Чыноўнікі з расійскай глыбінкі пазбаўляліся ад усяго, што лічылі «каталіцкім» ці «польскім». Архіўнае сведчанне з Гродна.
Дакумент апублікаваў Нацыянальны гістарычны архіў у Гродне.
Гэта пералік назваў вуліц, плошчаў, завулкаў і мастоў Гродна, якім у 1864 годзе прапанавалі змяніць назвы. Такія радыкальныя змены ў горадзе задумалі правесці адразу пасля здушэння антырасійскага паўстання 1863-1864 гадаў з мэтай русіфікацыі краю.
24 лютага 1864 года ў Гродзенскім губернскім праўленні быў заслуханы рапарт гродзенскага паліцмайстра Васіля Змеева па пытаннях вулічных назваў горада. Змееў, вядома, быў прыезджым, ягоны бацька служыў у расійскім Углічы. Перад паўстаннем, у 1861 годзе, Змееў забараніў у горадзе выкананне патрыятычных гімнаў і правядзення маніфестацый, на заставах паставіў вайсковыя каравулы, а пасля ўвогуле абвясціў у Гродне і губерні ваенныя становішча. Мясцовыя назвы яму былі чужымі, а часам, можа, і проста незразумелымі.
Паліцмайстар высветліў, што некаторыя вуліцы ў Гродне зусім не маюць назвы, а іншыя назвы «не адпавядаюць мясцовасцям», таму ён склаў спіс з новымі назвамі, які і падаў на разгляд губернскага праўлення.
Губернскае праўленне цалкам задаволілі прапановы паліцмайстра, яно адразу загадала накіраваць іх у гродзенскі магістрат. Апошні абавязалі неадкладна заняцца падрыхтоўкай бляшаных табліц новых назваў вуліц, памаляваных алейнай фарбай у блакітны колер з белымі надпісамі, якія пасля мусілі за ўласны кошт павесіць уласнікі дамоў на рагах вуліц. Грошай не шкадавалі: на гэтую справу было выдаткавана 3 253 рублі 90 капеек. Таксама расійскія ўлады ўвялі цотную і няцотную нумарацыя дамоў.
Змены ахапілі ўвесь горад. Спіс вуліц, плошчаў, завулкаў і мастоў складаецца з 65 пазіцый, з іх 45 атрымалі новыя назвы.
Найбольш пацярпелі назвы звязаныя з кляштарамі каталіцкіх ордэнаў, якія былі скасаваныя расійскімі ўладамі яшчэ пасля паўстання 1830-1831 гадоў.
Так гістарычна Дамініканская вуліца стала Саборнай, Вялікі Дамініканскі завулак, які праходзіў каля гімназіі — Звонавым, Малы Дамініканскі завулак — Хлебным, Бернардзінская вуліца — Мяшчанскай, Брыгідская — Купецкай, Брыгідскі завулак каля майстэрні — Майстроўскай вуліцай, каля паштовай станцыі — Паштовай, Баніфратэрская вуліца — Татарскай, Бернардзінскі завулак — Малярным, Францішканская юрыздыка — Казацкай, а Брыгіцкім мост — Чыгунным.
Пазбавіліся і ад назваў, якія былі звязаныя з гістарычным развіццём горада. Падзамачны завулак стаў Шпітальным, Падмогілкавы — Каменным, Могілкавая вуліца — Крывой (пры гэтым Кладбішчанскую захавалі), Гарадніцкая — Палацавай, Раскоша — Садовай, Басняцкая — Бальнічнай, Златарская — Палатнай, Златарскі завулак — Сумежным, Падвальная (якая праходзіла пад гарадскім валам) — Кавальскай, а Юрыздыка — Хлебнай прыстанню.
Былі і дзіўныя перайменаванні, які цяжка вытлумачыць лагічна, напрыклад, Лазавіцкі завулак раптоўна стаў Гарохавым, Падсадная — Агароднай. Частку назваў пакінулі, але ў іх выправілі польскае гучанне: Падгурная стала Падгорнай, Польная — Палявой, Калужанская — Калажанскай.
Гэтыя змены пазбавілі гарадскую тапаніміку Гродна яе індывідуальнасці і непаўторнасці. У рускамоўным дыскурсе назвы вуліц захоўваліся да заняцця горада нямецкімі войскамі ў 1915 годзе.
Новыя назвы, прыўнесеныя ў гарадскую тапаніміку ў часы міжваеннай Польшчы, былі пасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР заменены на яшчэ больш безаблічныя, чым у 1864 годзе, ідэалагічна абгрунтаваныя савецкія назвы.
Апошнія захоўваюцца дагэтуль. Сённяшнія гарадскія ўлады знаходзяць сродкі на перайменаванне вуліц у гонар Філарэта, але на вяртанне старых назваў вуліцам у гістарычным цэнтры — не хапае ні грошай, ні палітычнай волі.
Каментары