Śmierć udovam. Archieołah raskazaŭ pra znachodku, jakaja śviedčyć pra žudasny zvyčaj pieršych słavian na Biełarusi

Staražytnyja słavianie vieryli, što žančyna samastojna nie moža trapić na niabiosy, što pryviało da źjaŭleńnia zvyčaju rytualnych zabojstvaŭ. 

Etnafiestyval «U hości da radzimičaŭ», jaki prachodzić u Radamli na Mahiloŭščynie. Fota: Čavuski rajvykankam

Na navukovaj kanfierencyi, na jakoj u mai 2025 hoda biełaruskija archieołahi padviali vyniki raskopak za minuły hod, zahadčyk Centra archieałohii Biełarusi Instytuta historyi NAN Alaksiej Aŭłasovič raskazaŭ pra cikavyja znachodki. Niekatoryja ź ich pryvodziać da niepryjemnych vysnoŭ, zaŭvažyŭ telehram-kanał «De facto. Biełaruskaja navuka».

Siarod inšaha navukoviec raskazaŭ, što ŭ čas daśledavańniaŭ kurhannych mohilnikaŭ na Mahiloŭščynie było raskapana niekalki nasypaŭ, u jakich archieołahi vyjavili cikavyja dachryścijanskija materyjały pieršych słavian.

Hetyja słavianie zasialili terytoryju Mahiloŭščyny ŭ druhoj pałovie X stahodździa i paźniej transfarmavalisia ŭ plemia radzimičaŭ.

U adnym kurhanie znojdzieny kalcynavanyja kości adrazu dvaich čałaviek, jak miarkujecca, mužčyny i žančyny. Aŭłasovič robić zdahadku, što heta, mahčyma, było pachavańnie muža z žonkaj.

«Nie vyklučana, što jaje muž pamior pieršy, a jaje zabili i spalili razam ź im. U tyja časy heta było ŭzakonienym, tamu što jazyčniki vieryli, što paśla śmierci žančyna moža trapić na niabiosy tolki z mužčynam», — tłumačyć archieołah.

Śmierć udovam

Zvyčaj słavian, kali ŭdovy prynosilisia ŭ achviaru padčas pachavańnia svaich mužoŭ, viadomy z apisańniaŭ inšaziemnych aŭtaraŭ. Praŭda, u ich najčaściej sami ŭdovy ździajśniali rytualnyja samazabojstvy, bo taki ŭčynak ličyŭsia adzinym pravilnym dla nabožnaj žonki.

Vizantyjski traktat «Stratehikon Maŭrykija», napisany na miažy VI i VII stahodździaŭ, źmiaščaje zhadki pra pobyt i zvyčai dvuch rodnasnych plamionaŭ — skłavinaŭ i antaŭ. Pavodle mierkavańnia bolšaści daśledčykaŭ, hetyja plamiony byli prodkami paŭdniovych słavian, jakija ŭžo tady žyli ŭzdoŭž Dunaja.

«Žonki ichnija cnatlivyja zvyš usiakaj čałaviečaj pryrody: tak što mnohija ź ich śmierć mužoŭ svaich ličać ułasnaj śmierciu i dobraachvotna dušać siabie, bo nie ličać žyćciom udaŭstvo», — piša aŭtar vizantyjskaha traktata.

Rytualnaje samazabojstva słavianskich udoŭ apisvaje i navukoviec-encykłapiedyst Ibn Rusta, jaki žyŭ u druhoj pałovie IX — pačatku X stahodździa:

«I kali ŭ niabožčyka byli try žonki, i adna ź ich śćviardžaje, što asabliva kachała jaho, jana prynosić da jaho cieła dva słupy, jakija zabivajuć stajakom u ziamlu, paśla kładuć treci słup upopierak, pryviazvajuć pasiaredzinie hetaj pierakładziny viaroŭku. Jana stanovicca na łaŭku i kaniec viaroŭki zaviazvaje vakoł svajoj šyi. Paśla taho, jak jana tak zrobić — łaŭku prymajuć z-pad jaje, i jana zastajecca paviešanaj, pakul nie zadušycca i nie pamre, paśla čaho jaje cieła kidajuć u ahoń, dzie jana i zharaje».

Padobnyja apisańni jość i ŭ tvorach inšych padarožnikaŭ. Roźnica — tolki ŭ detalach: adnych žančyn zakopvali žyŭcom u ziamlu, inšych spalvali na pachavalnych vohniščach. Sposab zabojstva zaležaŭ ad tradycyj kankretnaha słavianskaha plemia i ad sacyjalnaha statusu pamierłaha. Tak, razam z bahatymi słavianami časta chavali nie tolki žonak, ale i słuh.

Naprykład, kala Čarnihava archieołahi znajšli staražytnaje pachavańnie, jakoje atrymała nazvu «Čornaja mahiła» — kurhan X stahodździa, u jakim dva znatnyja vajary znajšli viečny spačyn razam z žančynami, rabami, kaštoŭnymi rečami i zbrojaj.

U apošni čas hetaja nazva na słychu ŭ biełarusaŭ — znojdzienyja tam šlemy dali nazvu cełaj hrupie anałahičnych šlemaŭ typu «Čornaja mahiła», vyjaŭlenych va Uschodniaj Jeŭropie. Najlepš zachavany siarod ich — šlem, znojdzieny ŭ Biarezinie pad Babrujskam u 2019 hodzie.

Jašče adzin arabski hieohraf — Al-Masudzi — u pieršaj pałovie X stahodździa napisaŭ navukovuju pracu «Załatyja kapalni», u jakoj sprabavaŭ zrazumieć pryčyny rytualnych samazabojstvaŭ, što ździajśniali słavianki padčas pachavańnia svaich mužoŭ. 

«Kali pamiraje mužčyna, to spalvajecca ź im žonka jahonaja žyvoj; kali ž pamiraje žančyna, to muž nie spalvajecca. A kali pamiraje chałasty, to jaho ženiać paśla śmierci. Žančyny ichnija chočuć svajho spaleńnia dla taho, kab uvajści ź imi ŭ raj…» — adznačaŭ Al-Masudzi.

Kamientary da artykuła