Hans Marsalek, šanavany hieroj Supracivu i były viazień kancłahiera, nasamreč pracavaŭ na čechasłavackija śpiecsłužby. Jaho ŭnuk, Jan Marsalek — były apieracyjny dyrektar Wirecard i złačyniec, jakoha šukaje ŭvieś śviet, — taksama źjaŭlajecca ahientam, ale ŭžo rasijskich śpiecsłužbaŭ. Vydańnie Die Zeit dzielicca padrabiaznaściami.
Sustreča ŭ Maryjenbadzie
26 śniežnia 1964 hoda. U hatel na čechasłavackim kurorcie Maryjanskie-Łaźnie (bolš viadomym pad niamieckaj nazvaj Maryjenbad) zasialajecca mužčyna. Zboku heta vyhladaje jak zvyčajny kaladny adpačynak na lačebnych vodach. Ale sapraŭdnaja meta jaho vizitu zusim inšaja. Praz try dni jon sustrakajecca z supracoŭnikam čechasłavackaj dziaržbiaśpieki (StB). Sustreča rychtavałasia miesiacami, i navat jaho spadarožnica, ź jakoj jon pryjechaŭ, ni pra što nie zdahadvajecca.
Dvoje mužčyn prasiadzieli razam u haściničnym numary čatyry hadziny, a praź dziesiać dzion adbyłasia jašče adna sustreča. Hość całkam apraŭdvaje svoj češski apieratyŭny psieŭdanim — Zvědavý Pán, što pierakładajecca jak «Cikaŭny pan». «Sustreča dasiahnuła svajoj mety», — budzie paźniej zanatavana ŭ spravazdačy śpiecsłužbaŭ.
A pra samoha ahienta napišuć:
«Achvotny i sumlenny supracoŭnik, jaki zaŭsiody dapamahaje nam, kali źjaŭlajecca mahčymaść». 50‑hadovy ŭradženiec Vieny, były palicejski i dziejučy čynoŭnik MUS Aŭstryi, «vykanaŭ zadańnie ŭ poŭnym abjomie». U jakaści padziaki jon atrymlivaje butelku ślivovicy. Jaho sapraŭdnaje imia — Hans Marsalek.
Dva baki adnaho žyćcia
Hans Marsalek naradziŭsia ŭ 1914 hodzie ŭ Vienie ŭ siamji čechaŭ. Dałučyŭsia da sacyjalistyčnaj moładzi. Kali paśla anšlusu Aŭstryi jaho pryzvali ŭ viermacht, mužčyna źbieh u Prahu, dzie dałučyŭsia da antynacysckaha padpolla. U 1941 hodzie Hansa aryštavała hiestapa i adpraviła ŭ kancłahier Maŭthaŭzen, dzie jon najmajecca łahiernym pisaram.
Dziakujučy jaho zapisam, što dakumientavali złačynstvy nacystaŭ, Marsalek atrymaŭ mianušku «chranist Maŭthaŭzena». Za dziesiać hadoŭ da śmierci, u 2001 hodzie, jon byŭ uznaharodžany Hanarovym znakam «Za zasłuhi pierad Aŭstryjskaj Respublikaj».
Paśla vajny Hans Marsalek udzielničaŭ u stvareńni novaha orhana ŭnutranaj raźviedki — Vienskaj dziaržaŭnaj palicyi, jakaja raźmiaščałasia ŭ savieckaj akupacyjnaj zonie. Pa ironii losu, jon adkazvaŭ tam za… kontrraźviedku.
Mienavita ŭ hety čas, u 1946 hodzie, adbyŭsia jaho pieršy kantakt z čechasłavackaj raźviedkaj. Ale paśla čatyroch sustreč supracoŭnictva spynili praz padazreńni, što jaho mohuć vykryć.
Ab hetym śviedčać dakumienty ź jaho asabistaj spravy, jakuju adšukali žurnalisty Die Zeit u archivie češskich słužbaŭ biaśpieki ŭ Prazie. Jana naličvaje bolš za 500 staronak.
Adpaviedna dakumientam, paŭtorna zavierbavali Marsaleka ŭ 1961 hodzie. Sustrečy zaŭsiody adbyvalisia na terytoryi Čechasłavakii, čaściej za ŭsio ŭ Maryjenbadzie, kudy jon moh pryjazdžać pad vyhladam lačeńnia reŭmatyzmu i chvaroby nyrak.
Samaje dziŭnaje: Hans — dzied Jana Marsaleka, samaha šukanaha čałavieka ŭ Jeŭropie, jakoha padazrajuć u kradziažy miljardaŭ u niamieckim kancernie Wirecard, i jaki taksama špijoniŭ na karyść uschodnich śpiecsłužbaŭ.
Praca «Cikaŭnaha pana»
Jak piša Die Zeit, na momant sustrečy ŭ Maryjenbadzie ŭ 1964 hodzie Hans Marsalek špijoniŭ na karyść Čechasłavakii ŭžo try hady. Źjaŭlajučysia supracoŭnikam aŭstryjskaha Ministerstva ŭnutranych spraŭ, da 1963 hoda jon zajmaŭ pasadu śledčaha pa kryminalnych spravach, a paźniej — dyrektara miemaryjała «Maŭthaŭzen».
Jak supracoŭnik kryminalnaj palicyi, jon vykonvaŭ šyroki śpiektr zadač: šukaŭ u bazach danych ludziej, jakija cikavili raźviedku, padbiraŭ kandydataŭ dla viarboŭki ŭ dziaržaparacie i pieradavaŭ sakretnuju infarmacyju z palicyi i ministerstva — ad źviestak pra prytułak da pašpartnych danych.
Pa słovach historyka Sabiny Nachbaŭer, jakaja vyvučała spravu Marsaleka, «hetaja infarmacyja mahła vykarystoŭvacca dla pošuku ludziej, viarboŭki infarmataraŭ abo ŭkaranieńnia ahientaŭ». Jakraz z 1960‑ch hadoŭ čechasłavackija śpiecsłužby pačali ŭsio bolš aktyŭna pracavać nie tolki suprać zachodnich raźviedak, ale i niepasredna suprać Aŭstryi i jaje instytutaŭ.
Marsalek byŭ nadzvyčaj karysny. U razhar «chałodnaj vajny» jon pastaŭlaŭ infarmacyju z samaha serca aŭstryjskaha aparatu biaśpieki: pra armiju, unutranyja spravy palicyi, resursy kontrraźviedki.
Kali kuratar spytaŭ jaho, ci viadzie aŭstryjskaja dziaržpalicyja sistematyčnaje nazirańnie za supracoŭnikami pasolstvaŭ sacyjalistyčnych krain, Marsalek adkazaŭ admoŭna, patłumačyŭšy, što ŭ jaje «niama na heta mahčymaściaŭ z-za ahulnaha stanu spraŭ i abmiežavanych resursaŭ».
Matyvy: ideałohija ci pomsta?
Što prymusiła hieroja Supracivu špijonić? Historyk Sabina Nachbaŭer, jakaja daśleduje dziejnaść čechasłavackich śpiecsłužbaŭ u Aŭstryi časoŭ «chałodnaj vajny», ličyć, što dla takoj pracy byli nieabchodny «vysokaja stupień hatoŭnaści da ryzyki i ideałahičnaja pierakananaść».
Heta paćviardžajecca tym, što Marsalek kateharyčna admaŭlaŭsia ad hrošaj (za vyklučeńniem adnarazovaj sumy ŭ 1000 kron), kažučy, jak heta zanatavana ŭ adnym z dakumientaŭ, «My pracujem na adnym froncie dziela adnoj spravy».
Adnak mahli być i asabistyja matyvy. Upłyŭ kamunistaŭ na aŭstryjskuju palicyju chutka mienšaŭ. Na adnoj z sustreč Marsalek skardziŭsia kurataru, što jaho abminajuć z pavyšeńniem pa słužbie, tamu što jon byŭ členam Kamunistyčnaj partyi Aŭstryi. Takim čynam, mahčyma, im ruchała nie tolki ideałohija, ale i pačućcio pomsty. Pry hetym u spravie niama nijakich ukazańniaŭ na toje, što jaho prymušali abo šantažavali.
Ci paŭpłyvała historyja dzieda na ŭnuka?
Historyk Tomas Ryhler u Dziaržaŭnym archivie Aŭstryi znajšoŭ spravu na Hansa Marsaleka, zhodna ź jakoj jašče ŭ 1950‑ch hadach isnavała «mocnaje padazreńnie», što mužčyna, ź»iaŭlajučysia supracoŭnikam dziaržaŭnaj palicyi, pieradavaŭ dakumienty savieckim akupacyjnym uładam. Miarkujecca, što mienavita hetyja źviestki pryviali da vykradańnia čatyroch čałaviek. Dvoje ź ich byli špijonami viermachta, jašče adzin — krynicaj amierykancaŭ. Adnak sprava tak i nie vyjšła za ramki padazreńniaŭ.
Riahle ličyć, što «bijahrafija dzieda — heta kluč da razumieńnia matyvaŭ Jana Marsaleka i jaho zachapleńnia špijanažam. Byccam niechta idzie pa čužych śladach». Navat imia «Jan» — heta češski varyjant imia «Hans».
Navat kali nichto ŭ siamji nie viedaŭ pra sakret dzieda, napeŭna, było viadoma, što Hans Marsalek paśla vajny pracavaŭ u kontrraźviedcy i časta padarožničaŭ pa Uschodnim błoku.
Siamja pra heta maŭčyć. Maci Jana admoviłasia ad kamientaroŭ. Adnak viadoma, što Jan vielmi hanaryŭsia svaim dziedam jak hierojem Supracivu, choć nikoli nie zhadvaŭ pra jaho mahčymuju špijonskuju dziejnaść.
Dziesiać hadoŭ pracy
Adpaviedna archiŭnym dakumientam, supracoŭnictva Hansa Marsaleka z čechasłavackaj raźviedkaj praciahvałasia kala dziesiaci hadoŭ. Cikava, što ŭ 1968 hodzie jon adkryta padtrymaŭ «Pražskuju viasnu», ale navat paśla ŭvodu savieckich tankaŭ praciahvaŭ ličycca «viernym siabram ČSSR».
Klučavy momant u špijonskaj karjery Hansa Marsaleka adbyŭsia ŭ 1963 hodzie. Dahetul jon byŭ palicejskim, što davała jamu dostup da kaštoŭnaj infarmacyi. Ale ŭ 1963‑m jaho pieraviali ŭ Ministerstva ŭnutranych spraŭ na pasadu kiraŭnika miemaryjalnaha kompleksu «Maŭthaŭzen». Choć Marsalek nieadnarazova abiacaŭ svajmu kurataru viarnucca na słužbu ŭ palicyju, hetaha tak i nie adbyłosia. U vyniku čechasłavackaja raźviedka pačała pastupova hublać da jaho cikavaść.
Śpiecsłužby jašče niekalki razoŭ vykarystoŭvali jaho novy status i mižnarodnyja kantakty. Pad prykryćciom udziełu ŭ pasiadžeńniach Mižnarodnaha kamiteta viaźniaŭ Maŭthaŭzena jon jeździŭ u Brusel i Antvierpien, dzie, zhodna z materyjałami spravy, pavinien byŭ šukać mahčymaści dla špijanažu za zachodnimi armijami i navat sprabavać «praniknuć u centr NATA».
U 1970 hodzie supracoŭnictva było spyniena. Na apošniaj sustrečy ŭ Maryjenbadzie, jak havorycca ŭ spravie, «słužba padziakavała za supracoŭnictva i ŭručyła infarmataru nievialiki raźvitalny padarunak». Što heta byŭ za padarunak, u dakumientach nie ŭdakładniajecca.
Stała viadoma, čym ciapier zajmajecca špijon Marsalek, jaki 5 hadoŭ tamu ŭciakaŭ z Aŭstryi ŭ Rasiju praź Biełaruś
Finansavy machlar Marsalek, jaki moh być u Biełarusi, pierabraŭsia ŭ Rasiju
Jak na zamovu FSB płanavali vykraści Chrysta Hrozieva — detali špijonskaj apieracyi, jakaja ciahnułasia dva hady
Ciapier čytajuć
«Ruki preč ad sasisačak!». U sacsietkach horača abmiarkoŭvajuć baraćbu Łukašenki z kavaj na zapraŭkach. Niekatoryja zaklikajuć dziejničać bolš žorstka1919
Kamientary