Как белорусы читали и произносили церковнославянские слова в XVIII веке? Есть возможность это выяснить
Можно ли узнать, как читались и произносились церковнославянские тексты в середине XVIII века, например, где-нибудь под Минском? Это примерно можно представить, если священник для удобства решал записать для себя церковнославянский текст более привычной для него в XVIII веке латинской графикой, пишет в Facebook историк Денис Лисейчиков.
Видим, что «г» всегда фрикативный (Hospodi, twoieho, błaho), «р», «ч» и «т» всегда твердые (Caru, Woskresenie, żywotworaszczy, czudo, tyran, uczytel, otec, tebe). «ѣ» произносилось как «і», а не как «е» (Diwy Maryi, Pobidonosca, czełowik, nini y prysno i wo wiki wikom).
В случае с некоторыми словами, как с Błahosti, видим, что «т» здесь как будто мягкое. Но далее священник при написании простонародных имен своих прихожан, где он не был ограничен церковнославянским, показывает, как он в таких случаях произносит это «sti» — как в имени Nieścier, то есть здесь мягкое «сьць».
Запись же имен вообще подарок для того, кто хотел бы услышать особенности речи того времени.
В середине XVIII века как на подбор и аканье с яканьем, и дзеканье с цеканьем, а «w» в именах Awłas i Pawluk, можно не сомневаться, произносилось как «ў»:
Achrem, Ahapon, Ahiey, Alisiey, Anań, Aniśka, Apanas, Astap, Awłas, Chalimon, Chama, Chwiedar, Cimoch, Cit, Daniła, Harasim, Hryszka, Illa, Jarmak, Jaśka, Jawchim, Jawsiey, Kaciaryna, Kastuś, Konan, Maćwiey, Maysiey, Mikita, Naściucha, Pawluk, Piatrok, Pilip, Prachor, Raman, Sawaściey, Siamion, Supron, Tacjana, Wasil.
Приблизительно так же читали и произносили слова из русскоязычных документов XVI-XVII веков, копии которых (фундуши, дарения, судебные процессы) находились в архиве почти каждой церкви.
Комментарии
1. Гэта вымаўленне ў ваколіцах Менска, у іншых рэгіёнах было б інакш.
2. Словы "otec, tebe" гэта наўрацці "отэц, тэбе" хутчэй за ўсе проста "отец, тебе". Бо фанетычны пераход "дь/ть" у звышмяккую форму "дзь, ць" не заўседы заўважны, беларусы самі не заўважаюць што дзекаюць і цекаюць. + ёсць дыялекты дзе гэтая з’ява амаль не выражана
3. Дыфтонг "ѣ" можа і спросціўся да "і" менавіта ў дыялекце гэтага аўтара, але ж ён вымаўляецца па старажытнаму як "іе" і да сіх пор у паўдневых дыялектах. Або альтэрнатыўна як "еі", "ей". Беларуская мова відаць адзіная якая яго захавала.
4. Заўважце адсутнасць такога паўсямеснага акання як у сучаснай норме: Hospodi, twoieho, błaho (не госпАді, твАего, благА). (Што лагічна для паўдневаменскай дыялектыкі)
5. "што «г» заўсёды фрыкатыўны". Фрыкатывізацыя гэтага гука сапраўды вельмі старажытная з’ява (прычым агульналінгвістычная а не толькі славянская), яшчэ Карскі пра тое пісаў. Але ёсць звесткі пра выкарыстанне рэліктавага вострага G ці то папераменна G/H ва ўсходніх крывічаў у 19-20 ст. То бо чаргаванне G/H з паступовым змяшчэннем у польш "папулярны ў тыя часы" фрыкатыўны H адбывалася цягам тысячагоддзя ці не больш.
Не згодзен. Беларуская мова захоўвае амаль што ўсе характэрысткі стараславянскай фанетыкі. Проста глядзець трэба на меньшыя старэйшыя (нават хоць і рэліктавыя) дыялекты, а не на большасць.
А вось адмаўляць беларускай мове ў сувязі са старажытнасцю - вось дзе ганьба! Усю стараславянскасць маскалю аддалі.