Śmierć udovam. Archieołah raskazaŭ pra znachodku, jakaja śviedčyć pra žudasny zvyčaj pieršych słavian na Biełarusi

Na navukovaj kanfierencyi, na jakoj u mai 2025 hoda biełaruskija archieołahi padviali vyniki raskopak za minuły hod, zahadčyk Centra archieałohii Biełarusi Instytuta historyi NAN Alaksiej Aŭłasovič raskazaŭ pra cikavyja znachodki. Niekatoryja ź ich pryvodziać da niepryjemnych vysnoŭ, zaŭvažyŭ telehram-kanał «De facto. Biełaruskaja navuka».

Siarod inšaha navukoviec raskazaŭ, što ŭ čas daśledavańniaŭ kurhannych mohilnikaŭ na Mahiloŭščynie było raskapana niekalki nasypaŭ, u jakich archieołahi vyjavili cikavyja dachryścijanskija materyjały pieršych słavian.

Hetyja słavianie zasialili terytoryju Mahiloŭščyny ŭ druhoj pałovie X stahodździa i paźniej transfarmavalisia ŭ plemia radzimičaŭ.

U adnym kurhanie znojdzieny kalcynavanyja kości adrazu dvaich čałaviek, jak miarkujecca, mužčyny i žančyny. Aŭłasovič robić zdahadku, što heta, mahčyma, było pachavańnie muža z žonkaj.

«Nie vyklučana, što jaje muž pamior pieršy, a jaje zabili i spalili razam ź im. U tyja časy heta było ŭzakonienym, tamu što jazyčniki vieryli, što paśla śmierci žančyna moža trapić na niabiosy tolki z mužčynam», — tłumačyć archieołah.

Śmierć udovam

Zvyčaj słavian, kali ŭdovy prynosilisia ŭ achviaru padčas pachavańnia svaich mužoŭ, viadomy z apisańniaŭ inšaziemnych aŭtaraŭ. Praŭda, u ich najčaściej sami ŭdovy ździajśniali rytualnyja samazabojstvy, bo taki ŭčynak ličyŭsia adzinym pravilnym dla nabožnaj žonki.

Vizantyjski traktat «Stratehikon Maŭrykija», napisany na miažy VI i VII stahodździaŭ, źmiaščaje zhadki pra pobyt i zvyčai dvuch rodnasnych plamionaŭ — skłavinaŭ i antaŭ. Pavodle mierkavańnia bolšaści daśledčykaŭ, hetyja plamiony byli prodkami paŭdniovych słavian, jakija ŭžo tady žyli ŭzdoŭž Dunaja.

«Žonki ichnija cnatlivyja zvyš usiakaj čałaviečaj pryrody: tak što mnohija ź ich śmierć mužoŭ svaich ličać ułasnaj śmierciu i dobraachvotna dušać siabie, bo nie ličać žyćciom udaŭstvo», — piša aŭtar vizantyjskaha traktata.

U sensie źbierahajuć vysokuju maral i čyściniu, dobrasumlennaść, a nie zachoŭvajuć pałavuju niavinnaść

Rytualnaje samazabojstva słavianskich udoŭ apisvaje i navukoviec-encykłapiedyst Ibn Rusta, jaki žyŭ u druhoj pałovie IX — pačatku X stahodździa:

«I kali ŭ niabožčyka byli try žonki, i adna ź ich śćviardžaje, što asabliva kachała jaho, jana prynosić da jaho cieła dva słupy, jakija zabivajuć stajakom u ziamlu, paśla kładuć treci słup upopierak, pryviazvajuć pasiaredzinie hetaj pierakładziny viaroŭku. Jana stanovicca na łaŭku i kaniec viaroŭki zaviazvaje vakoł svajoj šyi. Paśla taho, jak jana tak zrobić — łaŭku prymajuć z-pad jaje, i jana zastajecca paviešanaj, pakul nie zadušycca i nie pamre, paśla čaho jaje cieła kidajuć u ahoń, dzie jana i zharaje».

Padobnyja apisańni jość i ŭ tvorach inšych padarožnikaŭ. Roźnica — tolki ŭ detalach: adnych žančyn zakopvali žyŭcom u ziamlu, inšych spalvali na pachavalnych vohniščach. Sposab zabojstva zaležaŭ ad tradycyj kankretnaha słavianskaha plemia i ad sacyjalnaha statusu pamierłaha. Tak, razam z bahatymi słavianami časta chavali nie tolki žonak, ale i słuh.

Naprykład, kala Čarnihava archieołahi znajšli staražytnaje pachavańnie, jakoje atrymała nazvu «Čornaja mahiła» — kurhan X stahodździa, u jakim dva znatnyja vajary znajšli viečny spačyn razam z žančynami, rabami, kaštoŭnymi rečami i zbrojaj.

U apošni čas hetaja nazva na słychu ŭ biełarusaŭ — znojdzienyja tam šlemy dali nazvu cełaj hrupie anałahičnych šlemaŭ typu «Čornaja mahiła», vyjaŭlenych va Uschodniaj Jeŭropie. Najlepš zachavany siarod ich — šlem, znojdzieny ŭ Biarezinie pad Babrujskam u 2019 hodzie.

Jašče adzin arabski hieohraf — Al-Masudzi — u pieršaj pałovie X stahodździa napisaŭ navukovuju pracu «Załatyja kapalni», u jakoj sprabavaŭ zrazumieć pryčyny rytualnych samazabojstvaŭ, što ździajśniali słavianki padčas pachavańnia svaich mužoŭ. 

«Kali pamiraje mužčyna, to spalvajecca ź im žonka jahonaja žyvoj; kali ž pamiraje žančyna, to muž nie spalvajecca. A kali pamiraje chałasty, to jaho ženiać paśla śmierci. Žančyny ichnija chočuć svajho spaleńnia dla taho, kab uvajści ź imi ŭ raj…» — adznačaŭ Al-Masudzi.

• 5
• 1
• 2
• 4
• 8
• 4
• 2
• 2