«Kožny choča być Kalinoŭskim, ale…» U Varšavie pakazali «Insurhientaŭ» pavodle pjesy Zianona Paźniaka
Teatralnaja łabaratoryja «Volnaja scena» pakazała 11 červienia ŭ Varšavie śpiektakl «Insurhienty», pastaŭleny pa matyvach adnajmiennaj misteryi Zianona Paźniaka. Hieroi pastanoŭki čakajuć Dziadoŭ, budujuć most i zadajuć pytańni, ad jakich chočacca schavacca pad kresła. «Biełsat» pabyvaŭ na varšaŭskaj premjery i parazmaŭlaŭ z akciorami i režysioram pastanoŭki.
Misteryju «Insurhienty» Zianon Paźniak napisaŭ u listapadzie 2019 hoda, prymierkavaŭšy jaje da pierapachavańnia ŭ Vilni pareštkaŭ udzielnikaŭ paŭstańnia 1863 — 1864 hadoŭ. Heta nievialiki dramatyčny tvor, centralnaje miesca ŭ jakim zajmaje postać kiraŭnika paŭstańnia Kastusia Kalinoŭskaha. Premjera pjesy pavinna była adbycca ŭ dzień uračystaha pachavańnia 22 listapada ŭ Vilni, ale nie adbyłasia — aŭtar nie zmoh u toj dzień pryjechać u litoŭskuju stalicu.
«Mnie ŭvieś čas padajecca, što my pa roznyja baki»
A potym hrymnuŭ 2020 hod. «Insurhienty» čakali jašče 5 hadoŭ, kab ich zaŭvažyŭ biełaruski akcior i režysior u vyhnańni Uładzimir Lisoŭski, jaki vyrašyŭ adradzić (u kantekście misteryi lepiej skazać — uvaskresić) u Biełastoku słavutuju mienskuju «Volnuju scenu» (Lisoŭski — vučań Valeryja Mazynskaha) i pačać z «Insurhientaŭ».
Režysior pierarabiŭ pjesu Paźniaka pad sučasnaść, źniziŭ hradus pafasu, dadaŭ trahizmu i novych hierojaŭ (zjaviłasia Apałonija Sierakoŭskaja — Volha Karalonak), ukłaŭ u vusny piersanažaŭ takija pytańni, ad jakich, kali ščyra, chaciełasia leźci pad kresła (nie, nie ad śmiechu) prosta ŭ hladzielni The Backstage Bar, dzie adbyvałasia varšaŭskaja premjera pastanoŭki.
«Mnie ŭvieś čas padajecca, što my pa roznyja baki. Vy ŭvieś čas kažacie pra dyjałoh z voraham. Pačnicie chacia b dyjałoh z paplečnikami… Zanadta šmat emocyj i dyskusij», — kaža, naprykład, Ksiondz-probašč (Dźmitryj Jesianievič) u pjesie (u misteryi Paźniaka hetaj repliki niama).
Ci jašče.
«Na ešafot? Mužčyny, vy pra što? Pakińcie ešafoty voraham! Abaranicie kraj svoj, ziamlu svaju, dziaciej svaich, žonak svaich, dom svoj. Zahinuć i źniknuć — heta vielmi prosta…» — amal vykrykvaje Apałonija Sierakoŭskaja.
Takich vostrych miescaŭ u pjesie niamała. «Insurhienty» bjuć pad dych. Čaho vartaja chacia b adna ź pieršych scenaŭ pastanoŭki: Kastuś Kalinoŭski (Jaŭhien Kazakievič) napiaredadni čarhovych Dziadoŭ (zrazumieła, dziejańnie misteryi adbyvajecca ŭ viečnaści) choča nakinuć sabie piatlu na šyju, bo — «za sto hadoŭ straciŭ vieru».
Treba chiba što mieć niemałuju advahu, kab pakazać ikaničnuju dla biełarusaŭ asobu ŭ takim razdrai, dy jašče zapuścić na tle Kalinoŭskaha ź piatloj u rukach videainstalacyju z kadrami razhonu šeścia na Dziady, z samim Paźniakom pierad mikrafonam dy zatrymańniaŭ ŭ Kurapatach.
«Heta dobra prahučała b u 2019-m hodzie, ale siońnia majem inšyja pytańni»
Darečy, Zianon Paźniak paśla biełastockaj premjery (na žal, na varšaŭskaj jaho nie było), pachvaliŭšy akcioraŭ, paraiŭ pierarabić vobraz Kalinoŭskaha, bo atrymaŭsia, maŭlaŭ, zusim biaśsilny i źniavierany. Ale, jak padajecca, režysior na pavadku ŭ aŭtara nie pajšoŭ, choć, jak pryznaŭsia «Biełsatu» paśla śpiektakla, Kalinoŭskamu, u paraŭnańni ź pieršapačatkovaj viersijaj, dadaŭ hieraizmu.
«Ja tak skažu, my źmianili Kalinoŭskaha, jon trochu nie taki, jak na premjery ŭ Biełastoku. Ale kali b całkam jaho źmianili, to prapała b duža šmat unutranaha kanfliktu. A my mienavita chacieli raskazać pra siońniašnich ludziej.
Heta pjesa — nie pra Kalinoŭskaha. I Ženia (akcior Jaŭhien Kazakievič — Red.) nie hraje Kalinoŭskaha. Jon praz hety vobraz pieradaje pačućci i dumki ludziej — naščadkaŭ Kalinoŭskaha. Heta zborny vobraz», — tłumačyć paśla śpiektakla režysior «Insurhientaŭ» Uładzimir Lisoŭski (u pjesie vykonvaje rolu Zyhmunta Sierakoŭskaha).
Pa słovach režysiora, Kastuś Kalinoŭski ŭ novaj varyjacyi pastanoŭki «idzie ad siabie». Na pačatku apanavany adčajem i źniavierany, jon padymaje ŭsich u finale, kali rasčaravańnie pačynaje bić užo pa paplečnikach. Padymaje i kaža: my idziom, my zmahajemsia za Biełaruś!
«My vyjdziem», — heta apošniaja replika Kalinoŭskaha i ŭ misteryi Paźniaka, i ŭ pastanoŭcy Lisoŭskaha.
«Ja razumieju, što Zianon Stanisłavavič chacieŭ u svajoj pjesie padkreślić mienavita hieraičnaść hetaha čałavieka: navat kali pamior — jon nie skončyŭ svaju spravu i idzie na ziamlu, kab jaje daviaršyć. Heta dobra prahučała b u 2019-m hodzie. Heta tady kranała ludziej. Ale siońnia majem inšyja pytańni, inšyja patrabavańni. I my heta adčuli i voś takim čynam zrabili», — tłumačyć u razmovie z «Biełsatam» Uładzimir Lisoŭski
«Kožny z nas i tak Kalinoŭski»
Zhadžajecca z hetym i akcior Jaŭhien Kazakievič, jaki hraje ŭ śpiektakli Kastusia Kalinoŭskaha. Na jahonuju dumku, pramyja łozunhi, «jakija my čujem stolki hadoŭ», užo nie ŭździejničajuć na hledača, tamu ich niama ŭ śpiektakli.
«Hety śpiektakl dla taho, kab kožny z nas prosta zadumaŭsia, što adbyvajecca, kab kožny z nas pahladzieŭ, što robiać tyja i tyja i što moža zrabić jon sam. Heta, chutčej, fiłasofskaja reč, a nie prosta dramatyčny śpiektakl. Heta — na padumać. Heta ciažka, bo dumać zaŭsiody ciažka. Ale my chočam, kab hladač taksama zadaŭ sabie pytańni, jakija my zadajom sabie na scenie», — kaža Jaŭhien Kazakievič.
Varta adznačyć, što paśla zakančeńnia śpiektakla zała (nievialikaja, maksimum — na paŭsotniu čałaviek) nie vybuchnuła aptymistyčnym «Žyvie Biełaruś!», a ŭziała hłybokuju paŭzu pierad apładysmientami: hladač dumaŭ…
«Heta taksama pra ŭsio toje, što adbyvajecca zaraz u asiarodku demakratyčnych siłaŭ. My ž usio bačym. Nu, kali jany adno z adnym damovicca nie mohuć i adbyvajecca toje, što adbyvajecca, — to pra jakuju pieramohu nad režymam moža być havorka? Heta prablema. I my tut pakazali aktualnyja prablemy, jakija isnujuć u našym hramadstvie, i my nie možam pakul znajści vyjścia», — praciahvaje Jaŭhien Kazakievič.
«Kožny choča być Kalinoŭskim. Ale sprava ŭ tym, što kožny z nas i tak Kalinoŭski. I treba, kab kožny z nas zrabiŭ toje, što moža zrabić…» — dadaje akcior.
Były kupałaviec i ŭdzielnik prajektu «ČynČynČeneł» Dźmitryj Jesianievič, jaki syhraŭ u pjesie, jak sam kaža, «bajavoha ksiandza» i dadaŭ u dzieju trochu «čałaviečynki» (hieroi misteryi — cieni, pryvidy ŭ biełym), raskazvajučy, naprykład, aniekdot pra śmierć vusataha i toŭstaha čałavieka na tym baku Vialli (reakcyja zały — strymany śmiech), zaŭvažaje, što i zdarovy pafas časam byvaje nie lišni.
«Moža padacca kamuści, što heta niesučasny śpiektakl u sensie isnavańnia na scenie, što heta pafasna ŭsio i niecikava ŭ eru «Tyktoku» i chutkich vizualnych narkotykaŭ, kali ŭsio — pa viarchach. Ale tut u nas jość mahčymaść usio ž taki pabyvać u surjozie, u patetycy — u dobrym sensie hetaha słova, isnavańnia i razumieńnia», — havoryć Dźmitryj Jesianievič.
Jahony śviatar u pjesie hrymić pra Boha, pramaŭlaje pra cieła i kroŭ Chrysta, ale ŭsprymajecca na scenie samym «cialesnym» i žyvym — viartaje da žyćcia i nadziei.
«Čamu nielha pieramahčy i zastacca žyvym?»
U supraćstajańnie i z ksiandzom, i z mužam, i z usimi mužčynami ŭstupaje na scenie Apałonija Sierakoŭskaja, jakuju syhrała suzasnavalnica varšaŭskaha teatra «Dzieja Druhaja» Volha Karalonak. Jaje piersanaž — hołas mnohich i mnohich biełaruskich žančyn siońnia.
«Mnie było pryjemna być hetym hołasam. Ja zhodnaja z Apałonijaj. Čamu nielha pieramahčy i zastacca žyvym?.. Ja razumieju ŭsich hetych žančyn. U mianie jość prykłady maich siabroŭ. Usio dobra, i raptam: Volečka, ja jedu va Ukrainu! A jak žonka, dzieci? Ja, napeŭna, nie adpuściła b. A ź inšaha boku — a jak by ja jaho nie adpuściła?.. I voś ja hraju siońnia hetuju žonku, zadaju i ŭnutrana prapracoŭvaju hetyja pytańni. Visieła b u jaho na nahach — nie adpuskała b, ale ŭ toj ža čas razumieju, što… adpuskała b, tamu što moj mužčyna idzie vyzvalać Biełaruś. I ja z hetym pracuju…» — dzielicca Volha Karalonak.
Taki śpiektakl. Buduje masty, zadaje balučyja pytańni i bje pad dych (mužčynam).
Nie chapaje dreva, kab dabudavać most? Citus Daleŭski (Jaŭhien Bržuś) prynosić kryž. Taksama materyjał (i čytelnaja mietafara). A Dziadoŭ jany dačakajucca. Užo iduć.
«Boža! Kolki ich jość! Ich miljony!» — kanstatuje naprykancy Citus.
U finalnaj mizanscenie hieroi achutvajuć kryž svaim biełaśniežnym ubrańniem i źvierchu nakładajuć čyrvonuju stužku. Simvał. Kastuś Kalinoŭski raskidvaje ruki: «Tak budzie. Viercie mnie. My vyjdziem».
A vočy Zyhmunta Sierakoŭskaha napaŭniajucca ślaźmi.
«Hetyja ślozy… ja strymlivaŭ ich nasamreč, — pryznajecca paśla śpiektakla Uładzimir Lisoŭski. — Nie śpiecyjalna ich ź siabie vyciskaŭ, naadvarot, mahli i hradam palicca. Bo my sapraŭdy išli ad siabie. Kožny z nas ukłaŭ niešta svajo…
Patrebnaje vyjście. Kalinoŭski dla ludziej, jakija siońnia stajać sa ślazami na vačach i dumajuć, kudy iści i što rabić dalej, i jość hetym vyjściem. My nie pavinny spyniacca, pavinny dziejničać. Kalinoŭski žyvie praz našych Dziadoŭ, praz historyju, Kalinoŭski žyvie siarod nas. Jon praciahvajecca ŭ kožnym z nas».
Teatralnaja łabaratoryja «Volnaja scena» pakaža śpiektakl «Insurhienty» ŭ inšych haradach Polščy. Teatr zaprasili taksama ŭ Taronta (Kanada). Płanujecca vystup u Vilni. Varta pryjści i pahladzieć. Usioj hramadoj (i Kabinietam). Budzie na karyść. Kvitok na varšaŭskuju premjeru «Insurhientaŭ» kaštavaŭ 70 złotych (16 jeŭra).
Kupałaŭski teatr pakaža śpiektakli pa-za scenaj
«Roznakalarovaje pierje ŭ dupach». «Kupałaŭcy» chočuć pastavić śpiektakl na asnovie źlitych danosaŭ u KDB
Pabyvali na premjery śpiektakla «Orden biełaj myšy», dzie antyŭtopija Arłova pieraplałasia z realnaściu
«Čaho vam nie chapała? Žyvi — nie chaču!» Pahladzieli «Ekstremisty» — novy śpiektakl «Kupałaŭcaŭ»
Kamientary