Мова наша. Гатовыя грошы, гатоўка

Нам часта здараецца пастаяць пад банкаматам — бы пад тою Сцяною Плачу, як нехта жартам сказаў. На шчасце, нашыя айчынныя банкаматы даволі часта гутараць з намі на нашай мове. Дык не так ужо і сумна. Але я, выбіраючы адтуль «наяўныя», заўсёды думаю, што ёсць жа ў нашай мове даўнейшае ды больш празрыстае слова — гатовыя грошы, гатоўка.

Яшчэ ў Статуце 1588 г. мы можам прачытаць такі пекны, амаль Цыцэронаў сказ:

Тэж уставуем, іж кожды абываталь таго панства, каторага ж кольвек будучы стану, выдаючы дачку сваю замуж і даючы за нёю пасаг або выправу водлуг добрае волі сваяе, найпярвей, ніжлі дачку выдасць, маець ад зяця ўзяці запіс, пад пячаццю і з подпіссю рукі яго (хто пісаці ўмеець), і пад пячацьмі людзей добрых, каторым он на трэцяй часці імення свайго лежачага оны пасаг (то ест грошы гатовыя, золата, серабро, перла, каменне дарагое) савіта шацуючы (…) апісаці маець, па таму, яка ніжэй апісана. (Раздзел V, «А аправе, пасагу і вене»)

Калі не было электроннага разліку, то гатовымі называлі ўсякія грошы, у адрозненне ад каштоўных металаў у іншым выглядзе ды іншых каштоўнасцяў і тавараў, што маглі замяняць звычайны сродак плацяжу. Трэба ўспомніць таксама, што нейкі фінансавы запас даўней называлі гатавізнаю. Можа гэтага слова нам таксама іншы раз бракуе?..

Тэрмін «гатовыя грошы» у такім стане датрываў і да нашага часу. Калі-нікалі мы можам сустрэць такі кантэкст:

У хаце нашай стала ціха, бацькі пачалі пражываць гатовыя грошы, здавалася, што іх шмат… (Юліяна Вітан-Дубейкаўская, «Мае ўспаміны»)

Але часцей выкарыстоўваецца скарочаны, такі больш «абжыты» варыянт — гатоўка. З народнае мовы панеслі яго нашы пісьменнікі. Такі аўтарытэтны знаўца мовы як Кузьма Чорны выкарыстоўвае гэтае слова.

У такім значэнні падаюць яго і нашыя слоўнікі на чале з тлумачальным. Выкарыстоўваюць «гатоўку» і розныя СМІ, такія як газета «Звязда» і радыё «Свабода»..

Каторы скажа, што гэта паланізм. Але для такога сцверджання няма ніякіх падставаў, бо логіка так называць грошы ўласцівая не адно польскай, а бадай бальшыні славянскіх моваў: па-ўкраінску «готівка», па-харвацку gotovina, па-славацку peniaze v hotovosti…

А калі з’явілася слова «наяўныя»? Відаць, неяк нядаўна, метадам калькавання. І на маю думку, не было ніякай патрэбы, каб такое новае слова з’яўлялася. Не хачу нікому з капытамі ўлазіць у яго прыватны ідыялект (індывідуальная разнавіднасць мовы аднаго чалавека), але спытаюся, ці патрэбны нашай мове яшчэ адзін канцылярскі наватвор, калі ёсць сваё старадаўняе жывое слова?

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0