«Не спяшы, Юр’еўна. Не тарапісь. А то апаздаеш». У беларусаў з’явілася свая міс Марпл

Цяпер ужо можна ўпэўнена сказаць, што нам не падалося: у беларусаў з’явілася свая міс Марпл. Не ведаю, ці заслужылі мы Зінаіду Юр’еўну, але яна дакладна дзіця зямлі беларускай. І цыкл пра яе налічвае ўжо пяць аповесцей у дзвюх кнігах.

Чым адметныя кнігі Камілы Цень? Гумарам, якаснай дэтэктыўнай інтрыгай і — трасянкай. Пра апошнюю раней ужо было багата спрэчак:

ці варта пісаць трасянкай, ці сапраўды гэта трасянка? Але калі пачынаеш чытаць, то разумееш: Зінаіда Юр’еўна толькі так і можа гаварыць. Яна жанчына без вышэйшай ці сярэдняй спецыяльнай адукацыі, затое з багатым жыццёвым досведам. Нарадзілася ў вёсцы, жыве ў Заводскім раёне Мінску ўсё дарослае жыццё, працуе кантралёркай. Гераіня нам сама пра свае прыгоды і расказвае.

«Люблю я такія маменты ў жызні. Кагда людзі ў абшчэсцвенны транспарт заходзяць у бальшом калічастве. І сразу — поўны аўтобус усякіх разгавораў, спораў, расказаў. Ну, ілі тралейбус, ілі трамвай. Са ўсех старон галаса. Самыя разныя судзьбы і жызні ўмесце ўстрачаюцца і аднаўрэменна гаварыць начынаюць. І тагда панімаеш, какіе мы ўсе, людзі, разныя. І какія пахожыя друг на друга». 

Ва ўсіх пяці гісторыях (першыя тры выходзілі пад адной вокладкай з назвай «Я прыду за табой у аўгусце») падзеі адбываюцца ў Мінску і звязаныя з грамадскім траспартам. І гэта не цэнтральныя раёны, а мінскія ўскраіны: Чыжоўка, Шабаны, Заводскі раён, Серабранка. Звычайнае жыццё звычайных людзей. Дарагі сэрцу Заводскі раён Зінаіда Юр’еўна апявае не горш за Бахарэвіча з яго роднымі Шабанамі.

У новых гісторыях галоўнымі месцамі дзеяння сталі Парк імя 50-годдзя Вялікага Кастрычніка і раён станцыі метро Магілёўская.

Зінаіда Юр’еўна — геніяльны персанаж і безумоўны аўтарскі поспех. Яна сардэчная, эмпатычная, з натуральнай прагай да справядлівасці. Ейныя ўнутраныя маналогі бліскучыя ў сваёй простасці і дакладнасці. Гэткая народная мудрасць, крыху прыпраўленая аўтарскай іроніяй.

Атрымліваецца дасціпна і жыццёва. І ўсё, чытач трапляе ў пастку абаяльнай гераіні.

«Чалавек на многае імее права. Можна быць загадачным. Ніхто не запрашчае. Але ў рамках закона. А калі чалавек ноччу ў трамваі загадачны, гэта ўжо падазрыцельна. Патаму шта разбурае парадак у обшчастве». 

«І вот тагда закралась мне ў душу самненіе. Нет, думаю, не спяшы, Юр’еўна. Не тарапісь. А то апаздаеш».

Зінаіда Юр’еўна — збіральны вобраз простай, але не простай беларускай жанчыны.

Яна законапаслухмяная і быццам бы лаяльная да дзяржавы, але не пасіўная. Наадварот: яна поўная энергіі і не баіцца дзейнічаць, у рашэннях сваіх абапіраецца на базавыя гуманістычныя прынцыпы.

Калі жыццё яе сутыкае з неадэкватнымі дзеяннямі з боку дзяржавы, яна па-свойму іх аналізуе і пераасэнсоўвае.

Сына з жонкай, якія, як пакрысе становіцца зразумела, знаходзяцца ў вымушанай эміграцыі ў Польшчы, яна называе «раманцікамі». Не асуджае, прымае, сумуе. 

«Глаўнае, штобы ім добра жылось. Штоб здаровыя былі і шчаслівыя. Паэтаму: Польша дык Польша. Еслі ім з Волечкай там лучшэ, хай жывуць. Можэт, там к раманцікам лучшае атнашэніе». 

Увогуле ў апошніх гісторыях Камілы Цень цікава адлюстроўваецца цяперашняе жыццё у Беларусі. Мне падаецца, што складана было б напісаць так, не знаходзячыся ўнутры краіны.

Але хто ведае межы чужога таленту? Тут амаль нічога не прамаўляецца наўпрост, але кожны з нас зразумее, чым занятая міліцыя, што не мае часу заняцца знікненнем юнака ў парку. І чаму выпадковы пасажыр нярвова рэагуе на прыгадванне экстрэмісцкай літаратуры. І чаму дзеці людзей сярэдняга веку ўсё часцей аказваюцца за межамі Беларусі. 

У другой гісторыі ў гэтай кнізе ўзнікае цікавы персанаж — беларускамоўны мужчына сярэдніх гадоў, які жыве ў інтэрнаце недалёка ад станцыі метро Магілёўская. Дзякуючы дапытлівасці і камунікатыўным здольнасцям Зінаіды Юр’еўны мы даведваемся пра ўспрыманне такіх людзей «простымі грамадзянамі». 

«Он сам па сібе странны быў. Ну, па-первых, беларуская мова. Он пачаму-та на роднай беларускай мове гаварыў. Не знаю, у чом там прычына была. Но он стараўся толька на роднай мове. І ваабшчэ он весь такой за родную культуру быў. Есць такія людзі. Пападаюцца інагда. Как грыбы. Ідзёш па лесу, адні сыраежкі пад нагамі. Падасінавікі. Інагда баравікі з лісічкамі. А патом раз — і відзіш пад дзеравам странны грыб. І не панімаеш, што за он. С’ядобны ілі ядавіты», — раскажа за бутэлечкай вермуту камендантка ў інтэрнаце. 

Зінаіда Юр’еўна застанецца вернай сабе: на шляху да справядлівасці ёй не перашкодзяць ані сяброўства, ані трывожны муж, ані агрэсіўна настроеныя суграмадзяне. Яна нават не спрачаецца з заўвагай, што ёй «большэ ўсіх нада». Бо: «Еслі мы ўсе к справядлівасці стрэміцца будзем і к парадку, то ўсім ад гэтага лучшэ будзе. Не толька цем, хто наверху, а ўсім. Справядлівасць — ана каждага касаецца». 

Божа беражы Зінаіду Юр’еўну. 

Каміла Цень. Наступны прыпынак — смерць. — Варшава: Янушкевіч, 2025

• 7
• 0
• 2
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0