Цёмны бок медытацыі і «практык асэнсаванасці»

Практыка асэнсаванасці (mindfulness) — гэта тып медытацыі, што мае карані ў будысцкай традыцыі і заключаецца ў назіранні за тым, што ты адчуваеш, думаеш і ўспрымаеш у дадзены момант.

Як піша дацэнт эксперыментальнай псіхалогіі Універсітэта Ковентры Мігель Фарыяс (Miguel Farias) на старонках The Conversation, першыя пісьмовыя сведчанні пра такія практыкі з'явіліся ў Індыі больш за 1500 гадоў таму.

У «Пісанні пра медытацыю Дхарматраты», створаным будыстамі, апісваюцца не толькі спосабы медытацыі, але і магчымыя наступствы, якія могуць узнікнуць пасля яе — сімптомы дэпрэсіі, трывогі, а таксама парушэнні свядомасці, якія могуць нагадваць псіхоз, дысацыяцыю і стан, калі чалавек адчувае, што рэальнасць нібыта «нясапраўдная».

Яшчэ ў 1976 годзе адзін з лідараў кагнітыўна-паводзіннай псіхалогіі Арнольд Лазарус (Arnold Lazarus) папярэджваў: калі медытацыя ўжываецца без уліку кантэксту і індывідуальных асаблівасцяў, яна можа прывесці да сур’ёзных псіхіятрычных наступстваў — трывожнасці, дэпрэсіі і нават шызафрэнічнага абвастрэння.

У апошнія гады цікаўнасць навукоўцаў да гэтай тэмы імкліва расце. У даследаванні 2022 года, якое ахапіла 953 амерыканцаў, што рэгулярна медытавалі, больш за 10% удзельнікаў паведамілі, што адчулі пабочныя эфекты, якія аказалі значны негатыўны ўплыў на іх паўсядзённае жыццё і працягваліся не менш за адзін месяц.

Агляд даследаванняў, які ахапіў навуковыя працы за апошнія 40 гадоў (апублікаваны ў 2020 годзе), паказаў, што найбольш распаўсюджаныя негатыўныя наступствы — гэта трывожнасць і дэпрэсія. За імі ідуць сімптомы псіхозу, дысацыяцыя, дэперсаналізацыя, а таксама пачуцці моцнага страху або панікі.

Прычым пабочныя эфекты могуць узнікаць і ў людзей без папярэдніх псіхічных расстройстваў, і нават пры адносна ўмеранай практыцы. У некаторых выпадках яны могуць мець працяглы характар.

У 2022 годзе выйшла самае дарагое даследаванне ў гісторыі навукі пра медытацыю, якое каштавала больш за 8 мільёнаў долараў і фінансавалася дабрачынным фондам Wellcome Trust. З 2016 па 2018 год у ім удзельнічалі больш за 8000 брытанскіх школьнікаў ва ўзросце 11—14 гадоў з 84 школ.

Вынікі паказалі, што практыка mindfulness не палепшыла псіхалагічнага стану дзяцей у параўнанні з кантрольнай групай, а ў некаторых, хто ўжо меў рызыку псіхічных праблем, яна нават магла пагоршыць стан.

Так, ёсць доказы таго, што практыка асэнсаванасці можа палепшыць самаадчуванне людзей. Але праблема ў тым, што відэа, прыкладанні, кнігі і курсы па mindfulness амаль ніколі не папярэджваюць людзей аб патэнцыйных неспрыяльных наступствах.

Павялічыць

Будысцкі настаўнік і прафесар менеджменту Рональд Пурсер (Ronald Purser ) у сваёй кнізе McMindfulness (2023) піша, што mindfulness ператварыўся ў своеасаблівую «духоўнасць па-капіталістычнаму». Толькі ў ЗША індустрыя медытацыі ацэньваецца ў 2,2 мільярда долараў.

Але нават унутры гэтай індустрыі гучаць крытычныя галасы. Джон Кабат-Зін (Jon Kabat-Zinn), адзін з заснавальнікаў сучаснага руху mindfulness, у інтэрв’ю Guardian у 2017 годзе прызнаваў, што 90% даследаванняў, якія нібыта пацвярджаюць карысць практыка асэнсаванасці — нізкай якасці.

Ці этычна выкарыстоўваць практыкі mindfulness

Аўтар артыкула ставіць пытанне: ці этычна прадаваць мабільныя праграмы для медытацыі, праводзіць курсы ці выкарыстоўваць практыкі mindfulness у клінічнай тэрапіі, не згадваючы пра магчымыя негатыўныя наступствы? На яго погляд, улічваючы, наколькі распаўсюджаныя і разнастайныя гэтыя эфекты, адказ павінен быць адмоўны.

Фарыяс адзначае, што многія інструктары медытацыі шчыра вераць, быццам такія практыкі не могуць прынесці шкоды, і таму нават не падазраюць пра магчымыя пабочныя эфекты.

Найчасцей, паводле слоў аўтара, людзі, якія перажылі негатыўныя наступствы, сутыкаюцца з недаверам з боку настаўнікаў. Іх, як правіла, пераконваюць працягваць медытацыю, спадзеючыся, што непрыемныя сімптомы самі пяройдуць.

На думку аўтара, адна з асноўных праблем — у тым, што даследаванні бяспечных спосабаў практыкавання медытацыі пачаліся зусім нядаўна, таму пакуль няма выразных рэкамендацый. Акрамя таго, медытацыя звязана з незвычайнымі станамі свядомасці, для якіх у псіхалогіі не хапае тэарэтычнага апарата.

Аднак людзі могуць даведацца пра рызыкі дзякуючы сайтам, створаным тымі, хто сам прайшоў праз цяжкія наступствы, і акадэмічным выданням, дзе гэтай тэме прысвечаныя асобныя раздзелы.

У ЗША дзейнічае нават спецыялізаваная клінічная служба для тых, хто перажыў вострыя або працяглыя псіхічныя праблемы пасля медытацыі. Ёй кіруе даследчык у гэтай галіне.

На погляд аўтара артыкула, пакуль медытацыя застаецца інструментам псіхалагічнай дапамогі, грамадства мае права ведаць пра яе цёмны бок. Гэта не напад на практыку — гэта заклік да адказнасці і інфармавання.

• 8
• 0
• 3
• 5
• 3
• 1
• 0
• 0