Isteryja vakoł «litvinizmu»: jak adzin čałaviek pieratvaryŭ anhlijskuju Vikipiedyju ŭ zbroju suprać biełarusaŭ

Fatalnaje sutyknieńnie

Niadaŭna my raspaviadali pra trahičny los biełaruskaha vikipiedysta Illi Baryskieviča, viadomaha pad nikam Kazimier Lachnovič, jaki byŭ asudžany režymam Łukašenki na dva hady kałonii za «dyskredytacyju Biełarusi». Siłaviki pastavili jamu ŭ vinu napisańnie artykułaŭ u biełaruskaj Vikipiedyi, dzie jon u vostrych vyrazach apisvaŭ palityčnuju situacyju ŭ krainie.

Ale jašče da aryštu i turemnaha źniavoleńnia Baryskievič u kastryčniku 2022 hoda akazaŭsia ŭciahnuty ŭ vostry ideałahičny kanflikt ź litoŭskim redaktaram pad nikam Pofka, jaki abvinavačvaŭ jaho ŭ pierakručvańni abo «rusifikacyi» nazvaŭ, źmianieńni apisańniaŭ histaryčnych simvałaŭ, zryvie abmierkavańniaŭ i parušeńni pracedur, damohšysia jaho časovaj błakiroŭki i poŭnaha spynieńnia dziejnaści ŭ Vikischoviščy, kudy Kazimier Lachnovič da taho zahruziŭ dziasiatki tysiač histaryčnych vyjaŭ pa historyi Biełarusi i Litvy. 

Jak vyśvietliłasia, heta była tolki preludyja, sapraŭdny infarmacyjny «kryžovy pachod» suprać «litvinizmu» litoŭski redaktar Pofka raźviarnuŭ u anhlijskaj Vikipiedyi, stvaryŭšy dla miljardnaj aŭdytoryi anhłamoŭnaha raździeła svabodnaj encykłapiedyi vobraz biełarusaŭ jak «zładziejaŭ historyi», a lubyja pretenzii na spadčynu VKŁ — jak prajavu ahresiŭnaha revanšyzmu i fašysckaj ideałohii, jakuju treba vykaraniać.

Pra toje, jak byŭ pabudavany hety prapahandyscki materyjał i čamu jaho nie zaŭvažali nie adzin hod, raspaviadajuć u vialikim artykule biełaruskija vikipiedysty.

Kryžovy pachod adzinočki suprać «litvinizmu»

Vikipiedysty pišuć, što artykuł z nazvaj Litvinism u anhlijskaj Vikipiedyi, u adroźnieńnie ad mnohich artykułaŭ u Vikipiedyi, byŭ stvorany nie kalektyŭnaj pracaj, a vysiłkami adnaho litoŭskaha redaktara Pofka, jaki pracavaŭ bieśpierapynna nad im niekalki hadoŭ i realizavaŭ u im ułasny palityčny manifiest, zaklikany marhinalizavać i kryminalizavać biełaruski pohlad na historyju.

Aktyŭnaja faza «kryžovaha pachodu» redaktara Pofka, metaj jakoha było pieratvaryć biełaruski pohlad na historyju VKŁ u vačach čytačoŭ u niebiaśpiečnuju, ekstremisckuju ideałohiju, startavała ŭ vieraśni 2023 hoda. Statystyka ŭražvaje: za niapoŭny hod adzin čałaviek pavialičyŭ abjom artykuła pra «litvinizm» z 23 tysiač da kałasalnych 177 tysiač bajtaŭ.

Artykuły abjomam bolš za 100 tysiač bajtaŭ u Vikipiedyi ličacca praźmierna doŭhimi. Tekst pamieram kala 177 tysiač bajtaŭ u niekalki razoŭ pieraŭzychodzić navat jakasnyja artykuły pa klučavych temach i pa abjomie adpaviadaje asobnaj knizie — supastaŭnaj z «Vialikim Hetśbi» i značna bolšaj za «Fiermu žyviołaŭ» Orueła.

Pavialičyć

Pofka stvaryŭ hihanckaje pałatno, nasyčanaje sotniami znosak, kartami, cytatami i ilustracyjami. Dla źniešniaha naziralnika, asabliva z zachodniaha śvietu, jano vyhladała jak hruntoŭnaje akademičnaje daśledavańnie. Ale, jak pišuć vikipiedysty, heta byŭ kłasičny prykład «knihi, jakuju sudziać pa vokładcy», kali vizualnaja salidnaść pavinna była zamaskiravać poŭnuju anhažavanaść.

Kab zrazumieć matyvacyju aŭtara hetaha manifiesta suprać litvinizmu, varta zirnuć na jaho reputacyju. Vyśviatlajecca paradaksalny fakt: Pofka — piersona non-hrata ŭ samoj litoŭskaj viki-supolnaści.

Jon atrymaŭ biesterminovyja błakiroŭki ŭ litoŭskaj i žamojckaj Vikipiedyjach za abrazy, pahrozy i raspalvańnie varožaści. U hetych raździełach jon sprabavaŭ realizavać anałahičnyja artykuły pra «litvinizm», ale nie znajšoŭ padtrymki ŭ inšych litoŭcaŭ.

«Čałaviek ahresiŭna nastrojeny, chodzić pa ŭsich Vikipiedyjach i lje ad hominem zamiest kulturnaj dyskusii… Kolki možna?», — napisaŭ litoŭski administratar pad nikam Hugo.arg, tłumačačy pryčynu błakiroŭki.

Błakiroŭki ŭ litoŭskich raździełach Vikipiedyi datujucca kastryčnikam 2022 hoda — mienavita ŭ hety pieryjad jon uvajšoŭ u vyšejzhadany vostry kanflikt ź biełaruskim redaktaram.

Kali litoŭskaja viki-supolnaść pierakryła darohu jaho marhinalnym pohladam, hety redaktar znajšoŭ prytułak u hłabalnaj Anhlijskaj Vikipiedyi. Tamtejšyja administratary słaba raźbirajucca ŭ tonkaściach uschodniejeŭrapiejskaj historyi i prosta nie mahli svoječasova raspaznać padvoch.

Technałohija chłuśni

Kab dakazać śvietu, što biełaruskaja pretenzija na spadčynu VKŁ — heta niebiaśpiečny radykalizm, litoŭski redaktar ihnaravaŭ bazavyja praviły Vikipiedyi, takija jak patrabavańnie vykarystoŭvać tolki aŭtarytetnych krynic i zabaronu na papularyzacyju marhinalnych teoryj.

Pavialičyć

Dla abhruntavańnia svaich pohladaŭ redaktar nie hrebavaŭ ničym, u jakaści dokazu vykarystoŭvalisia navat vykazvańni asob z vyraznym ksienafobskim bekhraŭndam.

Naprykład, u jakaści dokazu isnavańnia ahresiŭnaha «litvinizmu» ŭ artykule na poŭnym surjozie cytavalisia słovy i navat byŭ prykładzieny skrynšot dopisu ŭ Facebook Siarhieja Kavalenki — byłoha palitviaźnia, jaki z časam dajšoŭ da vielmi radykalnych, a časam i nieanacysckich pohladaŭ.

Pavialičyć

Jahonyja słovy pra «vialikuju aryjskuju biełaruska-litoŭskuju nacyju» padavalisia jak relevantnaja pazicyja biełaruskaha boku.

Kab kančatkova dyskredytavać pretenzii biełarusaŭ na spadčynu VKŁ, Pofka pajšoŭ navat na situatyŭny ideałahičny sajuz z prarasijskimi impiercami.

Pavialičyć

U artykule cytavałasia navat krytyka «litvinizmu» z boku Lva Kryštapoviča — adyjoznaha dziejača, jaki naohuł admaŭlaje isnavańnie biełarusaŭ jak nacyi, ličačy biełarusaŭ častkaj «ruskaha naroda».

Litoŭski redaktar nie pasaromieŭsia pastavić znosku na rasijski impierski sajt Regnum, aby tolki paćvierdzić tezis, što ŭjaŭny «litvinizm» — heta zło.

Pavialičyć

Adzin z samych skandalnych tezisaŭ śćviardžaŭ, što «litvinizm apisvajecca jak forma fašyzmu z ekspansijanisckimi pretenzijami».

Hetaje strašnaje abvinavačvańnie hruntavałasia na adnoj spasyłcy na sajt alkas.lt, ź jakim źviazany historyk Tomas Baranaŭskas, jaki viadomy svajoj nieprymirymaj pazicyjaj suprać «litvinizmu».

Pryncypy Vikipiedyi zabaraniajuć vykarystoŭvać nadzvyčajnyja i abvinavaŭčyja śćviardžeńni — tym bolš pra «fašyzm» i «ekspansijanizm» — abapirajučysia tolki na adnu krynicu ź vidavočnym kanfliktam intaresaŭ i biez paćviardžeńnia z boku niekalkich niezaležnych aŭtarytetnych vydańniaŭ.

Pavialičyć

U artykule taksama ledź nie staviŭsia znak roŭnaści pamiž Zianonam Paźniakom, lidaram biełaruskaha adradžeńnia, i Alaksandram Duhinym, ideołaham «ruskaha śvietu».

Navat ilustracyjny šerah padbiraŭsia tak, kab stvaryć uražańnie masavaści i šyrokaha raspaŭsiudu «litvinizmu» siarod biełarusaŭ. Značnuju častku artykuła składaŭ chaatyčny zbor cytat roznych aŭtaraŭ pra VKŁ, padadzieny biez kantekstu i analizu. Uvieś hety masiŭ byŭ prailustravany ŭsiaho tryma fotazdymkami — Volhi Ipatavaj, Alesia Kraŭceviča i Zianona Paźniaka, — bo tolki na ichnich fota na zadnim płanie prysutničaŭ hierb «Pahonia». Vykarystańnie hetaha simvała litoŭski redaktar interpretuje jak kradziež litoŭskaj historyi i vidavočnuju prajavu ideałohii «litvinizmu».

Dla nieabaznanaha zachodniaha čytača stvarałasia iłžyvaja karcina, nibyta biełaruski nacyjanalizm i rasijski impieryjalizm — heta dźvie hałavy adnoj niebiaśpiečnaj hidry.

Aŭtar sistemna padmianiaŭ paniaćci, skanstrujavaŭšy ŭłasnaje vyznačeńnie «litvinizmu», prapahandaj i zamacavańniem jakoha słužyŭ uvieś hety vielizarny artykuł.

U jahonaj viersii pad hetym terminam miełasia na ŭvazie nie prosta radykalnaja teoryja, jakaja admaŭlaje litoŭski składnik u historyi VKŁ, a lubaja sproba biełarusaŭ havaryć pra VKŁ jak pra častku ŭłasnaj histaryčnaj spadčyny.

Takim čynam naturalnaje prava biełaruskaj nacyi na svaju historyju było zahadzia kryminalizavanaje, a ŭsia biełaruskaja histaryjahrafija była pradstaŭlena niebiaśpiečnaj psieŭdanavukaj i «kradziažom» litoŭskaj historyi. 

Što ciapier adbyvajecca z artykułam

Čamu hetaja maštabnaja manipulacyja zastavałasia biespakaranaj hadami? Adkaz biełaruskich vikipiedystaŭ prosty i sumny: biełaruskaja supolnaść u Anhlijskaj Vikipiedyi — hałoŭnaj krynicy viedaŭ dla śvietu — amal adsutničaje. Pakul biełarusy zajmalisia ŭnutranymi prablemami i vyžyvańniem, naratyvy pra našu historyju pisali ludzi, jakija ličać nas vorahami.

Pavialičyć

Da kanca 2025 hoda artykuł pieratvaryŭsia ŭ nastolki ahresiŭny naratyŭ, što jaho narešcie zaŭvažyli inšyja redaktary anhłamoŭnaj Vikipiedyi. 8 śniežnia redaktar pad nikam Marcelus vynies artykuł na praceduru vydaleńnia.

«Heta nie encykłapiedyčny artykuł, a doŭhaje, chaatyčnaje, drenna napisanaje ese. … Heta kalekcyja najvialikšych strachaŭ i frustracyj litoŭskaha patryjota. … Artykuł — pradukt paniki», — patłumačyŭ svaju pazicyju Marcelus. 

U chodzie dyskusii niezaležnyja redaktary paćvierdzili dyjahnaz: parušeńnie niejtralnaści, niedapuščalny sintez faktaŭ i vykarystańnie nienadziejnych krynic.

Było pryniata rašeńnie dziejničać pa pryncypie, jaki na słenhu vikipiedystaŭ nazyvajecca «Razburyć i pačać spačatku» («Blow it up and start over»). Heta radykalnaje praviła prymianiajecca, kali artykuł nastolki drenny, što jaho niemahčyma vypravić, i praściej źniščyć jaho całkam i napisać z nula, čym sprabavać redahavać.

Dniami staraja viersija artykuła «Litvinism», adnaasobna stvoranaja Pofka, była vydalena, a sproby jaho paplečnikaŭ viarnuć tekst byli spynienyja. Na miescy vielizarnaha prapahandysckaha artykuła źjaviŭsia novy, karotki i bolš uzvažany artykuł, jaki ŭ 10 razoŭ mienšy za papiaredni.

Ciapier tam vyrazna prapisana, što «litvinizm» — heta časta prynižalny jarłyk, jaki vykarystoŭvajecca ŭ palemicy dla apisańnia šyrokaha śpiektru źjaŭ, i praviedziena miaža pamiž radykalnymi pohladami i biełaruskaj histaryjahrafijaj, jakaja razhladaje VKŁ jak ahulnuju spadčynu biełarusaŭ i litoŭcaŭ. Źnikli cytaty nieanacystaŭ, ruskamircaŭ i pryraŭnańni da fašyzmu.

Vikipiedysty adznačajuć, što heta historyja — urok dla ŭsioj biełaruskaj supolnaści, što ŭ ličbavuju epochu ŭsiaho adzin apantany čałaviek, uzbrojeny manipulatyŭnymi technikami, moža skazić usprymańnie cełaj nacyi ŭ vačach śvietu. 

U čym sapraŭdnaja niebiaśpieka

Niebiaśpieka takich artykułaŭ nie pierabolšanaja. Vikipiedyja — samaja vialikaja i dastupnaja krynica viedaŭ u śviecie — niepaźbiežna farmiruje «normu»: toje, jak tam napisana imia ci nazva, budzie kapiravacca žurnalistami; toje, jak padadziena historyja, stanie mejnstrymnym ujaŭleńniem dla nieabaznanaj publiki. Pamyłka ci manipulacyja ŭ Vikipiedyi — navat drobnaja — nie zastajecca ŭnutry encykłapiedyi. Jana budzie tyražavacca ŭ ŚMI, błohach, sacsietkach i z časam pranikaje navat u navukovyja teksty.

Chłuśnia, adzin raz lehitymizavanaja praź Vikipiedyju, pačynaje žyć ułasnym žyćciom.

Historyja viedaje nahladnyja prykłady takoha efiektu. U 2012 hodzie zvyčajny studencki žart — vydumany «vynachodnik tostara» Ałan Mak-Masters — trapiŭ u Vikipiedyju i hadami ličyŭsia realnaj histaryčnaj postaćciu. Na jaho spasyłalisia tabłoidy, dziaržaŭnyja sajty i adukacyjnyja ŭstanovy, pakul nie vyśvietliłasia, što takoha čałavieka nikoli nie isnavała. I heta była niavinnaja mistyfikacyja.

Kali ž padobnyja manipulacyi zakranajuć nacyjanalnuju historyju, jany pieratvarajucca z žartu ŭ instrumient infarmacyjnaj vajny. I mienavita tamu historyja z artykułam «Litvinism» — nie drobny viki-skandał, a sihnał tryvohi dla biełaruskaha hramadstva.

• 76
• 2
• 2
• 7
• 7
• 0
• 7
• 1