Minskamu płanietaryju spoŭniłasia 60 hadoŭ. Razabralisia, jak jon źjaviŭsia ŭ stalicy i čamu na fonie mnohich inšych jon vyhladaje najlepšym.
Pačatak kaśmičnaj ery ŭ siaredzinie minułaha stahodździa abudziŭ šyrokuju cikaŭnaść da kosmasu va ŭsim śviecie. Za karotki pramiežak času, z 1957 hoda pa 1969 hod, čałaviectvam byli pieraadoleny najvažniejšyja viechi asvajeńnia kosmasu, jakija jašče niadaŭna zdavalisia niedasiažnymi: zapusk pieršaha štučnaha spadarožnika Ziamli, pieršy palot čałavieka ŭ kosmas, pieršy vychad čałavieka ŭ adkryty kosmas, pieršaja vysadka ludziej na pavierchni Miesiaca.
Takija chutkija tempy byli źviazanyja z kaśmičnaj honkaj pamiž ZŠA i Savieckim Sajuzam, jakaja ŭźnikła na fonie Chałodnaj vajny. Spynieńnie hieapalityčnaha supraćstajańnia pamiž dvuma błokami pryviało i da pavolnaha zhasańnia cikaŭnaści da kosmasu i zaniapadu haliny. Tolki ŭ apošniaje dziesiacihodździe, dziakujučy mastackim tvoram nie mienš, čym nadzvyčajnamu technałahičnamu praryvu, čałaviectva znoŭ skiravała svoj pozirk u zornaje nieba.
Što kazać pra zachapleńnie kosmasam ludziej u časy, kali ŭsio heta było ŭ navinku i kožnaje dasiahnieńnie ŭsprymałasia jak cud. Z adnaho boku ludzi imknulisia choć niejak datyknucca da kosmasu, a dziaržava — prapahandavać svoj ład praz dasiahnieńni ŭ hetaj halinie.
Na chvali kaśmičnaha ramantyzmu pa ŭsim śviecie pačali budavacca płanietaryi, jak centry papularyzacyi navuki i miesca pryciahnieńnia amataraŭ astranomii i kasmanaŭtyki. U SSSR u toj čas isnavała vyraznaja dziaržaŭnaja prahrama i razumieńnie nieabchodnaści budaŭnictva płanietaryjaŭ.
Nie abminuła hetaje budaŭnictva i stalicu Biełarusi. 29 lipienia 1965 hoda Minski płanietaryj pryniaŭ svaich pieršych naviedvalnikaŭ.
Pra toje, što ž mahli pabačyć u płanietaryi i absiervatoryi minčuki, pisała ŭ hod adkryćcia hazieta «Čyrvonaja źmiena»:
«Kruhłaja zała z šarapadobnym biełym kupałam, kresły z krychu adkinutymi nazad śpinkami, kruhłahałovy na tonkich mietaličnych padstaŭkach aparat «Płanietaryj». Abstanoŭka niekalki niezvyčajnaja, i tut zmaŭkajuć navat samyja havarkija. Pacichu haśnie śviatło. I vy zabyvajecie, što znachodziciesia ŭ zale. Nad vami — nieba ź mihatlivymi zorkami, Sonca, Miesiac, płaniety. Vakoł — panarama horada Minska. Z dapamohaj aparata «Płanietaryj» možna nazirać ruch vobłakaŭ, soniečnyja i miesiačnyja zaćmieńni, pieranieścisia ŭ Maskvu, trapičnyja krainy, ubačyć panaramu Miesiaca».
Adzin z mnohich, ale ŭnikalny
Jak vyśvietliłasia prajekt płanietaryja zusim nie ŭnikalny. Jon byŭ pabudavany pa typavym prajekcie №303 «Płanietaryj dla haradskich parkaŭ kultury i adpačynku», raspracavanym u maskoŭskim prajektnym instytucie «Dziprateatr» i ŭviedzienym u dziejańnie ŭ 1959 hodzie.
U niekatorych vydańniach možna pryčytać, što aŭtarkaj Minskaha płanietaryja była Natalla Afanaśjeva, ale, vidać, jaje rola zvodziłasia chutčej da pryviazki i adaptacyi prajekta pad miascovyja asablivaści.
Pa tym ža typavym prajekcie było pabudavana mnostva płanietaryjaŭ pa ŭsim Savieckim Sajuzie: u Vilni (u 1989 hodzie pabudavany novy płanietaryj), Vińnicy, Daniecku, rasijskich Navakuźniecku, Piermi, Ufie i inšych.
U Navakuźniecku navat pomnik Haharynu staić prykładna na tym ža miescy kala płanietaryja, što ŭ Minsku pomnik Cyjałkoŭskamu.
Ale niahledziačy na typavy prajekt i ahulnaje padabienstva, usie hetyja płanietaryi vyhladajuć jak biednyja svajaki Minskaha płanietaryja.
Pa-pieršaje, nichto ź ich nie moža taksama pachvalicca zhrabnaj lohkaj viežaj absiervatoryi, jakaja słužyć daminantaj usiaho kompleksu. Absiervatoryja była i ŭ Navakuźniecku, ale całkam dehradavała.
Pa-druhoje, mała dzie zmahli zrabić kupał pryhožym. Amal paŭsiul jaho sprabavali ababić listami mietału, ale atrymlivałasia vielmi hruba. U Vilni i Ufie kupał pakryli mietaličnaj łuskoj, ale tolki ŭ Minsku pašli jašče dalej: nižniuju častku pakryli prostaj łuskoj, a kupalnaje zaviaršeńnie — abjomnaj.
Takaja abjomnaja łuska, jak na kupale płanietaryja, možna skazać firmovaja reč dla Minska: jana pakryvaje kupał susiedniaha Dziaržaŭnaha cyrka, kupał abkama KPB na rahu vulic Kirava i Kamsamolskaj i inšyja abjekty ŭ horadzie.
Što ciapier
Štohod Minski płanietaryj naviedvaje bolš za 40 tysiač čałaviek. Maderniscki saviecki budynak Minskaha płanietaryja maje zornuju zału, jakaja źmiaščała 100 hledačoŭ.
Zornaje nieba na kupałapadobnym ekranie dyjamietram 12 mietraŭ dahetul pakazvaje aptyčna-miechaničny aparat «Płanietaryj» madeli Carl Zeiss ZKP-1. Takija prajekcyjnyja aparaty, vyrablenyja ŭ HDR, byli ŭstalavanyja va ŭsich tahačasnym płanietaryjach. Jany mieli šyrokija techničnyja mahčymaści, jakija dazvalajuć nazirać karcinu zornaha nieba, Sonca, Miesiac, płaniety, śvitanki i zachady, ruch abłokaŭ, chod soniečnych i miesiačnych zaćmieńniaŭ i šmat inšych niabiesnych i kaśmičnych źjaŭ.
U savieckija časy lekcyi pa astranomii, kasmanaŭtycy, hieafizicy, achovie pryrody, matematycy z pakazam dyjafilmaŭ štohod naviedvali tysiačy słuchačoŭ. Ludzi prychodzili ŭ Płanietaryj, kab daviedacca pra apošnija padziei ŭ śviecie navuki ad kvalifikavanych lektaraŭ tavarystva «Viedy», vykładčykaŭ VNU, navukovych supracoŭnikaŭ Akademii navuk BSSR.
Pry Minskim płanietaryi dziejničaje absiervatoryja, abstalavanaja teleskopam-refraktaram toj ža firmy Carl Zeiss z paramietrami 1950/130 milimietraŭ. U jasnaje nadvorje z dapamohaj hetaha aptyčnaha instrumienta, pad kiraŭnictvam kampietentnych śpiecyjalistaŭ, naviedvalniki mohuć nazirać: Sonca, plamy na im i inšyja źjavy soniečnaj aktyŭnaści, Miesiac z kratarami, harami, «morami», a taksama płaniety Mars, Jupiter, Saturn, padvojnyja i množnyja sistemy zorak, zornyja skopiščy, viadomyja tumannaści i blizkija hałaktyki.
U 2011 hodzie publikavaŭsia ambicyjny prajekt pašyreńnia płanietaryja, ale dalej za rendary sprava nie prasunułasia.
Uviesnu 2023 hoda zajaŭlałasia, što pačalisia pracy pa rekanstrukcyi płanietaryja, paśla ŭvosień — što jašče viaducca prajektnyja raboty i madernizacyja budynka z techničnym pieraabstalavańniem zapłanavana na 2024 hod. Raboty, prymierkavanyja, vidavočna, da jubileju płanietaryja, tak i nie byli praviedzieny ŭ vyznačany termin.
Pavodle apošnich danych, užo hatovy prajekt madernizacyi astranamičnaj absiervatoryi, a prajekt madernizacyi budynka samoha płanietaryja i jaho poŭnaha techničnaha pieraabstalavańnia ŭsio jašče raspracoŭvajecca.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCiapier čytajuć
«Paŭstańnia takich pamieraŭ u Biełarusi nikoli nie było». Historyk raskazaŭ, čym unikalny 2020-ty i što my voźmiem ź jaho na budučyniu15
Kamientary