28 studzienia ŭ Homieli adbyłasia premjera filma pra stalinskija represii na Homielščynie. Heta pieršy histaryčny repartaž z cykła, jaki płanuje źniać žurnalistka Łarysa Ščyrakova i jaje kamanda, piša Radyjo Svaboda.
«Ja nazyvaju našu pracu histaryčnymi repartažami. Pieršy repartaž — try historyi pra represavanych, jakija apaviadajuć ich blizkija — unuki i praŭnuki. Kali my kažam pra represii i paciarpiełych — to heta tyčycca nie tolki rasstralanaha čałavieka, ale i jahonaha blizkaha atačeńnia. Bo dziaciej zabirali ŭ śpiecyjalnyja prytułki, žonak — adpraŭlali ŭ vysyłku jak svajakoŭ «voraha narodu». Praz takija farmuloŭki ludzi paźniej nie mahli atrymać adukacyju, pracu»,
— tłumačyć aŭtarka filma.
Unukaŭ i praŭnukaŭ zdymali ŭ łakacyjach, źviazanych z žyćciom u Homieli ich blizkich. Dźvie z hierainiaŭ filma žyvuć u Rasiei. Jany admysłova pryjazdžajuć u Homiel, kab ubačyć, dzie žyŭ ich dziadula, babula ci pradzied.
«My prezentujem nie tolki film, ale i sajt, dzie źbirajem infarmacyju pra stalinskija represii na Homielščynie. Heta ŭsio my robim dla ŭšanavańnia pamiaci achviar. Ciapier my źmianili farmat pracy i nie dasyłajem užo zapyty ŭ aficyjnyja struktury, jak u minułyja hady. Bo adkazy adtul nie mieli nijakaj kaštoŭnaści i nie źmiaščali infarmacyi»,
— kaža Łarysa Ščyrakova.
Ščyrakova nahadała, što ŭ 2021 hodzie ŭłady pačali raskopki ŭ lesie pad Homielem, kala šašy na Čarnihaŭ. Z 90-ch hadoŭ hetaje miesca było viadomaje historykam, krajaznaŭcam jak miesca pachavańnia achviar stalinskich represij. Ciapier ža, u kancy 2021 hoda, prakuratura Homiela zajaviła, što tam pachavanyja achviary nacystaŭ.
«U kožnym rajonie Homielskaj vobłaści jość kniha «Pamiać». Tam dziasiatki tysiač proźviščaŭ represavanych ludziej, bolšaść ź ich — rasstralanyja. Pytańnie — a dzie jany pachavanyja, kali takich miescaŭ aficyjna na terytoryi vobłaści niama? Kali ŭ vobłaści i jość miescy ŭšanavańnia, to heta pryvatnyja inicyjatyvy, ścipłyja kryžy ci pomniki na miascovych mohiłkach u pamiać ab tych, chto nie viarnuŭsia z łahieraŭ ci vysyłki»,
— źviartaje ŭvahu žurnalistka.
Situacyju z ušanavańniem achviar represij u vobłaści jana nazyvaje «katastrafičnaj».
«Ciapier my zakładajem padmurak, robim svoj uniosak u adnaŭleńnie histaryčnaj spraviadlivaści i praŭdy. Chočacca, kab historyja nie była miortvaj, biezymiennaj. Tamu my i zdymajem repartažy, razmaŭlajem sa svajakami represavanych.
Praŭda takaja, što niekatoryja svajaki navat siońnia bajacca razmaŭlać pra svaich blizkich, jakich rasstralali, vysłali na Kałymu. Nakolki strach ad taho, što adbyvałasia ŭ 30-ja hady, dziejničaje navat praz pakaleńni.
Ja liču, što kab my vyvučali svaju historyju, kab ludzi viedali bolš pra tyja hady, było b siońnia mienš prychilnikaŭ «ćviordaj ruki», nie było b razvažańniaŭ, što represii byli apraŭdanyja. Stanki nie mohuć być daražejšyja za čałaviečaje žyćcio.
Represii — heta tatalnaja dehumanizacyja, kali čałaviek — ništo, pył»,
— ličyć Ščyrakova.
Kamientary