U Breście pry savietach jaŭrejskija mohiłki zakatali pad stadyjon. Ciapier tam adkryli pieršy ŭ krainie łapidaryj. Ale chto zrujnavaŭ mohiłki, chavajuć
Navat adkryćcio łapidaryja prymierkavali da 81-j hadaviny vyzvaleńnia horada ad nacystaŭ. I robicca vyhlad, što miesca pamiaci źniščyli niemcy.
Hetyja jaŭrejskija mohiłki byli zasnavanyja daloka za miežami tahačasnaha horada ŭ 1835 hodzie — kali staradaŭny Bieraść zrujnavali carskija ŭłady pad budaŭnictva krepaści, a horad pieranieśli za 5 kiłamietraŭ na ŭschod.
Za časy isnavańnia kładoŭ tut byli pachavanyja dziasiatki tysiač ludziej: u Breście jaŭrei doŭhi čas składali ad čverci da pałovy nasielnictva.
U hady Druhoj suśvietnaj vajny mohiłki byli apahanienyja nacystami.
U saviecki čas na miescy mohiłak pabudavali stadyjon «Łakamatyŭ». A macevy — jaŭrejskija mahilnyja pomniki — vykarystoŭvali jak budaŭničy materyjał.
I voś narešcie ŭ znak pavahi i pamiaci pra jaŭrejskuju spadčynu Bresta pobač sa stadyjonam «Łakamatyŭ», dzie raniej raźmiaščalisia jaŭrejskija mohiłki, raźmiaścili łapidaryj.
Pierad uvachodam u łapidaryj pastavili miemaryjalnuju plitu z vyhraviravanymi nadpisami na čatyroch movach.
«Łapidaryj — heta prajekt, jaki adčyniaje dźviery ŭ maŭklivy, ale pramovisty śviet. Los ludziej jakija stajać za hetymi kamianiami, pieraplatajecca z historyjaj Bresta. Na žal, nacysty źniščyli jaŭrejskuju supolnaść, apahanienyja mohiłki. Pamiać pra prodkaŭ była faktyčna rastaptana. Łapidaryj takoha maštabu — pieršy ŭ Biełarusi. Hety prajekt — uvasableńnie mižnarodnaha supracoŭnictva», — cytuje staršyniu Jaŭrejskaha relihijnaha abjadnańnia ŭ Biełarusi Artura Liŭšyca ahienctva BiełTA.
Na terytoryi łapidaryja pastavili bolš za 1200 nadmahilnych kamianioŭ. A jaho ścieny simvalizujuć abdymki.
Ale historyja mała kaho i mała čaho navučyć, kali jaje padajuć u falsifikavanym vyhladzie. Pra heta nam nahadvajuć i padziei apošnich hadoŭ.
Nasamreč źniščeńnie jaŭrejskich mohiłak pačałosia zimoj 1945—46 hadoŭ. Tady macevy pačali vyvozić dla brukavańnia łahiera niamieckich vajennapałonnych, uładkavanaha na miescy byłoj kałonii Varburha. Tak častka macevaŭ akazałasia ŭ 1-m Minskim zavułku Bresta i susiednich dvarach.
Kali ŭ 1960-ch stary stadyjon «Łakamatyŭ» kala stancyi Brest-Centralny byŭ pieradadzieny dla budaŭnictva cechaŭ zavoda «Hazaparat», ułady addali pad novy stadyjon terytoryju byłych jaŭrejskich mohiłak. Heta było častkaj palityki: ścirali ślady ŭsiaho niesavieckaha i niaruskaha.
Mohiłki raźmiaščalisia na schile pamiž vulicami Skrypnikava i Cichaj. Kali buldozier pačaŭ vyraŭnoŭvać učastak, koŭš vyviernuŭ vonki mnostva pareštkaŭ — hłybinia jaŭrejskich mahił była nievialikaj. Pra pierapachavańnie nie dumali. Vyrašyli zasypać usio ziamloj z vałoŭ IX forta krepaści.
Na miescy mohiłak zrabili stadyjon z polem, darožkami, trybunami i spartyŭnaj załaj, padniaŭšy pavierchniu na 1,5—2 mietry. Terytoryju abnieśli bietonnaj aharodžaj, jakaja amal supadała ź miežami mohiłak.
Kali ž kazać pra bolš daŭniuju historyju, to miemaryjalizacyi zasłuhoŭvajuć i bieraściejskija mohiłki, razburanyja ŭ časy Rasijskaj Impieryi, pry budaŭnictvie krepaści. Ich miescy zafiksavany na kartach. U pryvatnaści, jaŭrejskija na karcie nižej vydzieleny sinim koleram.
Kamientary
Choroš vrať-to. Eto było obusłovleno praktičieski. Koriennych jevriejev v horodie nie ostałoś, kładbiŝie było zabrošiennym i poetomu jeho otdali pod stadion.
Zakinuli b hrošaj -- tak pryjechaŭ by.
pišacie Bieraść .