Radyjoviadučy raskazaŭ pra ŭnutranuju kuchniu ANT — i pra toje, jak pieratvaryŭsia ŭ palitviaźnia
Anton Bialajeŭ addaŭ šmat hadoŭ radyjo i telebačańniu, bolšaść ź jakich byŭ źviazany z ANT. Usio źmianiłasia, kali ŭ 2023-m Bialajeva kinuli za kraty praz udzieł u pratestach. Anton raskazaŭ «Našaj Nivie» pra supracu z Šepielevym i Kurjanam, nastroi na ANT u 2020-m, šmathadovuju luboŭ da starych mašyn i padarožža, pra jakoje ciapier škaduje.
Fota: archiŭ surazmoŭcy
«Ja raskazvaŭ pra mašyny, jakija tak ci inakš pakinuli svoj śled u historyi. Zhadaŭ litaralna kožny bolš-mienš viadomy aŭtamabil»
Anton trapiŭ u miedyja jašče školnikam. Jamu było 16, kali nastaŭnica paraiła jamu z paraj adnakłaśnikaŭ schadzić na kastynh moładzievaha šou 5ch5. Chłopiec pasłuchaŭsia jaje, prajšoŭ u viadučyja i ŭ 2002 hodzie akazaŭsia častkaj prajekta, jaki vypuściŭ u śviet znakamitych ciapier telezorak: ź im pracavali, naprykład, Dźmitryj Šepieleŭ i Dzianis Kurjan.
Uspaminy pra 5ch5 u Antona dobryja:
«Tok-šou zakranała moładzievyja prablemy — adaptacyju ŭ hramadstvie, roznyja niefarmalnyja subkultury, prablemy, źviazanyja ź pierachodnym uzrostam i pošukam siabie ŭ hramadstvie. To-bok heta raznastajnyja prablemy, ź jakimi sutykajecca čałaviek, jaki jašče tolki ŭvachodzić u darosłaje žyćcio.
Šou dapamahała zhładzić hety pierachod, jano było mastkom pamiž dziacinstvam i darosłym žyćciom, a my nibyta byli pravadyrami na hetym mastku. My byli takoj hrupaj adnadumcaŭ, jakija nieśli adnu śvietłuju ideju».
Praź niekalki hadoŭ pracy šou 5ch5 zakryli. Anton raskazvaje, što prajekt praciahvaŭsia ŭ vyhladzie inšych šou, peŭnych rubryk, ale ź ciaham času Bialajeŭ zrazumieŭ — treba niešta źmianiać.
U 2007-m jon pabačyŭ, što kanał ANT nabiraje viadučych dla spartovych navinaŭ. Anton uspaminaje, što tahačasny ANT byŭ zusim nie takim, jak ciapier. Jon ličyć, što heta byŭ cikavy kanał sa svaimi prajektami.
Bialajeŭ pajšoŭ tudy na kastynh. Jaho ŭziali, ale nie ŭ televiadučyja, a na «Radyjo ANT», jakoje tady tolki źjaviłasia:
«Pačynaŭ ja sa zvyčajnaha efiru, u jakim ty žadaješ ludziam dobraha nastroju, cikavišsia tym, jak prajšoŭ ich dzień. Ja zvyčajna pracavaŭ uviečary, tamu raskazvaŭ apošnija naviny, kazaŭ, jak my praz zatory dajedziem dachaty, usialak padtrymlivaŭ słuchača. Skančvaŭ pozna ŭviečary».
Ale była ŭ Antona i ŭłasnaja pieradača na radyjo. Jon zaŭždy cikaviŭsia starymi mašynami i zdoleŭ uvasobić hetaje chobi va ŭłasnym prajekcie «Mašyny času».
Prajekt pieražyŭ niekalki siezonaŭ:
«Ja raskazvaŭ pra mašyny, jakija tak ci inakš pakinuli svoj śled u historyi. Zhadaŭ litaralna kožny bolš-mienš viadomy aŭtamabil, ad «Žyhuloŭ» da «Miersedesa» «kryło čajki». Kazaŭ, chto prydumaŭ hety aŭtamabil, čym jon znakamity, u čym udzielničaŭ».
Luboŭ da takich mašyn uźnikła ŭ Antona, kali ŭ jaho źjaviŭsia pieršy aŭtamabil — heta byli staryja «Žyhuli» jaho dziaduli. Ź ciaham času jon pačaŭ pryśviačać takim mašynam usio bolš času, vučyŭsia ich ramantavać.
Fota: belia1986 / Instagram
Dziakujučy hetamu, kaža mužčyna, jon navučyŭsia šmatlikim ramiostvam — ad zvarki da šyćcia. Naprykład, niadaŭna jon sam sabie pašyŭ kašulu, bo niekali pierašyvaŭ siadzieńni dla mašyn.
«Prosta ŭ starych mašynach jość duša. Navošta tracić žyćcio na toje, kab jeździć na nudnym aŭtamabili? Sučasnyja mašyny — heta bolš kampjutar na kalosach, jany adnolkavyja, roźnica tolki ŭ sofcie, a ŭ kožnaj staroj mašynie jość svaja duša. Za kožnym vuzłom u joj jość imia kanstruktara, jaki čarciŭ heta, prydumlaŭ.
Čym mašyna starejšaja, tym jana cikaviejšaja, i pa kožnaj mašynie možna panazirać za tym, jak śviet raźvivaŭsia. Adčyniaješ kapot i bačyš, što peŭnaja detal praz 50 hadoŭ pieratvorycca ŭ zusim inšuju, ale mienavita ciapier u joj zakładzieny ŭvieś patencyjał taho, što potym buduć vyrablać na kanviejery».
«Što ni rabi, ANT — druhaja knopka ŭ respublicy»
Praź niekalki hadoŭ Antona zvolnili z «Radyjo ANT» praź nieparazumieńnie z novym kiraŭnictvam. Dalej jon papracavaŭ na radyjo Bi-Ej, na stancyjach «Lehiendy FM» i «Miełodyi vieka», a za paru hadoŭ da 2020-ha viarnuŭsia na ANT, na hety raz u jakaści kiraŭnika. Spačatku heta znoŭ było radyjo, a potym Anton pačaŭ udzielničać i ŭ pracy telekanała — kab realizoŭvać ułasnaje bačańnie reformaŭ.
«Uvieś śviet pajšoŭ u bok internetu, a radyjo i telebačańnie pačali hublać svaju aktualnaść. Adzinym słušnym rašeńniem było niejak abjadnać pamiž saboj radyjo, telebačańnie i internet-redakcyju. A ŭmovy na ANT heta dazvalali», — tłumačyć jon.
Havorka išła pra stvareńnie adzinaj miedyjapłatformy, dzie karystalnik moh by sam vybirać, što jamu hladzieć i słuchać, što mahło b hučać u efiry. Anton kaža, što ŭ toj čas nie razumieŭ, u jakich umovach jon budzie heta realizoŭvać.
U vyniku, uspaminaje mužčyna, atrymałasia realizavać zadumy tolki na čverć:
«Što ni rabi, heta druhaja knopka ŭ respublicy, i heta praduhledžvaje adkaznaść usich kiraŭnikoŭ pierad dziaržaŭnaj ideałahičnaj mašynaj. Vielmi šmat z taho, što my płanavali, prosta nie pasavała pad farmat, i ANT nie žadała źmianiacca.
Pakolki heta druhaja knopka, ANT pracuje na inšuju aŭdytoryju, elektaralnuju. Heta ludzi starejšaha ŭzrostu, jakim nie patrebny internet i mahčymaść upłyvać na efir. Tamu radyjo i telebačańnie isnavali ŭ nas asobna, a sproby źviazać toje, što nie źviazvajecca, nie dali naležnaha vyniku».
Anton pryznajecca, što ŭ toj čas prajhraŭ bitvu ź biełaruskim imknieńniem da stabilnaści. I prajhraŭ nie tolki jon, a i šmatlikija jaho kalehi, bo paśla 2020-ha šmat kamu ź ich daviałosia pakinuć Biełaruś.
Radyjo, afilijavanaje z ANT, ź ciaham času atrymała nazvu «Centr FM». Fota: belia1986 / Instagram
Chacia Antonu i davodziłasia znoŭ pracavać na telebačańni, ale jon kaža, što ŭsio roŭna zastaŭsia čałaviekam radyjo. Toj, radyjny śviet — jašče adna luboŭ na ŭsio žyćcio dla mužčyny:
«Radyjo maje peŭnuju mahiju, bo ty nie bačyš čałavieka, ty jaho tolki čuješ. Ciapier heta nie tak, kožny radyjoviadučy ŭsio ž śviecicca ŭ sacsietkach, tranślacyjach. A raniej heta było mienavita mahijaj, dazvalała tabie być viadomym, ale nie nastolki, kab ciabie paznavali. Ty moh spakojna chadzić pa horadzie, nichto nie źviartaŭ na ciabie ŭvahu, mo časam mahli paznać ciabie pa hołasie.
Hetaja mahija radyjo ciabie pacichu nasyčaje. Dachodzić da taho, što ty časam bačyš sny pra toje, jak spaźniaješsia na efir abo jak u efiry zdarajecca niešta paciešnaje. I voś u takija momanty pačynaješ razumieć, što ty — nasamreč čałaviek radyjo».
Takija sny Anton bačyć dahetul.
«Davajcie budziem kazać umoŭna praŭdu»
Da 2020-ha, uspaminaje Anton, palityki ŭ jaho pracy nie było. Ale ž radyjo było źviazanaje z ANT, i tamu naviny na im šmat u čym paŭtarali televizijnyja, to-bok byli suhučnyja ź dziaržaŭnym paradkam dnia.
Paśla vybaraŭ 2020-ha i pačatku pratestaŭ kiraŭnictva ANT nie viedała, čaho čakać ad supracoŭnikaŭ. Dajšło da taho, što Marat Markaŭ syšoŭ pakuryć u kuryłku ź inšymi supracoŭnikami, kab pasłuchać, što ž dumaje narod.
A potym televizijonščyki pačali pratestavać. Na Kamunistyčnaj, dzie ofis ANT, taksama pratestavali — supracoŭniki vychodzili z płakatami «Spynicie hvałt».
Kiraŭnictva, uspaminaje Anton, zadumałasia, bo mahła spynicca ŭsia praca:
«U nas była vialikaja sustreča ŭ studyi, dzie my pryjšli da kansensusu. Maŭlaŭ, davajcie budziem kazać umoŭna praŭdu — pałovu taho, što choča dziaržava, i pałovu taho, što adbyvajecca nasamreč. Tak i było, ja sam čytaŭ u navinach, što Łukašenku pryznali piersonaj non hrata, i čytaŭ spakojna, bo čas dazvalaŭ heta rabić.
A kali ŭłada zrazumieła, što ŭsio-tki kantraluje situacyju, byŭ vialiki schod u Markava. Tam jon vyrazna skazaŭ — maŭlaŭ, vy pracujecie na dziaržavu i budziecie rabić toje, što choča dziaržava».
Paśla 2020-ha na ANT uzmacniŭsia ideałahičny kantrol. Anton uspaminaje, što i jaho sprabavali zaciahnuć u prapahandu — prapanoŭvali źniacca ŭ ahitacyjnym roliku, dzie mužčyna musiŭ «syhrać drennaha zmahara i prajhrać u ideałahičnaj baraćbie dobramu jabaćku».
Tady atrymałasia admovicca, ale Antonu zahadali vybrać bok — maŭlaŭ, u krainie idzie vajna, i treba zrabić vybar, a inakš daviadziecca zvolnicca z telekanała. Na toj čas mužčyna byŭ na heta hatovy.
Fota: archiŭ surazmoŭcy
Tym nie mienš u jaho atrymałasia dapracavać da lutaha 2022-ha. Tady prosta na pracy Antona zatrymali hubazikaŭcy. Abšukali pracoŭnaje miesca, kvateru i aŭtamajsterniu, a potym znajšli ŭ telefonie zabaronieny repost i adpravili mužčynu na Akreścina. Adtul jon vyjšaŭ praz 15 sutak — z pracy Antona zvolnili «za prahuły».
Nastupnyja miesiacy Anton pravioŭ na voli. Znajšoŭ pracu na inšym radyjo, a paźniej całkam pieraklučyŭsia na staryja mašyny i zrabiŭ ich krynicaj zarobku. A praz hod jaho znoŭ zatrymali, u hety raz pa kryminalnaj spravie — pradjavili fota z BČB-ściaham, jakoje znajšli ŭ telefonie mužčyny padčas zatrymańnia pa administratyŭcy.
«Nichto ŭ Biełarusi ciapier nie znachodzicca ŭ biaśpiecy»
Usio zdaryłasia ŭ kancy maja 2023-ha. Anton uspaminaje, što tady jakraz pačynaŭ u svajoj aŭtamajsterni vialiki prajekt, pryvioz tudy instrumienty i zapčastki. Jakraz tady, kali jon byŭ na pracy, jamu pazvanili i zaprasili na «tłumačalnuju hutarku». Nikudy iści, adnak, nie daviałosia, bo siłaviki prosta pryjšli da Antona ŭ majsterniu sami. Dalej było Akreścina i SIZA, i 4 žniŭnia mužčynu prysudzili da 3 hadoŭ chatniaj chimii, jakija Anton adbyŭ amal całkam. Jaho artykuł — 342, udzieł u pratestach.
Bialajeŭ raskazvaje pra samyja važnyja, na jaho pohlad, pradmiety ŭ arsienale «chimika»:
«Kiepka i akulary — najlepšyja siabry tych, chto znachodzicca na chimii, bo ciabie moža paznać lubaja kamiera ŭ horadzie, ich ciapier vielmi aktyŭna staviać. I kab być choć trochi ŭpeŭnienym, što ty nidzie [na kamiery] nie trapiš, pastajanna vykonvaješ miery pieraściarohi: nosiš kiepku, vyklučaješ telefon i niedzie jaho pakidaješ.
Ja zdoleŭ prabyć svoj termin chimii biez [zafiksavanych] parušeńniaŭ, chacia ja i parušaŭ, a nie parušać chatniuju chimiju nielha».
Za hadzinu-dźvie na dzień, kali chatnim chimikam možna vychodzić z domu, usie pytańni nie pavyrašać, tłumačyć Anton. I navat kab doma było što jeści, časam davodziłasia vychodzić z domu ŭ zabaronieny čas.
Fota: archiŭ surazmoŭcy
Anton doŭha rychtavaŭsia da vyjezdu ź Biełarusi, i ŭ lipieni 2025-ha narešcie apynuŭsia ŭ Polščy. Ciapier jon sprabuje lehalizavacca i znajści pracu, a taksama spadziajecca vydać knihu, jakuju napisaŭ za kratami:
«U mianie atrymaŭsia daviednik pa biełaruskich turmach — u žartaŭlivaj formie, nakolki heta mahčyma. Nie raskažu i dziasiatuju častku taho, što mohuć raskazać ludzi, jakija adbyvali termin u kałonijach, kaho mučyli i katavali. Ale navat moj karotki dośvied dazvoliŭ mnie napisać sto staronak tekstu biez anijakich namahańniaŭ.
Bo kožny dzień u źniavoleńni — heta novaja historyja, tam jany naradžajucca sami saboj. I ja tam pastajanna rabiŭ zapisy, a kali vyjšaŭ, jany skłalisia ŭ knihu».
Kniha dla Antona — mahčymaść adrefleksavać usio, što ź im zdaryłasia. Mužčyna nie moh naviedvać psichołaha, kab adnavicca paśla SIZA, i napisańnie knihi zamianiła jamu terapiju.
Na dumku Antona, hetaja kniha mahła b dapamahčy i inšym biełarusam, chto prajšoŭ praz represiŭnuju mašynu:
«Jak skazaŭ adzin moj sukamiernik, my pali achviaraj, i heta zusim niabłaha, bo tak pavinna być. Ničoha nie źmianiajecca biez achviaraŭ, biez bolu nie byvaje źmienaŭ. Hetaja kniha — mahčymaść dla tych, chto praz heta prajšoŭ, taksama heta adrefleksavać».
Vyhladaje, što ŭ apošnija hady Antonu i samomu jość što adrefleksavać. Jon raskazvaje, jak u druhoj pałovie 2010-ch naviedaŭ akupavany Krym — maŭlaŭ, byŭ ź siabrami ŭ Sočy, i raptoŭna vyrašyli pajechać u Krym. «Na žal», jak kaža ciapier Anton.
Jon uspaminaje, što akupavany Krym chacia i vyhladaŭ bahaciejšym za Krym ukrainskich časoŭ, ale pry hetym byŭ mienš volnym i radasnym. I adznačaje, što jaho los vidavočna kaža — ideja «rasijskaha Kryma» jamu nie blizkaja.
Što da Biełarusi, jana, razvažaje Anton, pierastała być dla svaich hramadzian biaśpiečnym domam. Tamu kožnamu, chto žyvie ŭ krainie, treba dumać pra toje, jak siabie zaścierahčy:
«Mnohija biełarusy žyvuć va ŭnutranaj emihracyi, kali jany pastaralisia admiežavać siabie ad usich padziej i žyć zvyčajnym žyćciom. I heta pravilnaje rašeńnie, bo heta adzin sa sposabaŭ zachavać svajo mientalnaje zdaroŭje.
Ale heta absalutna nie panaceja. I kali ŭ dziaržavy ŭźniknie meta, im moža pryjści ŭ hałavu ŭsio što zaŭhodna. I kali jany vyrašać dajści da kahości, jany dojduć. Nichto ŭ Biełarusi ciapier nie znachodzicca ŭ biaśpiecy».