Pachavalnaja palityka Rurykavičaŭ. Dzie spačyli biełaruskija kniazi časoŭ Staražytnaj Rusi?
Jak vybirali miescy dla kniažackich niekropalaŭ dynastyi Rurykavičaŭ, čym unikalnyja pachavańni ŭ Połacku i čamu mienskaha kniazia ŭ Kijevie pachavali asobna ad usich inšych — pra heta ŭ novym vypusku padkasta «Tak skłałasia histaryčna» raskazaŭ biełaruski historyk Juryj Kieža.
Kieža daśleduje pachavańni Rurykavičaŭ kanca X — pieršaj pałovy XIII stahodździa ŭ kantekście dynastyčnych stratehij i simvaličnaj reprezientacyi ŭłady hetaha kniažackaha rodu. U pieršuju čarhu daśledčyka cikavić, jak miesca pachavańnia było źviazana z asobaj pachavanaha kniazia i nakolki vybar miesca byŭ śviadomym.
Adzinaja dynastyja Uschodniaj Jeŭropy
Stanaŭleńnie rodu Rurykavičaŭ źviazana z praniknieńniem u IX stahodździ na ziemli ŭschodnich słavian, bałtaŭ, fina-uhraŭ, šmatlikich skandynaŭskich hrupovak vajaroŭ, handlaroŭ, ramieśnikaŭ. Adna z takich hrupovak — «ruś» — na praciahu druhoj pałovy IX i ŭsiaho X stahodździa raspaŭsiudžvaje svajo palityčnaje panavańnie na bolšuju častku Uschodniaj Jeŭropy.
Užo da kanca X stahodździa možna kazać pra paŭnavartasnuju kniažackuju dynastyju, jakaja viadzie svoj rod ad lehiendarnaha Ruryka i składajecca ź vialikaj kolkaści kniazioŭ-svajakoŭ. Na praciahu XI-XII stahodździaŭ vielizarny kniažacki rod padzialajecca na asobnyja kniažackija linii, nazvanyja pa imionach najbolš viadomych rodapačynalnikaŭ: Manamašyčy, Olhavičy i połackich kniazioŭ Rahvałodavičaŭ — naščadkaŭ pieršaha viadomaha połackaha ŭładara Rahvałoda, što vielmi važna, pa maciarynskaj linii.
Pavodle słoŭ Kiežy, vialikaje značeńnie ŭ panavańni dynastyi mieŭ kult kniažackich prodkaŭ, jaki ŭ pieršuju čarhu prajaviŭsia ŭ asablivym imienasłovie dynastyi, peŭnym nabory imionaŭ, charakternych tolki dla pradstaŭnikoŭ kniažackaha rodu, a taksama z paznačeńniem prastory praz budaŭnictva chryścijanskich chramaŭ, jakija pavinny byli stać svojeasablivymi centrami pryciahnieńnia dla peŭnych pradstaŭnikoŭ dynastyi.
U adroźnieńnie ad siońniašniaha času, samo paniaćcie dziaržavy ŭ razumieńni čałavieka siaredniaviečča chutčej za ŭsio atajasamlałasia z kirujučaj dynastyjaj.
Pachavalni Rurykavičaŭ
Kab zabiaśpiečyć uładaram najbolš častyja i kłapatlivyja paminańni, ich astanki, jak praviła, chavali ŭ chramach ci manastyrach, jakija byli zasnavany abo samimi kniaziami, abo źjaŭlalisia mahilnymi sklepami pradstaŭnikoŭ peŭnaj dynastyčnaj linii, adnoj z adhalinavańniaŭ Rurykavičaŭ.
Praz heta ŭ damanholskaj Rusi adsutničaje adzinaje miesca pachavańnia, dzie była b skancentravanaja bolšaść pareštkaŭ pamierłych pradstaŭnikoŭ dynastyi.
Kožnaja asobnaja kniažackaja linija stvaraje ŭłasnyja chramy ci manastyry, dzie chavajuć jaje pradstaŭnikoŭ. Najbolš viadomymi i ŭpłyvovymi kniaziami ŭ XII stahodździ byli Manamašyčy, jakija čaściej za astatnich Rurykavičaŭ kiravali ŭ Kijevie. Adzin z najbolš mahutnych kniazioŭ hetaj dynastyčnaj haliny Mścisłaŭ Uładzimiravič, syn Uładzimira Manamacha, u 1129 hodzie zakłaŭ manastyr u honar svajho niabiesnaha zastupnika śviatoha Fiodara Tyrana. U hetym Fiodaraŭskim manastyry, aproč samoha zasnavalnika Mścisłava, byli pachavany jaho dzieci, unuki i dva praŭnuki — tut, na dumku Kiežy, prajaŭlajecca vyraznaje samaatajasamleńnie kniazia sa svajoj dynastyčnaj linijaj.
Daśledčyk ličyć pakazalnym vypadak, kali pry śmierci byŭ smalenski i kijeŭski kniaź Raścisłaŭ Mścisłavič, i paŭstała pytańnie pra jaho pachavańnie. Siastra raiła jamu prybyć u Smalensk, jakim jon kiravaŭ 40 hadoŭ, i znajści apošni spačyn u zasnavanym im ža chramie Barysa i Hleba, ale toj vybraŭ być pachavanym mienavita ŭ Fiodaraŭskim manastyry Kijeva, arhumientujučy heta tym, što toje miesca źjaŭlajecca jaho radavym mahilnym sklepam.
Jašče adzin padobny prykład — kijeŭski manastyr Archanhieła Michaiła, zasnavany Śviatapołkam Iziasłavičam u honar svajho niabiesnaha apiekuna. U im 1113 hodzie byŭ pachavany jon sam, a paśla taksama praŭnuk i prapraŭnuk — turaŭski kniaź Hleb Jurjevič.
U čas fieadalnaj razdroblenaści na Rusi źjaŭlajecca šerah asobnych ziamiel-kniastvaŭ i źjaŭlajucca łakalnyja radavyja miescy pachavańniaŭ u roznych haradach: u Čarnihavie, Pierajasłaŭli, Smalensku, Razani, Uładzimiry-Vałynskim.
Naŭharodskija asablivaści
U Noŭharadzie była asablivaja situacyja, bo na praciahu XI-XII stahodździa ŭ im nie zaćvierdziłasia ni adna z halin Rurykavičaŭ, sumiesna kiravali zaprošany kniaź i miascovy pasadnik. U horadzie było pachavana vosiem kniazioŭ Rurykavičaŭ, čaćviora znajšli spačyn u Safijskim sabory, troje — u Hieorhijeŭskim sabory Jurjeva manastyra. U adroźnieńnie ad inšych haradoŭ Rusi, u naŭharodskich niekropalach časta chavali i noŭharadskich jepiskapaŭ, paśla archijepiskapaŭ, a taksama pasadnikaŭ.
Pradstaŭnika dynastyi Rurykavičaŭ, jaki nie kiravaŭ u Noŭharadzie, kurskaha kniazia Iziasłava Uładzimiraviča, adnaho z małodšych synoŭ Uładzimira Manamacha, pierapachavali ŭ Safijskim sabory, ale asobna ad astatnich kniazioŭ. Naŭharodskich kniazioŭ zvyčajna chavali ŭ asobnym prydziele, ale Iziasłava ž pachavali ŭ paŭnočna-zachodnim kucie paŭnočnaj halerei, u śpiecyjalna zbudavanym arkasolii.
Pachavańni połackaj dynastyi
Na ziemlach biełaruskaha Padźvińnia ŭ druhoj pałovie X stahodździa byŭ stvorany precedent prychodu da ŭłady Rahvałoda, jaki nie byŭ źviazany z rodam Rurykavičaŭ. Pavodle letapisu, pryjšoŭ z-za mora i, chutčej za ŭsio, byŭ skandynavam. Ułada jaho ŭ Połacku pratrymałasia niekalki dziesiacihodździaŭ, ale, jak adznačaje Kieža, heta stała idejnaj asnovaj dla farmiravańnia ŭ pieršaj pałovie XI stahodździa asobnaj haliny połackich kniazioŭ. U sensie hienieałohii jany byli Rurykavičami, bo Rahnieda, dačka Rahvałoda, naradziła syna ad kniazia Uładzimira Śviatasłaviča. Ale ŭ druhoj pałovie XI — XII stahodździ połackija kniazi byli adasobleny ad astatnich Rurykavičaŭ i nabyli faktyčna manapolnuju ŭładu nad Połaččynaj.
Letapisnych apisańniaŭ niekropalaŭ połackich kniazioŭ z haliny Rahvałodavičaŭ nie zachavałasia.
«Naturalna, što takija niekropali byli, — tłumačyć Kieža, — da pačatku XII stahodździa heta byŭ Safijski sabor u Połacku. I potym nam dakładna viadoma, što niekatoryja połackija kniazi byli pachavanyja ŭ Bielčyckim manastyry.
Adnosna niadaŭna, niekalki hadoŭ tamu, archieałahičnyja raskopki ŭ Spasa-Praabraženskaj carkvie paćvierdzili, što isnavała padziemnaja krypta, dzie taksama, mahčyma, byŭ pachavany adzin z pradstaŭnikoŭ połackaj kniažackaj dynastyi, chutčej za ŭsio, heta byŭ syn Usiasłava Śviatasłaŭ — Hieorhij. Tolki archieałahičnymi daśledavańniami my možam zrabić niejkija vysnovy nakont kniažackich niekropalaŭ u Połacku».
Zvyčajna Rurykavičaŭ chavali ŭ chramach u sarkafahach, jakija mahli raźmiaščacca ci ŭ arkasolijach u śpiecyjalnych pamiaškańniach, ci va ŭnutranaj prastory chrama. Ale prykład pachavańnia ŭ krypcie Spasa-Praabraženskaj carkvy ŭ Połacku, jakaja znachodziłasia niepasredna pad chramam, unikalny — padobnych pachavańniaŭ, pavodle słoŭ Kiežy, bolš nie znojdziena nidzie va Uschodniaj Jeŭropie.
Što tyčycca Safijskaha sabora ŭ Połacku, to daśledčyk miarkuje, što tam byŭ pachavany Usiasłaŭ Bračysłavič, bolš viadomy jak Usiasłaŭ Čaradziej. Ale pachavańni ŭ sabory tak i nie byli vyjaŭleny archieałahična.
Mienski kniaź, jakoha pachavali ŭ Kijevie jak voraha
U piśmovych krynicach, praŭda, zachavałasia infarmacyja pra pachavańnie adnaho z pradstaŭnikoŭ połackaha kniažackaha siamiejstva ŭ Kijevie. U Ipaćjeŭskim letapisie pad 1158 hodam zhadvajecca pra śmierć žonki mienskaha kniazia Hleba Usiasłaviča i jaje pachavańnie razam z mužam u Kijeva-Piačerskim manastyry, a taksama ab vialikim achviaravańni mienskaha kniazia i kniahini na patreby manastyra.
«U hetaj zhadcy źviartaje na siabie ŭvahu toje, što Hleb Usiasłavič byŭ adzinym sa śvieckich uładaroŭ damanholskaj Rusi, chto byŭ pachavany ŭ Kijeva-Piačerskim manastyry. Na moj pohlad, hałoŭnaja pryčyna apošniaha miesca spačynu Hleba była źviazana mienavita ź jaho dynastyčnym, rodavym pachodžańniem, a taksama vajennaj palitykaj, jakuju pravodziŭ jon i jaho baćka, znakamity połacki kniaź Usiasłaŭ Bračysłavič».
Viadoma pra kanflikt mienskaha kniazia Hleba ŭ časy kiravańnia z Uładzimiram Manamacham, jaki chadziŭ pachodami na Miensk. Za 40 hadoŭ da hetych padziej, u 1070-1080-ja hady ŭsio toj ža Uładzimir Manamach vystupaŭ adnym z hałoŭnych supiernikaŭ Usiasłava Bračysłaviča, baćki Hleba. U pieršy pachod u 1116 hodzie Hlebu ŭdałosia damovicca z kijeŭskim kniaziem, ale ŭ nastupny pachod Manamacha, jaki adbyŭsia 1119 hodzie, mienski kniaź byŭ adpraŭleny ŭ źniavoleńnie ŭ Kijeŭ, dzie i pamior u tym ža hodzie.
«Zachopleny paśla pachodu Hleb pamior mienavita ŭ pieryjad kiravańnia ŭ Kijevie Uładzimira Manamacha, svajho hałoŭnaha supiernika, a taksama adnaho z hałoŭnych supiernikaŭ Usiasłava, Usiasłava Bračysłaviča.
I pakolki Hleb pamior udalečyni ad rodavych ziemlaŭ, jon nie moh być pachavany ni ŭ adnym z chramaŭ Połacka. Taksama nie znajšłosia miesca dla pachavańnia Hleba ni ŭ adnym z kniažych manastyroŭ ci chramaŭ Kijeva», — tłumačyć daśledčyk.
Jość jašče dva padobnyja z pachavańniem Hleba vypadki: vałynski kniaź Davyd Iharavič pachavany ŭ Kłoŭskim manastyry Kijeva i noŭharad-sievierski kniaź Ihar Olhavič pachavany ŭ Simiaonaŭskim manastyry. Davyd byŭ pazbaŭleny spadčyny i staŭ izhojem, a taksama prasłaviŭsia niečuvanym złačynstvam — aślapleńniem cieraboŭlskaha kniazia. Ihar — zabity ŭ čas znakamitaha Kijeŭskaha paŭstańnia.
«Try kniazia — naš Hleb, taksama Davyd, Ihar — byli adzinymi sa staražytnaruskich kniazioŭ, jakija byli pachavanyja ŭ Kijeva-Piačerskim, Kłoŭskim i Simiaonaŭskim manastyrach», — zaŭvažaje Kieža.
Na jaho dumku, vybar miescaŭ dla pachavańnia hetych troch kniazioŭ mohuć abjadnoŭvać nastupnyja abstaviny. Pa-pieršaje, usie try kniazi nie naležali da kniažych linij, rodavyja niekropali jakich znachodzilisia ŭ Kijevie. Pa-druhoje, kožny z troch kniazioŭ u pieryjad svajoj vajenna-palityčnaj aktyŭnaści tak ci inakš varahavaŭ, kanfliktavaŭ z kniaziami, jakija kiravali ŭ Kijevie, abo — jak Davyd Iharavič — źjaŭlaŭsia parušalnikam pryncypaŭ mižkniažackich adnosin unutry rodu Rurykavičaŭ.
«Hleb Usiasłavič naležaŭ, jak viadoma, da asobnaha ad Jarasłavičaŭ połackaha kniažackaha domu Rahvałodavičaŭ. Adpaviedna, dla jaho pachavańnia nie znajšłosia miesca ni ŭ adnym z rodavych manastyroŭ Kijeva. I sam hety manastyr — Kijeva-Piačerski — maje svaje admietnyja asablivaści na fonie astatnich manastyroŭ Kijeva. Da pačatku 12 stahodździa jon nabyŭ značny aŭtarytet, što vyznačyła niezaležnuju pazicyju duchavienstva manastyrskaha ŭ adnosinach da kijeŭskich kniazioŭ.
Viadomyja kanflikty manastyra ź niekatorymi kijeŭskimi kniaziami, i dadzienyja akaličnaści mahli stać niepasrednymi pryčynami ihnaravańnia Rurykavičami Kijeva-Piačerskaha manastyra jak miesca kniažych pachavańniaŭ. To-bok Hleb Usiasłavič — asobny ad Jarasłavičaŭ, ad inšych Rurykavičaŭ, kniaź. Davajcie jaho pachavajem tam, dzie my nikoha nie chavali», — tłumačyć daśledčyk.
Juryj Kieža ličyć, što toje, što Kijeva-Piačerski manastyr vybrali jak adzinaje prymalnaje miesca pachavańnia mienskaha kniazia, havoryć pra dynastyčnuju adasoblenaść i dystancyjavańnie asnoŭnych kniažych linij, jakija kiravali ŭ Kijevie — Manamašyčaŭ i inšych kniazioŭ, — ad połackich kniazioŭ Rahvałodavičaŭ.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
"V našich letopiscach upominajetsia, čto Rurik s Rodom svoim prišioł iz Niemiec, a indie pišietsia, čto iz Pruśsii… Mieždu riekami Visłoju i Dvinoju vpadajet v Variažskoje morie ot vostočno-južnoj storony rieka, kotoraja vvierchu, około horoda Hrodna, nazyvajetsia Niemień, a k usťju svojemu słyviot Rusa. Zdieś javstvujet, čto variahi-ruś žili v vostočno-južnom bieriehu Variažskoho moria, pri riekie Rusie…"
Pa vašamu značycca, Ruryk jak jość biełoruss.