Navukoŭcy znajšli sposab, jak źniščać «viečnyja chimikaty» ŭ vas doma
Antypryharnyja patelni, vodaniepranikalnaja vopratka, upakoŭka dla ježy i navat dyvany — usie hetyja zvykłyja rečy mohuć utrymlivać tak zvanyja «viečnyja chimikaty», jakija nazapašvajucca ŭ arhaniźmie i škodziać zdaroŭju. Ale ciapier navukoŭcy znajšli sposab, jak ich źniščać, i navat z karyściu.
Užo bolš za 70 hadoŭ pier– i paliftarałkilnyja złučeńni (PFAS) šyroka vykarystoŭvajucca ŭ roznych śfierach: ad antypryharnaha posudu da tkanin, upakoŭki dla ježy i šmat čaho inšaha.
PFAS nadzvyčaj ustojlivyja da bijałahičnaha i chimičnaha razbureńnia i nazapašvajucca ŭ navakolnym asiarodździ, žyvych arhanizmach i praduktach, a praciahły kantakt ź imi moža być škodnym dla zdaroŭja čałavieka.
Navukoŭcy adznačajuć, što ŭździejańnie PFAS źviazana z raźvićciom niekatorych vidaŭ raku, razładami endakrynnaj sistemy, a taksama źnižeńniem imunnaha adkazu na vakcyny.
Jak paviedamlaje VVS Science Focus, vučonyja z Oksfardskaha ŭniviersiteta razam z kalehami z Univiersiteta štata Kałarada (ZŠA) raspracavali mietad, jaki dazvalaje nie tolki źniščać usie typy PFAS, ale i zdabyvać ź ich karysnyja elemienty.
Jak jany zdoleli taho dabicca? Jak raskazvajuć vučonyja ŭ svaim artykule, apublikavanym u Nature, jany apracavali ŭzory PFAS solami fasfatu kaliju, a zatym zdrabnili sumieś z dapamohaj mietaličnych šarykaŭ, jakija vykarystoŭvajucca ŭ technicy (tak zvanyja šarykapadšypniki).
PFAS składajucca z tryvałych vuhlarodna-ftornych suviaziaŭ, jakija nadzvyčaj ciažka razburyć. Ale hety mietad dazvoliŭ razarvać ich i dastać ftor, jaki možna vykarystoŭvać paŭtorna.
Heta asabliva važna, padkreślivajuć daśledčyki, tamu što ciapier asnoŭnaja krynica ftoru — heta minierał fluaryt (płavikavy špat), zapasy jakoha chutka skaračajucca z-za aktyŭnaj zdabyčy. A ftor nieabchodny, naprykład, dla vytvorčaści lekaŭ i minieralnych uhnajeńniaŭ.
Inšymi słovami, hety mietad — sapraŭdnaja «pieramoha pa ŭsich frantach»: jon dazvalaje biaśpiečna pazbaŭlacca ad PFAS i spryjaje raźvićciu «kruhavoj» ftorarhaničnaj pramysłovaści, dzie ftor z PFAS možna pierapracoŭvać i vykarystoŭvać paŭtorna zamiest zdabyčy z vyčarpalnych pryrodnych krynic.
Dziakujučy adkryćciu vučonych, «viečnyja chimikaty» bolš nie takija viečnyja.
Papadaje nie tolki ŭ kroŭ, a i ŭ jaječki. Upakoŭka ź pierapracavanaj papiery moža być bolš niebiaśpiečnaj za płastykavuju
Navukoŭcy papiaredžvajuć: vada ŭ Jeŭropie zabrudžana «viečnym chimikatam»
«Ekałahična čystyja» sałominki ŭtrymlivajuć patencyjna taksičnyja chimičnyja rečyvy, jakija ŭjaŭlajuć pahrozu dla ludziej i dzikaj pryrody
Kamientary