«Asanu vy pavinny pieć nie kałanizataram, a akupantam». Karpaŭ adkazaŭ Śviatłanie Aleksijevič
U intervju El País nobieleŭskaja łaŭreatka Śviatłana Aleksijevič adkazała na pytańnie, jak jana stavicca da admovy ad ruskaj movy va Ukrainie? «Ja suprać, ale dumaju, što heta časovaja źjava, vyklikanaja adčajem, a nie pastajannaja tendencyja. Urešcie, movy, jakija pakinuli paśla siabie kałanizatary ŭ Afrycy, stali šlacham da cyvilizacyi», — skazała piśmieńnica. Staś Karpaŭ u fejsbuku adkazaŭ joj.
Niadaŭna spadarynia Aleksijevič nazvała siabie biełaruskaj piśmieńnicaj, jakaja piša pa-rasiejsku, i vykazałasia suprać admaŭleńnia ad rasiejskaj movy va Ukrainie, skazaŭšy, što «movy, jakija pakinuli paśla siabie kałanizatary ŭ Afrycy, stali šlacham da cyvilizacyi».
U takich vypadkach pryniata kazać, što «ja byŭ u lohkaj źbiantežanaści», ale ja nie byŭ u źbiantežanaści, ja byŭ u hłybokim achiery, bo pytańnie kałanizacyjaŭ i vynikaŭ kałanizacyi — heta nie taja tema, dzie možna dazvolić sabie spraščeńni typu «nu niejak tak i poch».
Ja dazvolu sabie vykłaści dla vas, spadarynia Śviatłana, niejki kałanizatarski minimum, jaki, moža być, raspluščyć vam vočy na niekatoryja łahičnyja niestykoŭki ŭ vašaj pazicyi.
Pa-pieršaje, vam niabłaha było b viedać, što Rasieja nikoli nie kałanizavała Biełaruś i Ukrainu. Kałanizacyja — heta kali vy prychodzicie na čužuju ziamlu i stvarajecie tam svaje pasieliščy. Na momant apošniaha raździeła Rečy Paspalitaj u nas tut, viedajecie, pasieliščaŭ chapała.
Reč Paspalituju akupavali i anieksavali. Tak što asanu vy pavinny pieć nie kałanizataram, a akupantam.
Naohuł, i z akupantami ŭsio niaprosta. Manhoły akupavali Kitaj, ale pieraniali ŭ kitajcaŭ pryblizna ŭsio, što možna: hrošy, padatkovuju sistemu, biurakratyčnuju sistemu, druk i h.d. Kitajcy im pavinny vydać hramatu ŭ suviazi z hetym?
Varvary, jakija zavajoŭvali rymskuju impieryju, nasilisia z manietkami, jak dzieci, i klapali ŭ siabie na radzimie arki ŭ lubym kłapoŭniku, a paśla inšyja varvary cełuju epochu «adradžali» toje, čamu jany dapamahali źnikać.
Kali kazać pra čornuju Afryku, to klimat i hieahrafija zrabili stvareńnie haradskoj cyvilizacyi nu… słaba mahčymym. I zusim nie tamu, što čornyja — niejkija niedastatkova razumnyja sapijensy. A prosta tamu, što tam — nu voś takoje žyćcio. Maskity, vilhać, śpioka i «sursa niama». Adpaviedna, vaš sposab vyžyvańnia ŭ hetym rehijonie — poŭzać vakoł voziera Čad z kvołym ścimułam za svajoj karoŭkaj i cadzić ź jaje kroŭ i małako. Takaja cyvilizacyja nazyvajecca pastaralnaj.
Vialikaje Kniastva Litoŭskaje, kab vy viedali, nie było pieršabytnaj cyvilizacyjaj, a było častkaj jeŭrapiejskaj siaredniaviečnaj. Hatovieńkaj.
Jano chuda-biedna dało śvietu pieršy pravavy akt, absalutna adekvatnuju času navuku i litaraturu. Mova Kniastva ŭ toj čas užo istotna adroźnivałasia ad movy Maskovii, a budučyja «praśviečanyja kałanizatary» ŭ toj ža čas rubili valutu siakieraj, sadžali pieršadrukaroŭ u jamy, ličyli teatr djabłavymi štučkami i ni**ia nie viedali pra mahdeburhskaje prava.
Ja razumieju, što chočacca, jak Volha Karač, skazać, što biez Rasiei ŭ nas nie było b słovaŭ «stajak i unitaz». Ale sprava ŭ tym, što ŭsie novyja słovy i novyja sensy ŭ našu kulturu pranikali nie z Maskovii, a ź jakoj-niebudź Hiermanii. A praz nas — užo tudy. U «cyvilizacyju».
Vy mocna ździviciesia, kali ŭbačycie, u jakich abjomach Maskovija kapijavała kulturu i spravavodstva VKŁ i kolki «iskonno-russkich słov», kštałtu blizkaj vam «spraviadlivaści», jany prysvoili z našaj «Afryki».
U 17‑m stahodździ našy budučyja «aśvietniki» vyrazali našyja harady «pad pień» i vyvozili ŭ Maskvu našych ramieśnikaŭ, kab u 21‑m stahodździ pisać navukovyja pracy, dzie «och, pasmatrycie-ka, skoka hramatnych była v Maskvie». Huhlim «Miaščanskaja słabada» i cikavimsia, ź jakoha času ŭ Maskvie akajuć, a nie okajuć (i navat dziekajuć i ciekajuć).
Darečy, Polšča, jakaja ŭ vyniku pahłynuła VKŁ, zrabiła heta taksama nie tamu, što źbirałasia nasadžać kulturu vyšejšaha paradku. Jana prosta padkupiła elitu peŭnymi pryvilejami, i tahačasnyja Śviatłany Aleksijevič radasna admovilisia ad svajho na karyść čužoha i pačali tapić za polskuju movu. A ŭsialakija ŭmoŭnyja Stasi Karpavy ŭ rospačy stračyli svaje «Pramovy Mialeški» i šmyhali nosam. Działoŭ ta.
Nu, Reč Paspalita abodvuch narodaŭ pražyła adnosna niadoŭha. Rasijskaja impieryja, jakaja mieła svajho pradstaŭnika ŭ parłamiencie RP, pa-pieršaje, taksama ŭmieła ŭ pierakupku śpikieraŭ, kab dziakujučy libierum vieta zryvać kožny pieršy sojm, a pa-druhoje, mieła svaich sieparaŭ u vyhladzie Tarhavickaj Kanfiederacyi. Ničoha, darečy, nie nahadvaje?
U vyniku našy dabradziei i aśvietniki źniščyli hetuju dziaržavu i imhnienna, kali vam cikava, zapryhonili kala 2 młn biełaruskich sialanaŭ.
Nie viedaju, što vy ličycie cyvilizacyjaj, ale na momant apošniaha padziełu RP kolkaść ludziej (u adsotkach), jakija vałodali poŭnymi pravami, była supastavima z postrevalucyjnaj Francyjaj. U praśvietlenaj Rasiei hety pracent składaŭ pryblizna nul.
Na praciahu nastupnych 100 z kapiejkami hadoŭ pieradavaja rasijskaja cyvilizacyja admaŭlała i biełarusam, i ŭkraincam u luboj sprobie samaidentyfikacyi i praciahvała rabić z našych ziamiel chleŭ, uciahnuŭšy nas razam z łapciami ŭ suśvietnuju vajnu, a paśla i ŭ revalucyju.
Zakončyŭšysia jak Rasieja 2.0, impieryja pierasabrałasia i źniščyła ŭsie sproby narodaŭ, jakija vyrvalisia znutry jaje, na svaje ŭłasnyja dziaržavy. BNR, UNR, HNR i dachiera ŭsialakich inšych NR-aŭ byli hvałtam usunuty ŭ Rasieju 3.0, to bok SSSR.
Na praciahu nastupnych 20 hadoŭ našy papularyzatary navuk i mastactvaŭ fizična zabivali nacyjanalnyja elity, rychtujučy novy typ ruskich, jakija nazyvalisia «savieckimi».
Paśla razvału Rasii 3.0, Rasija 4.0 prapanuje byłym kałonijam muzyku ŭ vyhladzie Šamana, litaraturu ŭ vyhladzie Prylepina i navuku ŭ vyhladzie Miadzinskaha.
Darečy, pavažanaja Śviatłana Alaksandraŭna, vas jany ŭsio ž ličać rasiejskaj piśmieńnicaj, i jašče niadaŭna vy nie admaŭlalisia. Što zdaryłasia?
Za niežadańnie razmaŭlać pa-rusku Rasieja skidvaje bomby na dziciačyja sadki i adnačasova zaprašaje ŭsich u svaje šyrokija abdymki.
Chočacca spytać, u jaki momant i da jakoj cyvilizacyi nas za ručku pryviali ŭsie hetyja dobryja ludzi? Va Ukrainie, ja tak razumieju, majdan byŭ suprać cyvilizacyi, a antymajdan — za? U Biełarusi ŭ 20-m, vierahodna, cyvilizacyja pieramahła łudzitaŭ i retrahradaŭ? Nu i retrahrady, vidavočna, pazvalvali ŭ vialikaj stupieni — u vaš bok na adstały Zachad?
Za apošnija hady dziakujučy vialikaj rasiejskaj kultury (asablivaja padziaka rasiejskaj movie) my dałučylisia da paniaćciaŭ: kampjutar, farmakałohija, internet, mabilny telefon, kvantavaja miechanika, demakratyja, kanstytucyja, humannaść i mnohich inšych kłasnych słovaŭ, pra jakija ni**ia nie viedajuć tyja, chto nie daciahnuŭsia da rasiejskaj «cycy-vaŭčycy», i asabliva ćviorda nie viedajuć na Zachadzie.
Usio tak.
«My živiem v samoj priekrasnoj stranie na śvietie, a vsie ostalnyje strany nam zavidujut», Śviatłana Alaksandraŭna.