Hetym materyjałam my adkryvajem cykł padarožžaŭ pa histaryčnych biełaruskich majontkach, jakija nahadvajuć nam pra haspadarlivaść našych prodkaŭ. Partnior prajekta — «Susiedski majontak». Heta sapraŭdnyja biełaruskija pradukty, jakija vy znojdziecie na palicach kramaŭ «Susiedzi». Vyjava, kolery, biełaruskaja mova na ŭpakoŭcy — usio heta adsyłki da našych tradycyj i historyi.
Stańkava — heta miesca, dzie Minsku była prydumanaja budučynia jeŭrapiejskaj stalicy.
U kancy XIX stahodździa 30-hadovy haspadar majontka hraf Karal Čapski staŭ minskim haradskim hałavoj. I kožnuju ranicu na praciahu dziesiaci hod jon, viercham na kani, uchapiŭšy ŭ kišeni sa stała chleb i syr na śniadanak, imčaŭ pa stańkaŭskich parkavych alejach u Minsk.
Heta pry Čapskim u Minsku źjaviŭsia hramadski transpart (tramvaj na konskaj ciazie), elektrastancyja, telefon (i stancyja, adkul moh patelefanavać kožny), sučasnaja haradskaja płaniroŭka. Čapski stvaraŭ dla haradžan spartovyja abjekty, zasnoŭvaŭ hramadskija arhanizacyi. I navat sam uznačaliŭ, naprykład, Tavarystva achovy žančyn.
Čapski byŭ nastolki zachopleny stvarenńniem sučasnaha, zručnaha dla žyćcia horada, i addavaŭ hetamu stolki času, što maci žartam nazyvała Minsk «druhoj žonkaj» hrafa.
…U 1921-m saviecka-polskaja miaža prajšła litaralna za niekalki kiłamietraŭ ad Stańkava, i jon apynuŭsia pad uładaj balšavikoŭ užo tady. Haspadary vyjechali ŭ Polšču, kinuŭšy majomaść na volu losu.
Praŭda, zusim biez haspadara siadziba nie zastałasia. Nieŭzabavie ŭ jaje budynkach raźmiaściŭsia dziciačy dom, jaki ŭ roznych formach praisnavaŭ amal sto hadoŭ — až da 2012-ha. A kali budynki choć kamu patrebnyja dla praktyčnych metaŭ — heta prynamsi ratuje ich ad poŭnaha źniščeńnia.
Zručna dla turystaŭ
Siońnia pry samym uvachodzie naviedvalnikaŭ sustrakaje infarmacyjnaja karta-schiema z paznačanymi na joj cikavymi abjektami, što zachavalisia da siońnia. Usiaho takich punktaŭ vyłučana 11. Pry kožnym ź ich taksama jość tablička z karotkimi histaryčnymi źviestkami — nie zabłukaje navat vypadkovy turyst.
Skarbnica
Skarbnicaj, ci «skarbčykam» nazyvali nieahatyčny dvuchpaviarchovy kvadratny budynak, u jakim Huten-Čapskija trymali bahatuju biblijateku i inšyja kulturnyja kaštoŭnaści. Heta, niesumnienna, najbolš cikavy budynak z usich zachavanych.
U druhoj pałovie XIX stahodździa jaho malavaŭ słavuty mastak Napaleon Orda, haściujučy tut u hrafa Emieryka Čapskaha, baćki Karala.
U saviecki čas tut raźmiaščaŭsia muziej, ekspazicyja jakoha nie mieła niepasrednaha dačynieńnia da siadziby. Na pieršym paviersie muzieja mieścilisia ekspanaty, pryśviečanyja historyi miascovaha kałhasa, a na druhim — słavutamu miascovamu ŭradžencu, viadomamu niekali na ŭvieś Saviecki Sajuz pijanieru-hieroju Maratu Kazieju. Imia Kazieja toj muziej i nasiŭ.
U kancy 1990-ch budynak trapiŭ u śpis avaryjnych. Na ramont hrošaj nie było, tamu najbolš kaštoŭnyja ekspanaty pieranieśli ŭ miascovuju škołu. A što nie prydałosia tam i było kinuta ŭ budynku, padabraŭ fizruk škoły-internata Vasil Ivanavič. Jon dahetul žyvie na ŭskrainie parku i maje cełuju ŭłasnuju vystavu starych rečaŭ, kimści pakinutych u hetych miaścinach.
A budynak skarbnicy z taho času staić biez užytku i pacichu bućvieje. Choć hadoŭ ź dziasiatak tamu zdavałasia, što jahonaje daviadzieńnie da ładu — sprava najbližejšaj budučyni. U tahačasnaj presie jak całkam vyrašanaja sprava padavałasia pierśpiektyva chutkaha ramontu sa stvareńniem u skarbnicy muzieja imia Emieryka Čapskaha z adnaŭleńniem u im nie tolki interjeru, ale i častki kolišniaj kalekcyi, chaj sabie i ŭ kopijach. Ci kab zrabić z hetaha ŭsiaho muziej stračanych panskich siadzibaŭ.
Nibyta na daviadzieńnie skarbnicy da ładu i hrošy ćviorda vydzialalisia z abłasnoha biudžetu, nazyvalisia navat kankretnyja niemałyja sumy. Ale niešta nie zrasłosia: ci to paabiacali i nie dali, ci to hrošy tyja pajšli nie tudy… U kožnym razie ciapierašni fizičny stan skarbnicy nie vyhladaje lepšym, čym na fotazdymkach 20-hadovaj daŭniny. Pra muziei havorki niama.
Śviran i karoŭnik
Budynak byłoha śvirna zvonku vyhladaje nadta dychtoŭna. Uźviedzieny ŭ 1897 hodzie z časanaha butavaha kamniu, jon nie nadta paciarpieŭ ad usich pierturbacyj XX stahodździa, i na jaho restaŭracyju ŭ naš čas hrošy dakładna vydatkoŭvalisia — vidać niaŭzbrojenym vokam. Praŭda, pra navukovaść restaŭracyi kazać nie davodzicca. Budynak prosta nakryli sučasnaj čyrvonaj mietaładachoŭkaj, navat nie sprabujučy imitavać daŭninu. Ale pad takim dacham jamu prynamsi nie pahražaje razbureńnie. Usiaredzinie ž — zapuścieńnie.
Padobnym čynam «adrestaŭravany» i budynak byłoha karoŭnika. Jon, darečy, adziny sa starych budynkaŭ kompleksu maje siońnia i funkcyjanalnaje pryznačeńnie. U im mieścicca stalarny cech.
Kuchonny flihiel i dom dla prysłuhi
Hetyja dva budynki kanca XIX stahodździa apošnim časam nie restaŭravalisia, ale ich fizičny stan pakul niakiepski. Jašče nie tak daŭno, jak tut byŭ dom-internat, jany vykarystoŭvalisia: kuchonny flihiel jak miedpunkt i izalatar, dom dla prysłuhi — jak centr dziciačaj tvorčaści i fizičnaha azdaraŭleńnia. Ciapier stajać zamknionyja.
Brama
Niekali ŭ siadzibie byli čatyry ŭjaznyja bramy. Ciapier zastałasia adna, i taja razburanaja. Ale nie daščentu.
Asnoŭnyja straty — pry Chruščovie
Šmat budynkaŭ zachavałasia, ale jość i stračanyja. U ich liku i hałoŭny abjekt kompleksu, siadzibny pałac, spaleny partyzanami ŭ vajnu. Ale asnoŭnyja straty prypali na pačatak 1960-ch. Pry Mikitu Chruščovie «adliha» była tolki dla ludziej, a dla histaryčnaj spadčyny heta byli časy nie mienš čornyja, čym stalinskija. Impet pazbaŭleńnia ad «staroha i adžyŭšaha» tady navat i ŭzmacniŭsia. Asabliva kali źjaŭlałasia mahčymaść skarystać «druz» na praktyčnyja mety.
U 1961 hodzie vada prarvała draŭlanuju płacinu i zatapiła prylehłuju miascovaść. Dla vyrabu novaj płaciny było vyrašana skarystać cehłu ź siadzibnych zbudavańniaŭ, dziela čaho razabrali toje, što zastavałasia ad pałaca, častku muravanaha płota, try bramy, katalickuju kaplicu. Razburyć usio razburyli, a prablemy nie vyrašyli: budynki rabilisia z syroj cehły, jakuju vada chutka razmyła. Tak usio i zmarnavałasia daremna.
Carkvu razburyli i adnavili
Tady ž achviaraj stała carkva Śviatoha Mikałaja 1858 hoda pabudovy. Da taho času jana, praŭda, užo była nie ŭ najlepšym stanie. Začynienaja ŭ 1936 hodzie i prystasavanaja pad zierniaschovišča, jana pieražyła razbureńni ŭ vajnu, i vialiki paślavajenny pažar. Zastavalisia tolki ścieny, jakija vajskoŭcy ź niedalokaha harnizona niekalki razoŭ padryvali, a paśla raściahvali buldozierami. Zraŭniać ź ziamloju budynak usio adno nie ŭdałosia, zastavalisia ruiny.
U kancy nulavych na ich asnovie pačałosia adnaŭleńnie budynka, jakoje ŭžo hadoŭ ź piać jak zavieršana. I ad altanki na ŭskrainie parka znoŭ, jak i było niekali zadumana, adkryvajecca pryhožy piejzaž.
Altanka adnoŭlenaja
Altanka-ratonda i tak zvany «Vostraŭ Radaści», što jaje atačaje, vielmi malaŭničyja. Tut zusim niadaŭna, u 2015 hodzie, praviali maštabnuju restaŭracyju. Daviali da ładu i samu altanku, i prystań, i mastok praz kanał. Admysłoŭcy aceńvajuć raboty vysoka — restaŭratary nasamreč abapiralisia na histaryčnyja krynicy.
Vodnaja sistema
Pamiž altankaj i carkvoj — vialikaje štučnaje voziera, utvoranaje praz zaprudžvańnie raki Rapusy. Ad jaho zaležyć los usiaho parku. Kali parušajecca vodny režym — to pačynajuć sochnuć i drevy. Mienavita adsiul pačynalisia ŭ pačatku 1980-ch pieršyja raboty pa adnaŭleńni parku. Tady była zamieniena staraja draŭlanaja płacina na bietonnuju, voziera pačyścili ad hleju i torfu, pašyryli i akulturyli bierahi.
Miascovyja narakajuć, što ciapier voziera znoŭ pačynaje zarastać. Treba čyścić, ale ci dojduć kali ŭ kaho ruki — skazać ciažka. I ekałahičnaja situacyja jahonaja nie najlepšaja — niedaloka śvinafierma, jakaja zabrudžvaje miascovyja reki i samo voziera.
A pa kanałach niekali ŭ časy Huten-Čapskich płavali ŭ parku na łodkach, dy i prosta jany radavali voka.
Padziemnyja chady
Niekatoryja budynki siadziby — hałoŭny pałac, skarbnica, kuchonny flihiel — niekali spałučalisia pamiž saboj padziemnymi chadami. Heta daviedzieny fakt. Ale jość i lehiendy — što padziemny chod nibyta išoŭ ad hałoŭnaj siadziby pad vozieram i až da carkvy. A dzie padziemnyja chady — tam i lehiendy pra schavanyja skarby. Kažuć, ich treba šukać na dnie voziera.
Drevy
U parku staryja drevy, pasadžanyja jašče Čapskimi, čarhujucca z maładziejšymi. Da kompleksnaha adnaŭleńnia sprava pakul nie dajšła, ale vidać, niešta tut robicca. Čystka nie bieśsistemnaja: staryja drevy pa mahčymaści starajucca zachavać, choć by i ŭ vyhladzie tolki stvała sa śpilenaj kronaj. Choć heta ŭdajecca nie zaŭsiody — čas robić svajo.
Hałoŭnaja ciapier cikavostka siarod dreŭ — amal paŭtysiačahadovy dub, jaki zaviecca «baharodzičnym». U abrysach jahonaha dupła mnohija bačać vobraz Baharodzicy. Dupło hetaje isnuje zdavion, jaho možna pabačyć navat na zdymkach stohadovaj daŭniny. A taksama ŭ filmie «Dubroŭski» pa matyvach puškinskaha ramana, źniatym u 1936 hodzie. Filmy, darečy, pryjazdžajuć siudy zdymać i ciapier.
Dreva žyvie i raduje voka bahataj šapkaj liścia i siońniašnich haściej parku. Dla ŭstojlivaści jaho nižniuju častku ŭmacavali bietonam — šče mnohija pakaleńni zmohuć pavitacca z hetym śviedkam dalokich stahodździaŭ.
Kamień z časoŭ Treciaha Statuta
Najbolš staražytny skarb kompleksu chavajecca za jaho aharodžaj: kamień-vałun, pastaŭleny na skryžavańni daroh Radziviłami jašče ŭ 1588 hodzie. Raniej na im byli kavany kryž i paznačeńnie daty kiryličnymi litarami. Ciapier ad taho — tolki ślady. Kryž śpiłavali ŭ 1980-ja, nadpis sčasali ciažkoj vajskovaj technikaj u 1990-ja.
Budziecie pobač — padydzicie da vałuna — śviedki dalokich padziej.
Hety prajekt staŭ mahčymym dziakujučy «Susiedskamu majontku» — brend sapraŭdnych biełaruskich praduktaŭ, jakija nahadvajuć pra słaŭnyja staronki našaj historyi. Małako, kiefir, masła, pielmieni, johurt — znajści pradukty vy možacie na palicach kramaŭ «Susiedzi» pa ŭsioj krainie. Kuplajma svajo!
Kamientary