Staŭ hierojem Mahiloŭskaha ŭniviera, źbiraŭ falkłor, pracavaŭ na biełarusizacyju sadkoŭ — raskazvajem pra Jaŭhiena Bojku, asudžanaha za salidarnaść z palitviaźniami
Małady baćka, biznesoviec, źbiralnik falkłoru — 37-hadovy mahiloviec Jaŭhien Bojka nazyvaŭ siabie «harezaj». Jaho enierhii sapraŭdy chapała na šmat rečaŭ — ad praviadzieńnia biełaruskamoŭnaj kampanii ŭ sadkach da adkryćcia viaskovaj kramy. Usio heta było abrublena zatrymańniem u vieraśni 2024-ha i prysudam — Jaŭhiena asudzili na piać hadoŭ uzmocnienaha režymu pa spravie dapamozie palitviaźniam. Za salidarnaść z tymi, chto ŭžo byŭ pakarany režymam Łukašenki.
«Dzie b što ni zdarałasia ŭ Mahilovie — tam abaviazkova byŭ Jaŭhien»
Jaŭhien naradziŭsia ŭ Mahilovie ŭ siamji kiroŭcy i inśpiektarki pašpartna-vizavaj słužby. Vialiki ŭpłyŭ na jaho farmavańnie, jak jon sam pryznavaŭsia, akazali knihi Uładzimira Karatkieviča i viaskovaje, paleskaje žyćcio ŭ babuli ź dziadulem — niepadalok ad Małaryty, što na Bieraściejščynie. Tam jon padčas letnich vakacyj z hałavoj akunaŭsia nie tolki ŭ pracu kštałtu kašeńnia travy ci arańnia ziamli, ale i zasłuchoŭvaŭsia dziadulevymi historyjami pra minułaje, u jakich pieraplatalisia histaryčnyja padziei i mifałahičnyja vobrazy.
Jaŭhien vučyŭsia na vykładčyka historyi ŭ Mahiloŭskim dziaržaŭnym univiersitecie. Pry pieršaj ža mahčymaści jon adpraviŭsia va ŭnivierskuju etnahrafičnuju ekśpiedycyju ŭ Białynicki rajon. I paśla ŭžo prapadaŭ u takich vandroŭkach ź siabrami pa ŭłasnaj inicyjatyvie. Supracoŭničaŭ sa Studenckim etnahrafičnym tavarystvam i Archivam vusnaj historyi.
Padčas ekśpiedycyj Jaŭhien zapisaŭ bolš za 100 čałaviek ź Białynickaha, Kalinkavickaha, Kličaŭskaha, Sieńnienskaha, Dziatłaŭskaha, Małaryckaha, Słaŭharadskaha, Brahinskaha, Horackaha, Klimavickaha dy inšych rajonaŭ. Najpierš u zonu intaresaŭ traplali represavanyja pry stvareńni kałhasaŭ sialanie, likvidatary nastupstvaŭ avaryi na ČAES i praviedniki narodaŭ miru.
Rehijanalnyja žurnalisty zhadvajuć, što Mahiloŭ u pieršym dziesiacihodździ nulavych byŭ jarkim na novyja imiony moładzievych aktyvistaŭ.
Tak, z Mahilova pachodzić Mikoła Iljin, kolišni aktyvist arhanizacyj «Małady front» i «Zubr». Jon vyvučyŭsia na miedyka i pajechaŭ na Danbas, kab dapamahać ukraincam — ale zahinuŭ padčas abstrełu prarasijskimi sieparatystami, kali z kalehami sprabavaŭ evakujavać cieła bajca, što padarvaŭsia na minie.
Jaŭhien taksama byŭ adnoj z novych zorak na niebaschile śviežych imion aktyvistaŭ.
«Jon pryciahvaŭ uvahu svajoj šmatstanočnaściu. U niejki momant było tak: dzie b što ni zdarałasia ŭ Mahilovie — tam abaviazkova byŭ Jaŭhien», — raskazvajuć miascovyja.
«Ja časta pierasiakaŭsia ź im u Muziei historyi Mahilova, na imprezach, adkryćci vystaŭ. Jon zaŭsiody razmaŭlaŭ pry hetym pa-biełarusku», — zhadvaje były dyrektar muzieja historyi Mahilova Alaksiej Baciukoŭ.
Chłopiec peŭny čas raspaŭsiudžvaŭ samvydaty z małym nakładam — naprykład, alternatyŭnuju aficyjnym krynicam hazietu «Naš Mahiloŭ». Pry razdačy śpiecvypusku, pryśviečanaha pradprymalnikam, jaho ŭ 2008 hodzie zatrymała milicyja — tady ŭsio abyšłosia pratakołam i kanfiskacyjaj 60 asobnikaŭ vydańnia, paśla čaho maładoha čałavieka adpuścili.
Jaŭhien byŭ aktyvistam Tavarystva biełaruskaj movy, a taksama spryčyniŭsia da mahiloŭskaj supołki «Rušańnie», što zajmałasia hramadskim adukavańniem, pravodziła lekcyi pa šyrokim śpiektry tem — ad sacyjalna-hramadskich da palityčnych i kulturnickich. Jaŭhien čas ad času vykonvaŭ funkcyi lektara. Braŭ jon i ŭdzieł u kursach «Mova nanova».
«Jaŭhien staŭ sapraŭdnym hierojem univiera, kali ŭ MDU imia Kulašova pryjšli kadebisty»
Z MDU Jaŭhiena adličyli na trecim kursie. Aficyjna — za nazapašanyja propuski, ale chłopiec tady nastojvaŭ, što takim čynam ź im pakvitalisia za hramadskuju dziejnaść i śmiełaść u adnosinach z kadebešnikami, za jakuju jon atrymaŭ rektarskuju vymovu.
«Jaŭhien staŭ sapraŭdnym hierojem univiera, kali ŭ MDU imia Kulašova pryjšli kadebisty, i jon sprabavaŭ abaranić adnu ź dziaŭčat, ź jakoj jany płanavali «prafiłaktyčna» pahutaryć», — raskazvaje znajomy.
Napiaredadni ŭ Mahilovie zatrymali hrupu moładzi, jakaja płanavała adznačyć uhodki Aršanskaj bitvy. Paśla hetaha mnohich studentaŭ pačali vyklikać na hutarki ŭ dekanaty. Jaŭhien pa svajoj inicyjatyvie vyrašyŭ ich padtrymać — z adnoj z vyklikanych dziaŭčyn, što navučałasia na fakultecie zamiežnych moŭ, pajšoŭ u dekanat i dziejničaŭ tam jak jaje advakat.
«Čekisty da takoha jaŭna byli nie padrychtavanyja, — raskazvaje surazmoŭca «NN». — Dziaŭčynu tuju jany adpuścili, nastupstvaŭ dla jaje nijakich nie było. A voś Jaŭhienu prylacieła: dekan zamiežnych moŭ napisaŭ słužbovuju zapisku rektaru, što toj nibyta niepryhoža siabie pavodziŭ, parušaŭ praviły ŭnutranaha rasparadku. Nu, i tak Jaŭhien atrymaŭ vymovu. A paśla jaho i adličyli. Ale ŭčynak Jaŭhiena atrymaŭ sapraŭdy vialiki rozhałas u studenckim asiarodździ. Dziakujučy mienavita jamu jon doŭha byŭ paznavalnym».
Zapis intervju z babulami i prajekt pašyreńnia rodnaj movy ŭ sadkach
Davučvaŭsia Jaŭhien pa histaryčnaj śpiecyjalnaści ŭžo za miažoj — u Poznańskim univiersitecie imia Adama Mickieviča.
Jašče ŭ 2005-m Jaŭhien dapamahaŭ źbirać podpisy ŭ padtrymku Alaksandra Milinkieviča, a ŭ 2006-m pajechaŭ na pieršuju dla siabie Płošču, vyrvaŭšysia ad maci, jakaja zamykała jaho doma, kab nie puścić na pratesty. Praŭda, paśla chłopiec byŭ rasčaravany arhanizacyjaj.
«Płošča nie arhanizoŭvajecca ŭ dzień vybaraŭ. U hetym sensie ni ŭ 2006, ni ŭ 2010 Płoščy nie było. U 2010-m dzieviać lidaraŭ nie zmahli ni pra što damovicca i niešta arhanizavać», — zajaŭlaŭ jon u intervju.
Jon byŭ upeŭnieny, što ŭsio ŭdasca inakš u 2015-m, što źbiarecca bolš za 100 tysiač čałaviek, i siłaviki nie buduć atakavać. Na žal, z prahnozam jon pamyliŭsia: vybary 2015-ha stali adnymi z samych pradkazalnych u historyi Biełarusi. Narod masava paŭstaŭ užo ŭ 2020-m, ale sutyknuŭsia z mocnym siłavym zadušeńniem i represijami, što praciahvajucca pa siońnia.
Znajomyja kažuć, što niaspraŭdžanyja palityčnyja nadziei i raźviarnuli Jaŭhiena macniej u hramadski siektar. Plus jon ažaniŭsia, naradžalisia dzieci.
Niejki čas siońniašni palitviazień žyŭ u Homieli, pracavaŭ mieniedžaram u IT, zajmaŭsia pastaŭkami małočnaj pradukcyi. Navat sprabavaŭ utrymlivać kramu pad Mahilovam — u vioscy Padhorje.
U pačatku 2017-ha ž prydumaŭ pieratvaryć svajo viečnaje chobi — zbor intervju ŭ pažyłych ludziej — u biznes. Jaho prajekt GarnySvit prapanoŭvaŭ usim achvotnym pasłuhu pa zapisie bijahrafičnych i śvietapohladnych intervju babul ci dziadul na videa. Najbolš karystałasia jana popytam u dziaciej ci ŭnukaŭ, što žyli za miažoj, i sami nie mieli mahčymaści pryjechać i raspytać svaich starych pra ŭsio na śviecie, kab zachavać hetuju pamiać naščadkam.
Užo ŭ 2019-m Jaŭhien prasoŭvaŭ svoj novy prajekt pad nazvaj «Vialikaja misija maleńkaj Jadźvihi» — kampaniju padtrymki biełaruskaj movy ŭ dziciačych sadkach, jakaja b pastupova dazvoliła pavialičyć kolkaść intehravanych hrup, dzie b nie mienš za 50% adukacyjnaha pracesu i kamunikacyi adbyvałasia pa-biełarusku. (Prajekt byŭ nazvany ŭ honar čatyrochhadovaj Jadźvihi Mudračenka, jakaja ŭ svoj čas była adzinaj biełaruskamoŭnaj dziaŭčynkaj siarod dvuch dziasiatkaŭ vychavancaŭ hrupy ŭ 403-m staličnym sadku. Sumiesnymi vysiłkami baćkoŭ i vychavalnikaŭ situacyja kardynalna źmianiłasia: praz paru miesiacaŭ u hrupie pa-biełarusku razmaŭlali amal usie.)
Paśla 2020 hoda spravy ź biełarusizacyjaj adukacyi pahoršali. Svaju addušynu chłopiec znachodziŭ u tradycyjnych śpievach, pajezdkach u viosku, udziele ŭ narodnych śviatach, na jakich jany byli pastajannymi haściami razam z žonkaj i dziećmi (u mužčyny dva małyja syny).
Zatrymali Jaŭhiena 19 vieraśnia 2024 hoda. Nieŭzabavie stała viadoma pra ataku na biełarusaŭ pa spravie supracy z fondami dapamohi. Pa vyniku za dapamohu palitviaźniam na łavie padsudnych apynulisia try čałavieki. 12 červienia 2025 hoda ŭ Minskim haradskim sudzie im ahučyli prysudy, Jaŭhien atrymaŭ samaje žorstkaje pakarańnie: 5 hadoŭ pazbaŭleńnia voli.
«Niahledziačy na toje, što jon apošnim časam adyšoŭ ad palityki, raniejšaja jaho bijahrafija i zatrymańni za aktyvizm nikudy nie dzielisia, jon byŭ u śpisach, dumaju (pa infarmacyi «Biełpoła», u mužčyny — dzieviać administratyvak — NN). Jak vyviesili ściah nad sielsavietam, to pad pieršym padazreńniem Jaŭhien byŭ, choć i nie paćvierdziłasia heta».
«Pamiataju, jak jon adnojčy skazaŭ, što budzie praśviaščać biełarusaŭ, navat kali im hetaha nie budzie patrebna. Jamu było absalutna abyjakava, ci chočuć ludzi, kab ich adukoŭvali, ci nie. Jaho burlivaje žyćcio vymahała pastajanna stavić kahości na šlach biełaruščyny», — apisvaje Jaŭhiena jaho znajomy.
Siabry vierać, što biełaruščyna natchniaje jaho i za kratami. I jon natchniaje joj novych znajomych.
«U naš čas u Chrysta była b žoŭtaja birka». Były palitviazień Alaksandr Tarasienka raspavioŭ pra svoj dośvied za kratami
«Vyjšła ŭ les, kryčała i płakała». Palitźniavolenaja rasijanka z vokładki «KP» raskazała pra svajo źniavoleńnie i departacyju
«Skazali: Ejsmant na ciabie vielmi zły». Ksienija Łuckina — pra padziei na BT u 2020-m, kałoniju i ciažkuju chvarobu
Ciapier čytajuć
Łukašenka zahavaryŭ pra prarasijskaść Cichanoŭskaha, bajučysia nazvać jaho imia37
Kamientary