Biełaruskaja hłybinia. Samahubstva ksiandza Ramejki
- ...Ci nie deman u Tabie?
Chto pamyšlaje
zabić Ciabie?
Jana 7:20
16 červienia 1931 ksiondz Francišak Ramejka zajšoŭ u vilenskuju kvateru kiraŭnika Biełaruskaj Chryścijanskaj Demakratyi Adama Stankieviča.Taho nie było, paprasili pačakać u pakoi. Ksiondz Francišak čakaŭ doŭha. Potym dastaŭ pistalet, jaki ŭvieś čas nasiŭ z saboj, — jahonaha papiarednika ŭ parafii pa-źviersku zakatavali bandyty. Sieŭ, napisaŭ zapisku, dzie prasiŭ prabačeńnia za svoj učynak…
I zastreliŭsia.
Recha taho strełu skałanuła ŭsiu Vilniu.
Ksiondz!.. Stały, pavažany, pracaŭnik… Dy doma ŭ pravadyra biełaruskaha ruchu…
Francišak Ramejka, naradženiec Vilenščyny, jašče ŭ maładości ŭśviadomiŭ siabie biełarusam praz ksian-dza Franciška Budźku. Toj načytaŭsia Bahuševiča, prasłuchaŭ lekcyi Epimach-Šypiły ŭ Piciery — i pačaŭ pierakładać katalickija knihi na biełaruskuju, za što kaścielnaje kiraŭnictva zabaraniła jamu katechizavać dziaciej.
Vyśviečany jašče pierad vajnoj, ksiondz Ramejka niejki čas słužyŭ u Vilni dy Iŭi, a zatym byŭ pieraviedzieny ŭ biełaruskuju hłybiniu, u Šarašova, za 20 km ad Pružanaŭ. Šarašova — miastečka la samaj Puščy, jakoje ŭ 1863-m biez boju zdałosia paŭstancam Kalinoŭskaha. U adkaz na heta carskija karniki ŭsiu darohu ad Šarašova da bližejšych Kupičaŭ ustavili šybienicami z trupami zakatavanych paŭstancaŭ — i zabaranili ich zdymać. A Ramejka, tych samych paŭstancaŭ naščadak, i ŭ miastečku, i ŭ bližejšym Vialikim Siale pačaŭ kazać kazani pa-biełarusku, adčyniać biełaruskija škoły i prytułki, źbirać chor…
Kolki ździekaŭ i prykraści daviałosia pieražyć tut ksiandzu-biełarusu… Rasiejskaje čarnasocienstva, polskaja kaścielnaja ijerarchija, niamieckaja akupacyja Pieršaj suśvietnaj, defienziva… A na tvaim baku — adno zabity, zastrašany, ubohi biełaruski lud…
U 1923-m ksiandza Ramejku pieraviali ŭ Zadarožža (jakoje nazyvali Biezdarožžam) u Dzisienskim paviecie, dzie na hary pa-nad vozieram Mniuta celić u nieba hatyčny kaścioł Maci Božaj Łaskavaj. Ajciec Jazep Hiermanovič — toj samy, jaki prajšoŭ Sibir i stalinskija łahiery — zhadvaje Ramejku jak dziejsnaha, badzioraha i mocnaha biełarusa. Ramejka zaprašaŭ jaho ŭ kaścioł kazać da ludziej pa-biełarusku: «Kažy, nie bojsia, ja tut probašč, a na kpiny dy abureńnie nie zvažaj».
Bo ckavali, bo cikavali, kab padłavić.
Adnojčy ŭ navalnicu małanka ŭdaryła ŭ zadarožski kaścioł, prabiła ścianu dy apaliła arhan.
Ahladajučy fijaletavuju pasmu pobač z raskolinaj, parafijanie ŭściež šaptalisia: niabiesnaja kara, bo na chorach piajuć pa-biełarusku!..
Nam, siońniašnim, ciažka ŭjavić, u jakich hłybiniach žachu i niepryniaćcia, na jakoj miažy žyćcia i śmierci pracavali tadyšnija biełaruskija ksiandzy, chryścijanskija demakraty. Skroź nieciarpimaja polskaść zhary, skroź balšavickaje biazbožža źnizu, Hitler na Zachadzie, Stalin na Uschodzie dy biełaruskaja abyjakavaść siarod svaich. Nam ciažka ŭjavić, jak irvali, jak žerli zvonku i znutry čułuju i ŭražlivuju čałaviečuju dušu, jakimi žornami pieramołvali da kryvi i kaściej tysiača dzieviaćsot dvaccatyja dy tryccatyja…
Nam, ciapierašnim, nyć nie varta — siemdziesiat-vosiemdziesiat hadoŭ tamu (adno čałaviečaje žyćcio!) — za toje, ab čym my milhom razmaŭlajem zaraz, možna było ŭmomant atrymać kulu ŭ hałavu abo raskrojenaje serca — i radyjo «Svaboda» ab hetym nie paviedamlała.
Apošnim miescam słužeńnia dla ksiandza Franciška Ramejki stali Kiemieliški. Tut zakatavali ksiandza Banieviča, i kaściolnyja ŭłady zatknuli kryvavuju ranu… Kim? Viadoma, niebiaśpiečnym biełarusam.
A vakoł było horš i horš. Vilenski arcybiskup Jabłžykoŭski zabaraniŭ čytać «Krynicu» i naležać da BCHD. Lidaru chadekaŭ ksiandzu Hadleŭskamu dali dva hady turmy. Śviataroŭ-biełarusaŭ vysyłali ŭ addalenyja parafii.
Ksiondz Ramejka padchapiŭ hryp, a tam na niervovaj hlebie raźvilisia ŭskładnieńni.
«Pahladzicie, što ŭ mianie ŭ vačach», — prystavaŭ da znajomych ksiondz Francišak.
Uvohule, jak treba pakutavać śviataru, da jakoj nievynosnaj stupieni źniemažeńnia dajści, kab zabić siabie — viedajučy, što raskajacca ŭ hetym śmiarotnym hrachu niemahčyma!..
Najhłybiejšaja biełaruskaja hłybinia.
Kolki viernikaŭ dy śviataroŭ brali ŭ ruki zbroju… Kolki celili ŭ vorahaŭ, zdrajcaŭ, inšaviercaŭ… Pravasłaŭnyja «biełyja», kataliki-akaŭcy, niemcy-pratestanty… Kolkija stralali ŭ biazbožža, u hvałt, u nianaviść, spadziejučysia vysadzić djabła vybucham raspalenaha śvinca va ŭpor!.. A ksiondz-biełarus, ašaleły ad ciarpieńnia niaścierpnaści, siarod ziamnoha piekła schapiŭ stvoł — i nakiravaŭ jaho ŭ siabie.
Ciapier u ramejkavym Šarašovie dy Pružanach kaścioł biełaruski. Supolnaść śviadomych katalikoŭ i ŭ Vialikim Siale, jakomu ksiondz Francišak addavaŭ dušu: ci vypadkova proźvišča siońniašniaha bieraściejskaha biskupa — Vialikasielec…
Tam, adkul Ramejka rodam, budzić biełarusaŭ jahony daloki svajak, hetaksama chryścijanski demakrat, talenavity žurnalist westki.info z takim ža balučym čućciom spraviadlivaści, Kastuś Šytal.
A dzie ciapier sam Ramejka? Na niebie? U piekle? U čystcy?.. Pachavali jaho ranieńka, jak pamierłaha ad chvaroby — i biez narodu.
Samahubstva ad adčaju — šlach cara Saŭła i Judy Iskaryjota. Ale toj, chto addavaŭ siabie bližnim darešty… Ci možam my asudžać jaho?
Na Rastvo 2012-ha, 24 śniežnia, spaŭniajecca siemdziesiat hod z dnia rasstrełu hiestapaŭcami lidara BCHD ksiandza Hadleŭskaha, što naradziŭsia ŭ paŭhadzinie jazdy ad Šarašova. Praz kolki hadoŭ u HUŁAHu zhnaili Adama Stankieviča. Ramejka zastreliŭsia sam.
A my — tyja, dziela kaho žyli i pamirali našyja papiaredniki… Ci časta zhadvajem, praz što prajšli i čym zapłacili jany, kab nam nie čakać štodnia strełu ŭ hałavu tolki za toje, što lubim Biełaruś i vierym u Boha?..
Kamientary