «Nu, vy ž razumiejecie, vam nielha ŭ kanflikty, u vas asablivy status». Ja jamu adkazvała: «U mianie status asudžanaj. Usio astatniaje — u vašaj hałavie».

Z takimi ludźmi — ja maju na ŭvazie i tych, chto ŭ atradzie cisnuŭ na palitviaźniaŭ, i tych, chto heta zaachvočvaŭ, — jak z žyviolinami: jany adčuvajuć strach. Kali baišsia — napaduć. A kali spakojny — to nie kranuć.

Ja časta dumała pra heta. Nie skardziłasia, nie platkaryła. Kazała ŭsio adkryta. Časam papiaredžvali: «Nie vykazvajcie niezadavolenaści načalstvu». Ale ja ličyła: kali dumaju niešta — kažu naŭprost. I nie tamu, što heta advaha, — a tamu, što praŭda.

Tak ja i vyžyła.

«Mianie prosta vykinuli. Heta hvałt, horšy za fizičny»

21 červienia hetaha hoda, paśla vizitu ŭ Minsk śpiecpradstaŭnika prezidenta ZŠA Donalda Trampa Kita Kiełaha, ź biełaruskich turmaŭ vyzvalili 14 palitviaźniaŭ, siarod ich i Natallu Dulinu. Ludziej adrazu vyvieźli za miažu, u Litvu.

Były palitviazień Kirył Bałachonaŭ, biznesoviec Siarhieĭ Šeleh, byłaja vykładčyca MDŁU Natalla Dulina vitajuć Śviatłanu Cichanoŭskuju na pres-kanfierencyi z udziełam šaści palitviaźniaŭ, vyzvalenych 21 červienia. Ahułam vyzvalili 14 palitźniavolenych, siarod jakich byŭ błohier Siarhieĭ Cichanoŭski. Vilnia, Litva. 22 červienia 2025. Fota: Biełsat

— Jak vyhladała vaša vyzvaleńnie?

— Adnojčy ranicaj da nas prychodzić apieratyŭnik i kaža: «Dulina, źbirajsia. Usie rečy, što jość u ladoŭni, maraziłcy, usio». Zvyčajna heta značyć, što pieravodziać u inšy atrad. Ale tady nijakich prykmietaŭ pieravodu nie było. Prosta: «Źbirajsia».

Paprasili dziaŭčatak dapamahčy danieści rečy — my adnieśli ich da budynka, dzie byŭ karancinny atrad, jon bližej za ŭsio da vychadu. Tam kantrolny punkt, dalej — pramzona i brama. Zvyčajna praz hetuju bramu prachodzili tyja, kaho vypuskali pa pamiłavańni. Sa mnoj była jašče adna źniavolenaja z padvojnym hramadzianstvam — biełaruskim i šviedskim. Jana žyła ŭ Šviecyi, pryjechała ŭ Biełaruś da baćki, i tam jaje zatrymali.

My nie razumieli, što adbyvajecca. Padazreńniaŭ było šmat — ad poŭnaha vyzvaleńnia da «novaha artykuła» i etapu. Nas zavieźli ŭ SIZA KDB.

— Što vy adčuli, kali zrazumieli, što havorka idzie pra prymusovuju vysyłku?

— U «amierykancy» my praviali noč, a ranicaj nas zakavali ŭ kajdanki, nadzieli miachi na hałavu i pavieźli dalej. Tady ŭ hałavu pryjšła historyja ź niemcam, jakoha asudzili na rasstreł [havorka pra Ryka Kryhiera. — Red.], i jakoha abmianiali na niejkaha rasiejca. I žachnułasia: u mianie ž nikoha niama za miažoj. U inšych — rodnyja ŭ Polščy, Litvie, Niamieččynie. A ja — adna.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, Litva. 22 kastryčnika 2025 hoda. Fota: Biełsat

Na miažy nas pierasadzili ŭ mikraaŭtobus. Potym pryjšli amierykancy. Ja była ŭ žachu. Za mnoj siadzieli Cichanoŭski, pobač Michajłaŭ [vyzvalenyja palitviaźni Siarhiej Cichanoŭski i Dźmitryj Michajłaŭ. — Red.]. Jany razmaŭlajuć z amierykancami, ja pytajusia: «Što naohuł adbyvajecca?» Potym nie vytrymała: «A nas na kaho ci što mianiajuć?» Jany zmoŭkli. Ja kažu: «Ja nie chaču. Ja chaču dadomu».

Ja dumała: ja ž ničoha nie padpisvała, nie prasiła, kab mianie vyvozili. Čamu ja tut? Adčuvańnie było, jak byccam ciabie vydzirajuć z žyćcia, dzie ŭsio było zrazumieła, navat kali drenna, i kidajuć u pusteču.

Užo paźniej u Vilni, raźbirajučy rečy, ja zrazumieła, što ŭsie maje papiery źnikli. Ni prysudu, ni apielacyjnaha rašeńnia, ni dakumientaŭ u spravie. Usio, što było pry nas, źnikła. Usio, što ŭ mianie zastałosia, — heta pašpart.

— Vas dastavili ŭ Vilniu. Chto dapamoh vam u pieršyja dni?

— Biełarusy, naša dyjaspara, našy arhanizacyi. Nas raśsialili — nas ža było niašmat, piać čałaviek ź biełaruskim hramadzianstvam. Astatnija zamiežniki.

Cichanoŭskamu było dzie žyć [uśmichajecca], a nas pasialili ŭ šełtar. Adrazu dali telefony, suviaź, pieršuju materyjalnuju dapamohu. Umovy byli vydatnyja, možna było žyć paru miesiacaŭ.

Pieršyja dva dni ja była ŭ šoku, u abureńni. Dumaju: jak heta tak — biez pracedury, biez rašeńnia, prosta vyvieźli. Kali mianie sudzili, choć była bačnaść vykanańnia zakonu: śledstva, prysud, apielacyja. A tut — ničoha.

Biźniesoviec Siarhieĭ Šeleh, byłaja vykładčyca MDŁU Natalla Dulina i žurnalist Ihar Karnieĭ padčas pres-kanfierencyi z udziełam šaści palitviaźniaŭ, vyzvalenych 21 červienia. Vilnia, Litva. 22 červienia 2025. Fota: Biełsat

Kali ja padavała dakumienty dla atrymańnia dazvołu na žycharstva, mihracyjnaja słužba paprasiła pakazać u ankiecie, dzie ja była apošnija niekalki hadoŭ. A dzie ja była? U turmie, ź jakoj mianie vyvieźli tajemna. 

— Jak vy ŭsprymajecie samu ideju takoha vyzvaleńnia — biez prava zastacca ŭ krainie?

— Vielmi drenna. Šmat dla kaho, u kaho siemji ŭžo tut, heta palohka — jany ŭzjadnalisia ź blizkimi. A ja — nie. Mianie prosta vykinuli. Heta hvałt, horš za fizičny.

Ja, moža, iranizuju, ale heta źnievažalna. Heta jak druhoje pakarańnie. My adsiedzieli amal usie, zastalisia miesiacy. I raptam vykinuli, adno pakarańnie źmianili inšym.

Tearetyčna, ja mahła b viarnucca. Moža, kali-niebudź i viarnusia. Heta moj płan B. Kali nie daduć DNŽ abo pačnucca novyja prablemy — pajedu. Chaj choć u turmu, ale dadomu. Mianie ž nie rasstralajuć na miažy, praŭda? Choć — chto viedaje. Ale kali ty pradumvaješ horšy varyjant, stanovicca lahčej. Jak rajać psichołahi: ujavi samaje drennaje, i jano pierastaje być strašnym.

«Svaboda — jana ŭsiaredzinie»

— Prajšło ŭžo niekalki miesiacaŭ paśla taho, jak vy apynulisia nie sa svajoj voli ŭ Litvie. Ci ŭdałosia pryjści ŭ siabie fizična, emacyjna, psichałahična?

— Tak, davoli chutka. Na druhi dzień rodnyja skazali: «My razumiejem usio, ale radyja, što ty volnaja». I ja padumała — kali heta pryniesła radaść blizkim, značyć, jano taho było varta.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, Litva. 22 kastryčnika 2025 hoda. Fota: Biełsat

Potym znajšła kvateru, źniała jaje sama. Zrabiła krok da samastojnaści — adčuła, što znoŭ kantraluju žyćcio. Paśla ŭsich tych hadoŭ, kali ty nie vyrašaješ ničoha, heta šmat značyć. 

— Vy ŭžo vykładajecie italjanskuju movu?

— Ja čakaju dazvoł na žycharstva. Tady zmahu aficyjna pracavać, stać padatkovym rezidentam, płacić padatki.

— Ci dumajecie pra vykładańnie va ŭniviersitecie?

— Chutčej nie. Kali mianie zvolnili z MDŁU, ja zrazumieła, što navat kali ŭsio źmienicca, viartacca tudy nie chaču. Svajo adpracavała, chočacca inšaha. U mianie hrupavyja anłajn-zaniatki sa studentami — heta pryjemny dośvied, ale nie ŭniviersitet u raniejšym vyhladzie.

— Jak vy bačycie ŭłasnuju budučyniu? Dzie i čym chočacie zajmacca?

— Idealny varyjant — vyvučyć litoŭskuju i pajści pracavać kudy-niebudź u prytułak dla žyviolin. Ja ŭžo kazała, mnie treba być pobač z žyviolinami, heta daje mnie raŭnavahu. Jany supakojvajuć. Biez movy pakul składana, ale ŭsio roŭna chaču pasprabavać. Moža, pajści vałancioram u prytułak abo zaapark. Mnie prosta važna, kab vakoł byli žyvyja istoty, jakija nie pryčyniajuć bolu.

Kali ŭ teoryi atrymaju daviedku ab vyzvaleńni, moža, tady ŭdasca aformić niejkuju piensiju. Ale, kali ščyra, ja ŭ heta nie vielmi vieru: aformić biełaruskuju piensiju ciapier — heta ŭžo z vobłaści fantastyki. Tak što pracavać usio roŭna daviadziecca. Ale ja nie suprać. Praca — heta taksama sposab adčuvać, što ty žyvieš.

Vykładčyca i byłaja palitźniavolenaja Natalla Dulina. Vilnia, Litva. 22 kastryčnika 2025 hoda. Fota: Biełsat

— Što dla vas siońnia svaboda, i ci adčuvajecie vy jaje ŭ poŭnaj miery?

— Svaboda — jana ž usiaredzinie. Kali čałaviek nie baicca, značyć, jon volny. Tamu što strach skoŭvaje, nie daje ruchacca, prymušaje rabić nie toje, što chočaš, ci zaminaje rabić toje, što chočaš. Usio ŭpirajecca ŭ strach, jon jak łancuh.

Niesvaboda — kali ty vymušany pierastupać praź siabie, vykonvać čužyja zahady, navat kali jany suprać tvajho sumleńnia. Tamu, jak by dziŭna ni hučała, navat u kałonii ja adčuvała siabie valniejšaj, čym tyja, chto tam pracavaŭ. Tamu što ja mahła być u harmonii z saboj. Ja viedała, što rablu toje, što liču pravilnym. A jany — nie. Toje, što ja była za kratami, nie značyła, što ŭ mianie zabrali svabodu. Dumki ž nie adbirajuć.

A ciapier — tak, ja adčuvaju svabodu. Nie na sto adsotkaŭ, bo niama domu, ale adčuvaju.

— Paśla ŭsiaho pieražytaha ci zastałosia pačućcio złości abo nianaviści?

— U mianie časta pytajucca: «A jak stavicca da tych, chto vas sadžaŭ, chto biŭ?» Ja adkazvaju: kali čałaviek parušyŭ zakon, jon pavinien adkazać. Ale ja nie maju nianaviści. Heta nie dabrynia, heta abyjakavaść. Jany mnie nie cikavyja. Ja pieraklučajusia na tych, chto paciarpieŭ.

Kamientary da artykuła