Siarhiej Astraviec zakranaje na svaim błohu adviečnyja pytańni.
Pjesa francuskaha aŭtara «Stalin», u spektakli dva aktory, jany razmaŭlajuć dźvie hadziny dvaccać chvilinaŭ, nie adarvacca. Pryčym faktura ŭsia viadomaja: Michoełs, zdareńnie ŭ Miensku, habrejski antyfašyscki kamitet, daktary‑zabojcy, kasmapality, sijanisty, jakija pradalisia za funty sterlinhaŭ i šekieli (cytuju pa pamiaci tahačasnyja pieradavicy hazetnyja), hienerał Ŭłasik, naš ziamlak i h.d.
Ułasna kažučy, razmova krucicca vakoł šekśpiraŭskaha karala Lira, vykanaŭca roli, stary aktor Abramovič vyklikany da pravadyra ŭ habinet na dačy. Jamu strašna, Stalin vykazvaje svaju traktoŭku pavodzinaŭ Lira, zychodziačy z ułasnaj dziejnaści, Abramoviču strašna, što toj padazraje, što na scenie jon namiakaje zusim nie na karala… Jany pjuć harełku «Ruskuju», Stalin padlivaje, chacia memuarysty: jon ‑‑ hruzin, tamu vino piŭ. Ale francuzu padabajecca, kab harełku i heta adpaviadaje praŭdzie rečaisnaści tahačasnaj, chaj budzie harełka.
A ŭ mianie ŭ hałavie składajecca plan nia mienš cikavy: na razmovu da pravadyra dastaŭleny hetym raz sam Boh. Vybudoŭvajecca linija pavodzinaŭ haspadara, jahonyja pytańni. Naprykład: «Vybačaj za niaścipłaje pytańnie: ty sam jak chryścišsia ‑‑ sprava naleva, jak naležyć, ci naadvarot, nie pa‑nasku?» Boh vysakarodna ŭźnimaje brovy, nie adkazvaje. Haspadar musić praciahvać, kab u spektakli nie było paŭzaŭ: «Ty Haharyna bačyŭ, ci nie? Jon ciabie ‑‑ nie», a my pa cieliku hladzieli. Cikaŭnaść haspadara całkam zrazumiełaja: pierad im Boh ułasnaj asobaj, chočacca jak maha bolš raspytać, vykarystać nahodu.
Pytańni ŭźnikajuć sami saboj. Kali čornym beretam pabudavali carkvu, pravilna, ci nie? Što im tam rabić? Dakład, kali na pamiesnym sabory čytać, na kolki času rabić, u jakim styli lepš? Prejskurant u carkvie: ci nie zahadać źnizić? «Hrošy pachnuć ładanam» nadrukavała hazeta, zakryć, ci tolki dać papiaredžańnie? Kali Kaźmadziamjanski chram, pierarobleny na basejn, pierabudavać nazad na carkvu, JUNIESKO voźmie ci nie?
Bohu ciažka, jon nie pryzvyčajeny da płojmy pytańniaŭ adrazu, pryčym u nieadpaviednych dla siabie ŭmovach aŭdyjencyi z prysmakam dopytu. Ale ŭ haspadara nazapasiłasia ich mnostva. Jamu karcić pacikavicca, jak Boh uspryniaŭ, što ścinali zvany, vykidali na dvor moščy, rujnavali chramy, ci nie pakryŭdziŭsia? Ale jon apuskaje ich i pieršy raz abychodzicca biez pytalnikaŭ, sa značeńniem u hołasie paviedamlaje, što daje ź biudžetu na chramy. Boh musić zrabić łahodna‑ździŭlenyja vočy. Zaraz u mianie samoha pytańniejka: Boh musić dziakavać, ci heta nie adpaviadaje jaho statusu?
A jak ty ŭsprymaješ kryłaty vyraz, što ŭsiakaja ŭłada ad Boha? Ty davaŭ na mianie sankcyju? Nia chočaš adkazvać? Voś ja na ciabie daŭ, kali pryśpičyła, kaniešnie. Boh raptam abzyvajecca: «I što, dapamahło?» Jak bačyš… Znaješ, na jazyku ŭsio kruciacca hetyja «kiesaru ‑‑ kiesarava» i hetak dalej, askomnyja prymaŭki‑prykazki. A voś ty mnie skažy: ułada ad Boha, ci, naadvarot, Boh ad ułady? Ciažkaje pytańnie dla ciabie, niekarektnaje, havoryš? A čamu ty nie papiaredziŭ praz svaich papoŭ, što Adolf nas padmanie? Maŭčyš? Niama čaho skazać, jasna. Naškodzić chacieŭ, kryŭdu zataiŭ, pa typu: majo dzieła ‑‑ starana, chata skraju…
Mnie ŭspaminajucca aniekdoty pra Stalina, jakija Stalin u francuskaj pjesie prymušaje raskazvać aktora Abramoviča, katory razumieje, što padpisvaje sabie prysud, ale admovicca ad podpisu nia moža. Djabelskaja hulnia, słovam. Stalina mižvoli ciahnie na falklorny ład, bo z Boham razmovy vieści ‑‑ heta nia maršałam zahady addavać. Pahatoŭ Boh niby sam vyklikaje taki nakirunak svaim šablonnym vyhladam niby z francuskich komiksaŭ: doŭhi bałachon i draciany areoł nad biełaj hałavoj, sam jon sivy baradaty dziadok, ale adnačasova sa śvietłym abliččam niby sa staroha pravasłaŭnaha abrazu, bo razmova adbyvajecca ŭ krainie ŭschodniaha bloku.
Pakul hrom nie hrymnie, ruski mužyk nie pierachryścicca, čym rastłumačyš? Nie ŭ tvajoj kampetencyi? Nie bahi harščki abpiakajuć, značycca mužyk sam usio patrapić pry pilnaj patrebie? Na Boha spadziavajsia, a sam nie hublajsia. Bohu malicca ‑‑ ničoha nie dabicca, usio heta ‑‑ narodnaja mudraść, zhadzisia. Bieŭ cara ŭ hałavie havorać, a biaz Boha ‑‑ nie, što skažaš? Boh u sercy? Serca ‑‑ heta mechanizm, pompačka, mazhi ‑‑ heta ŭsio ‑‑ rozum, pačućci, strachi, słovam ‑‑ sam čałaviek. Ale biez mechaniki nikudy, maješ racyju, Boh…
Voś tak: «kancentrat» pjesy ŭ mianie atrymaŭsia, možna skazać badaj. Rola Boha zastałasia zrešty nieahučanaj, ciažka pastavić siabie na jaho miesca, navat na teatralnaj scenie, chacia dla niekatorych heta zvyčajnaja sprava… Jak viadoma, u Bolšaha brata abvieścili ŭsienarodny konkurs na samaha słavutaha rasiejskaha hieroja i vybrali adnaznačna Stalina. Arhanizatary spałochalisia, što na Zachadzie i ŭvohule ŭ śviecie z žacham usprymuć hetki tvar sučasnaj Rasiei i ŭsio pierajhrali. U vyniku tolki praz paŭhady Stalina ŭdałosia pierasunuć na hanarovaje treciaje miesca. Takim čynam, Bolšy brat siońnia ‑‑ dvuchabličnaja hałava: z adnaho boku Boh, z druhoha ‑‑ Stalin. Žujka na rasiejskim abcasie taksama maje jaho na pokuci…
Kamientary