«Pad frazaj «kakaja raźnica» chavajecca žadańnie zachavać saviecki status-kvo»

«Budźma biełarusami» parazmaŭlała z aŭtaram telehram-kanała Haradzienski pra Horadniu, kulturnuju śviadomaść biełarusaŭ i rolu miedyja ŭ farmavańni kultury dyskusii.

— Kanał Haradzienski isnuje z 2019 hoda, a ŭ 2020-m vy pačali aktyŭna publikavać pasty. Što zmatyvavała vas aktyŭna vieści kanał u toj čas? Jakija padziei abo temy byli najbolš značnymi dla vas?

— Tak, kanał uźnik u 2019 hodzie, pryčym źviazana heta było ź nievypadkovaj dla Horadni dataj [pieršy post u kanale Haradzienski źjaviŭsia ŭ dzień Śviatoha Hubierta, apiekuna Horadni. — redakcyja Budzma.org]. Adnak sama ideja źjaviłsia značna raniej.

Adnoj z met było, kab źjaviŭsia haradzienski kanał, u jakim možna było b svabodna publikavać zapisy roznaha charaktaru i jon nie byŭ by ŭ toj ci inšaj stupieni zaležny dy z abmiežavańniem roznych tem. Heta syšłosia z ulikam tahačasnaha rostu papularnaści hetaha miesiendžara dy častkovaj aktyvizacyjaj biełaruskaha hramadstva ŭ 2020 hodzie.

— U jaki čas vy zaŭvažyli, što aŭdytoryja kanała pačała aktyŭna raści? Jakija publikacyi abo temy, na vaš pohlad, najbolš paspryjali hetamu rostu?

— Aŭdytoryja pačała raści jakraz u 2020 hodzie. Niaznačna ŭ pieršaj pałovie hoda, što było źviazana, miž inšym, z histaryčnymi zapisami, a dakładniej publikacyjaj histaryčnych zdymkaŭ. Ale značny rost byŭ źviazany z palityčnymi padziejami ŭ Biełarusi taho ž hoda. Častkovaje abudžeńnie hramadstva paspryjała pierafarmatavańniu adnosin da tem palityki, kultury i śviadomaści, jakija ŭžo pierastali tak mocna abminacca.

— U svaich pastach vy časta źviartajecie ŭvahu na prablemu savietyzacyi rodnaha horada, naprykład, u dopisach pra saviecki tank nasuprać byłoha klaštara biernardzincaŭ, pra pomnik rasiejskamu pałkavodcu Vasiliju Čapajevu. Taksama ŭzdymajecie temu savieckaj tapanimiki i navat «ahratrešu». Ci zaŭsiody vy sustrakali parazumieńnie z boku novaj aŭdytoryi?

— Tak, savietyzacyja Horadni — heta adna z tem, na jakuju nie adzin raz źviartałasia ŭvaha. Kab jaje raskryć, pryjšłosia b pryśviacić asobnuju pracu, mahčyma, navat nie adnu. Heta źjava, u suviazi ź jakoj radykalna źmianiŭsia charaktar horada, jaki z umoŭna jeŭrapiejskaha pačaŭ źmianiacca ŭ h. zv. saviecka-ruski, kali karystacca terminami aŭtachtonaŭ Haradzienščyny i Vilenščyny.

Saviecki tank u Horadni nasuprać kaścioła(sic!) trapiŭ u artykuł «Daśledvańnie: Jak pomniki rusifikujuć Biełaruś?». I što samaje istotnaje, značnaja častka žycharoŭ Horadni, a mahčyma navat bolšaść, nie bačyć u hetym pomniki ničoha dziŭnaha ci dyskusijnaha

Zrazumieła, nasadžeńnie «paradkaŭ» z uschodu vielmi časta adbyvałasia koštam miascovaha, kali havorka, naprykład, pra tapanimiku, ale nie tolki, bo i ahulna kulturu. Adpaviednaja palityka adnosna publičnaj prastory ŭ značnaj stupieni ŭpłyvaje na farmavańnie śviadomaści žycharoŭ, u tym liku kulturnaha kantekstu. Tamu zajavy ŭ duchu «kakaja raźnica» adnosna, naprykład, hałoŭnaha placu (Rynkavy, Batoryja, Saviecki i h. d.) pakazvali adsutnaść uśviedamleńnia, što roźnica vialikaja, chacia časta pad hetaj frazaj chavałasia žadańnie zachavać saviecki status-kvo.

Sprava ahratrešu krychu inšaj katehoryi, u Horadni na jaje bolš pačali źviartać uvahu pad kaniec 2010-ch, kali histaryčny centr pačali bolš aktyŭna «ŭparadkoŭvać» roznymi sumnieŭnaj estetyki abjektami i pieratvarać u halereju dačnaj vytvorčaści. Choć sama źjava prysutničała raniej. Darečy, tema kiču ŭ Biełarusi raskrytaja ŭ pracy «Kič u mastackaj kultury sučasnaj Biełarusi».

— Bolšaść vašych pastoŭ pryśviečana historyi rodnaha horada, ale vy pieryjadyčna ŭzhadvajecie i ahulnabiełaruski kantekst, jaki moža pryciahvać bolš prahladaŭ. Ci razhladali vy mahčymaść zrabić kanał bolš ahulnym, uklučajučy šyrejšyja tematyki, ale pry hetym zachavać jaho śpiecyfiku?

— Užo ad pačatku ŭ 2019 hodzie adznačałasia, što zapisy ŭ kanale nie buduć vyklučna pra Horadniu, chacia pieradusim pra jaje. Vidavočna, što mnohija padziei na miescy majuć ahulnabiełaruski kantekst, jaki ciažka abminać. Ale heta nie aznačaje, što treba było zakryvacca ad roznych cikavostak šyrej, ź Jeŭropy ci śvietu. Užo nie kažučy pra pamiežny ŭ mnohich vymiareńniach charaktar Horadni.

— Chto tolki nie spračaŭsia pra nazvu horada. Jakaja z nazvaŭ — Harodnia, Horadnia ci Hrodna — vam najbolš padabajecca i čamu? Jak vy ličycie, ci ŭpłyvaje nazva na identyčnaść horada?

— Kłasičnaja dyskusija i staraja sprečka. Usie nazvy nie ŭźnikli źniadkul, ale ŭsio ž taki treba było vyznačycca, jakoj nazvaj karystacca ŭ biełaruskaj movie, i takim čynam varyjant Horadnia prysutničaje. U tym liku z uvahi na arhumienty historykaŭ i fakt, što heta była nazva, jakoj karystalisia ŭ h. zv. zachodniebiełaruskaj presie. Što cikava, navat u BSSR da rasieizacyi (rusifikacyi) biełaruskaj movy karystalisia tym varyjantam. Ale kali niekamu padabajecca Harodnia ci Hrodna (Grodno), kali łaska. Nie pavinien być čužy taksama litoŭski varyjant — Gardinas.

Ci ŭpłyvaje nazva na identyčnaść horada? Tak, ale pytańnie, u jakoj stupieni. Adna sprava, kali źmianiajecca nazva, naprykład, na Leninsk, a inšaja, kali vykarystoŭvajecca adzin z histaryčnych varyjantaŭ, tym samym zachoŭvajučy aŭtentyku. Pryčym varta adznačyć, što adnosna XII stahodździa sustrakajecca nazva Horodien'.

— U vašych dopisach vy časam vykazvajecie krytyčnaje staŭleńnie adnosna roznych tendencyj u biełaruskim hramadstvie, naprykład, adnosnaj simpatyzacyi da Rasiei padčas poŭnamaštabnaj vajny abo niejtralitetu, spasyłajučysia na daśledavańni Chatham House. Jak vy ličycie, dzie prachodzić bałans pamiž acenkaj hetych pracesaŭ i razumieńniem ich składanaści? Ci možam my całkam daviarać sacyjałahičnym daśledavańniam, jakija pravodziacca va ŭmovach represij?

— Zdajecca, nie tolki daśledavańni Chatham House pra heta śviedčać. Adnosna davieru, zrazumieła, što varta być krytyčnym amal da ŭsiaho, ale pra ŭlik faktaru strachu daśledčyki taksama havorać. U aśpiekcie staŭleńnia biełarusaŭ da Rasiei acenka i razumieńnie pavinny iści ŭ pary. Ale pierš za ŭsio, kali jość niejkaja źjava, varta pra jaje kazać i pisać, a nie prykidvacca, što jaje niama ci karmicca iluzijami, što heta nie tak.

Tak, u Biełarusi rasieizacyja (rusifikacyja) značna ŭzmacniłasia, heta taksama varta ŭličvać. Padobna, varta adździalać takija aśpiekty, jak staŭleńnie da vajny apryjory, kankretna da hetaj rasiejska-ŭkrainskaj vajny, da Rasiei jak dziaržavy i ŭładaŭ, da Rasiei jak krainy i da rasiejskaj kultury, asabliva ŭ vymiareńni papularnaj.

Niadaŭnija haračyja abmierkavańni biełarusaŭ na rasiejskim kancercie ŭ Varšavie dobra adlustroŭvajuć niejki zruch u dumcy. Dobra, što pacichu siarod biełarusaŭ pra heta ŭsio bolš dyskutujecca. Naprykład, u svoj čas va ŭkrainskaj infaśfiery tema zaležnaści ad rasiejščyny vyklikała mocnyja dyskusii, asabliva napiaredadni poŭnamaštabnaj vajny.

I da hetaha ciapier mnohija biełarusy mohuć dadać dośvied, naprykład, Litvy i Polščy, kab hlanuć na prablemu šyrej, u paraŭnańni. A zamiatać prablemy pad dyvan — nie vyjście, pra što taksama śviedčyć najnoŭšaja historyja Biełarusi.

Heta tyčycca taksama inšych tendencyj, na jakija nie źviartajecca ŭvaha, abo jakija nie ahučvajucca, u tym liku adnosna niekatorych terminaŭ ci źjaŭ. Naprykład, što kankretna chavajecca pad papularnym terminam «prosty narod», i čamu mnohija ličać, što jaho nielha krytykavać? Abo čamu častka biełarusaŭ, jakija ŭmoŭna častkova «pračnulisia» ŭ 2020-m, dalej nie mohuć spałučyć fakturu rasiejščyny i adsutnaści svabody ŭ Biełarusi, navat budučy za miažoj.

— U apošni čas vy stali aktyŭna ŭzhadvać temy, jakija, na vaš pohlad, mała razhladajucca ŭ biełaruskich miedyja, naprykład, paradak dnia ŭ Jeŭraźviazie. Vy pačali publikavać asobnyja pasty pra apošnija padziei ŭ krainach JEZ. Jakija kankretnyja aśpiekty abo temy, na vašu dumku, niedastatkova aśviatlajucca biełaruskimi miedyja, i čamu heta važna dla biełaruskaj aŭdytoryi?

— Čas ad času źjaŭlajucca zapisy, jakija z časam nabyli nazvu sieryi «čaho nie pračytaješ u biełaruskich ŚMI». Ideja ŭźnikła, kali paraŭnoŭvaŭ źmiest h. zv. niezaležnych biełaruskich ŚMI i inšych jeŭrapiejskich krain. Zrazumieła, što pryhadanyja biełaruskija miedyja majuć roznyja abmiežavańni, u tym liku adnosna ruk da pracy ci źviazanyja z patrabavańniami, ale z časam pačała zaŭvažacca jaŭnaja praduziataść niekatorych miedyja, schilnaść da klikbejtu, manipulacyi abo abminańnie niekatorych tem, što nie nadta dobra śviedčyć pra imknieńnie da abjektyŭnaści.

Taksama zaŭvažnaje pradstaŭleńnie tolki adnoj pazicyi zamiest roznych. Takim čynam, mnohija čytačy traplajuć ŭ burbałku, i heta spryjaje palaryzacyi dy zabivaje kulturu dyskusii. Pytańnie, nakolki heta robicca śviadoma, i ŭ jakoj stupieni idejna. Nie chaciełasia b ažno takich paraŭnańniaŭ, ale ŭ BSSR taksama dumali, što majuć manapoliju na prahres i adzinuju praŭdu. Heta nie nadta dobry padychod.

Pryhadany prykład istotnych tem u Jeŭraźviazie — heta trapny prykład. Naprykład, na fonie vybaraŭ u roznych dziaržavach varta było b tłumačyć biełaruskim čytačam, čamu tema pazajeŭrapiejskich mihrantaŭ, rehularnych teraktaŭ i biaśpieki tak chvaluje jeŭrapiejcaŭ, bo na hučnyja cetliki miesca znajšłosia.

Uźnikaje taksama pytańnie, čamu jość čas pisać pra rasiejskuju pop-kulturu abo rabić pieraposty z rasiejskamoŭnych ŚMI, a pra mnohija istotnyja ci chacia b hučnyja jeŭrapiejskija ci suśvietnyja temy — nie. Na heta taksama źviartajecca ŭvaha ŭ zapisach z hetaj sieryi, jakich mahło b być značna bolš, bo prykładaŭ chapaje. Asabliva z ulikam faktu, što mnohija biełarusy apynulisia ŭ dziaržavach, jakija źjaŭlajucca siabrami JEZ.

— Kali kazać pra vaš kanał, jakija temy, na vašuju dumku, cikaviać aŭdytoryju najbolš? Ci jość u vas płany pa dalejšym raźvićci kanała?

— Ciažka adnaznačna skazać, roznym padpisantam padabajucca roznyja zapisy, i zaraz nie nazirajecca adnaznačnaja tendencyja. Nie sakret, što biełaruski siehmient telehrama ŭžo nie pieršy hod pamiraje i nie źjaŭlajecca takim papularnym, jak niekali. Ciažka kazać pra niejkija płany raźvićcia. Ale čas pakaža.

Kamientary da artykuła