«Мы ўжо розныя». Як гэта — быць беларусам, нават калі даўно жывеш не ў Беларусі?

Сяргей Насонаў, жыў у Мюнхене, цяпер у Лондане: «Чым даўжэй жывеш за мяжой, тым менш маеш зносіны з суайчыннікамі»

Моцнае жаданне пераехаць у мяне з'явілася яшчэ прыкладна ў сёмым класе. Гэта не было ўцёкамі ад праблем або рэлакацыяй у сучасным разуменні.

Усё пачалося з класічнай аўтобуснай экскурсіі па Еўропе. Я глядзеў у акно і бачыў іншую архітэктуру, іншую якасць жыцця, і зразумеў, што хачу гэта вывучыць і выпрабаваць. Мне хацелася ўбачыць свет пад рознымі кутамі, каб сфармаваць сваё ўласнае меркаванне, а не жыць замацаваным і звыклым.

Калі я скончыў універсітэт у Мінску, то ўжо працаваў у вельмі добрай кампаніі. Але мне хацелася расці прафесійна за межамі нашага класічнага ІТ. Маім трамплінам стала вучоба — я паступіў у магістратуру ў Германію.

Гэтым шляхам калісьці прайшла мая сястра, і я да гэтага часу думаю, што гэта самы «аксамітны» спосаб пераезду. Дзякуючы вучобе можна інтэгравацца ў грамадства перад працоўнай руцінай. Ты пачынаеш «сапраўднае» жыццё нароўні з мясцовымі. Таму ёсць час вывучыць мову і знайсці сяброў па інтарэсах, а не проста знаёмых, з якімі знаходзішся ў адной сітуацыі, ёсць час вывучыць жыццё.

Студэнцтва было складаным, але яно навучыла вырашаць праблемы крэатыўна. Тут быў цікавы момант. Пакуль я вучыўся і падпрацоўваў, мой беларускі досвед быў мне на руку — я мог атрымліваць заробак вышэйшы, чым мясцовыя студэнты. Але як толькі атрымаў дыплом магістра, гэты вопыт абнуліўся. Нават калі ты быў сеньёрам у Мінску, тут часта даводзіцца рабіць крок назад, каб потым зрабіць два наперад.

Пытанне геаграфіі мае значэнне: нямецкі вопыт не так шануецца ў Брытаніі, а брытанскі — у ЗША.

Не саромеюся гаварыць, што я з Беларусі

У Германіі я ў асноўным меў зносіны з беларусамі ў інтэрнэце: мы дапамагалі адзін аднаму парадамі, дакументамі. Гэта падбадзёрвала і вельмі дапамагала. Цяпер я жыву ў Лондане, і тут кам'юніці іншае. Людзі часцей сустракаюцца, ходзяць на выставы, спектаклі.

Дарэчы, шанец выпадкова сустрэць беларуса ў Лондане невялікі, нас тут не так шмат. І ў гэтым ёсць свая рамантыка, нейкая эксклюзіўнасць для тых, хто цябе сустракае.

Я ведаю людзей у Лондане, якія робяць для захавання беларускай культуры нашмат больш, чым тыя, хто жыве ў РБ. Вядома, для гэтага ёсць і свае прычыны, але па факце так і атрымліваецца.

Калі гаворыш мясцовым, адкуль ты, гэта выклікае цікавасць. Апошнія гадоў з 8‑10 я не саромеўся гаварыць, што я з Беларусі, і не выкарыстоўваў хітрыкі тыпу «я з Расіі», каб не тлумачыць геаграфію. У Еўропе людзі разумеюць кантэкст і прыкладна ведаюць геаграфію найбліжэйшых краін.

Але чым даўжэй жывеш за мяжой, тым менш шукаеш зносін толькі з суайчыннікамі. Становіцца важнейшым, ці добры чалавек, ці цікава з ім камунікаваць, а не тое, у якой краіне ён нарадзіўся.

Павялічыць

Пашпарт — гэта проста паперка

Праз столькі гадоў у мяне больш няма беларускага грамадзянства. Але для мяне пашпарт — гэта проста паперка, частка бюракратычнага інстытута. Яна не робіць цябе беларусам.

Ідэнтычнасць — гэта тое, што ты робіш. Ці гатуеш ты нацыянальныя стравы, ці падтрымліваеш культуру і мову, абмяркоўваеш і падтрымліваеш актуальныя пытанні?

Вядома, мы з тымі, хто застаўся дома, сталі рознымі. Погляды, каштоўнасці, побыт — усё разыходзіцца. Я не маю ілюзій, што з любым земляком, які жыве ў Беларусі, у нас адразу завяжацца душэўная гутарка. Каб зразумець адзін аднаго праз гэтую дыстанцыю, патрэбна адкрытасць і цярпенне з абодвух бакоў.

Але ёсць нейкая фундаментальная чалавечая салідарнасць, якая вышэйшая за межы. Вось яна і ўзаемная павага і аб'ядноўвае мяне з маімі старымі сябрамі, якія жывуць у Беларусі.

Мае «рытуалы» простыя. Я люблю гатаваць нашы стравы — дранікі, аліўе. Хай падобная ежа ёсць у суседзяў і этнічнасцяў, але для мяне гэта смак, які мне прыемны і якія прэзентуе краіну, з якой я родам. Мне падабаецца частаваць гэтым сяброў-іншаземцаў і дзяліцца з імі і з дарагімі мне людзьмі, якія не родам з Беларусі.

Яшчэ люблю мець дома нейкія аўтэнтычныя беларускія прадметы і я з задавальненнем паказваю гэтыя рэчы. Гэта робіць маю гісторыю адчувальнай.

Беларусь для мяне — гэта не проста радок у біяграфіі, а жывая культура, частка мяне, якой прыемна дзяліцца.

Беларусь — гэта падмурак

Раней наша інфармацыйнае поле часта навязвала комплексы, спрабавала зрабіць нас «маленькімі» і што нам не радыя ў Еўропе ці дзесьці ў іншых рэгіёнах. Пазней разумееш, што прыналежнасць чалавека да нейкай краіны не робіць яго лепшым ці дабрэйшым.

Калі дамагаешся поспеху ў вялікім свеце, гэты навязаны комплекс сыходзіць. Фокус ссоўваецца з таго, адкуль ты прыехаў, на тое, хто ты ёсць і што ўмееш, і якія ў цябе погляды. Ты становішся больш, чым проста грамадзянінам адной краіны. Твой пашпарт — проста нязначная прававая дэталь.

Што для мяне Беларусь цяпер? Гэта падмурак. Месца, дзе я пражыў 20 гадоў, дзе я атрымаў выдатны досвед. Але настальгія добрая ў меру. Яна не павінна быць важнейшай за сучаснасць або будучыню. Няма вялікага сэнсу жыць, пастаянна азіраючыся назад. Куды цікавей і ў нашых сілах тварыць будучыню ды вывучаць свет.

Жан, 23 гады жыве ў Славеніі: «Беларусь — гэта кісла-салодкі соус»

Думкі пра пераезд узніклі яшчэ ў апошнія гады студэнцтва і адразу пасля ўніверсітэта. Тады ў Штаты паехалі некаторыя мае аднакурснікі і намякнулі, што мог бы пераехаць і я.

Але пасля пары тэлефонных інтэрв'ю і падпісання кантракту з амерыканскай фірмай у 2000 годзе нечакана здарыўся крызіс у ІТ — лопнула так званая «dot com бурбалка» і мне сказалі пачакаць трошкі, пакуль працаўладкуюць усіх, якія толькі што страцілі працу там. Вось і ўладкаваўся часова ў славенска-беларускую кампанію. Чакаць…

І пакуль я чакаў, здарыўся адзін эпізод. Як цяпер памятаю, па дарозе ад станцыі метро да офіса ў Мінску. Каля 10 хвілін хады супраць ветру і дажджу «ў пысу» змусілі мяне ў сябе запытаць: «ці так ужо і неабходна жыць у такім «суровым» клімаце?!». Усё ж такі трэба кудысьці з'ехаць, дзе цяплей і/або багацей, дзе ўсё не праз адно месца.

У першай жа камандзіроўцы ў Славенію, сутыкнуўшыся з мясцовай цывілізацыяй і прыродай, на фоне ўбачанага кантрасту, рашучасць з'ехаць з Беларусі толькі ўзмацнілася. На наступны год, у другой службовай выправе, я падняў гэтае пытанне з кіраўніцтвам са Славеніі і атрымаў «дабро» на рэлакацыю.

«Беларусь была не на слыху»

Я чалавек таварыскі. А такім прасцей размаўляць і ім з вялікім задавальненнем дапамагаюць. Адзін славенскі калега ўзяў нада мной «шэфства» і дапамагаў ва ўсіх бытавых і бюракратычных сітуацыях, пакуль я не вывучыў славенскую мову да неабходнага ўзроўню (што ў мяне заняло каля года-двух).

У 2002-м, калі я пераязджаў у галоўны офіс у Славенію, там ужо працавалі расіяне і ўкраінцы. Многія славенцы ўвесь час забываліся, што я з Беларусі, і ўвесь час пыталіся: «Ну, як там ва Украіне справы?» Памяталі, што я не з Расіі, а Беларусь, відавочна, не была на слыху.

Іншы калега-сябар як бы жартам мяне называў «рускім» з-за маёй рускай мовы. І з-за пазітыўнага стаўлення да гарэлкі, пельменяў, тушонкі і г. д. Акрамя таго — мой бацька з Расіі, маці — з Беларусі.

Калі трэба было прадстаўляцца, то ўсё ж такі я заўсёды казаў, што я з Беларусі, і што гэта не Расія. Аднак часцяком дзяліўся ўспамінамі і традыцыямі і звычкамі з прастораў былога Савецкага Саюза. Нават ладзіў «рускія вечары» для калег — макароны па-флоцку, як мне калісьці рабіў бацька, салат з памідораў са смятанай. Ну, і вядома, гарэлка.

Павялічыць

«Камерная дыяспара»

Пасля «выбараў» 2020 года беларусы Славеніі пачалі шукаць адзін аднаго. І знайшлі! Аб'ядналіся, пачалі праводзіць сумесныя мерапрыемствы. Да гэтага мы ўсе былі проста «адзіночкі». А цяпер нас некалькі дзясяткаў знаёмых паміж сабой людзей. Гэткая «камерная дыяспара», у добрым сэнсе гэтага слова.

І неяк жыццё тут стала яшчэ цікавейшым і больш шчаслівым, на жаль для Беларусі, за кошт людзей, якія пакінулі яе за апошняе дзесяцігоддзе. Нячаста, але рэгулярна праводзім мерапрыемствы для сябе або для славенцаў, каб беларускі парадак дня заставаўся на слыху, ды і для «лікбезу».

Часам даводзіцца ўмяшацца і дапамагаць больш практычна, як у выпадку з адным беларусам, якога РБ вельмі хацела вярнуць і злоўжыла для гэтага Інтэрпалам.

«Беларусь — гэта людзі»

Мне падабаецца слухаць беларускую мову ў гаворцы і ў музыцы, падабаецца пазнаваць цікавыя падзеі з гісторыі. Паступова складваецца ўражанне, што савецкія ўлады «падпарадкоўвалі» або «затыкалі» нацыянальныя праявы розных народаў імперыі.

А якое задавальненне атрымліваеш у Вільні ў беларускай рэстарацыі, дзе табе на беларускай мове прапануюць і пададуць і дранікі, і настойкі, і іншыя беларускія прысмакі!

Беларусь — гэта людзі. Нашы людзі. На жаль, расколатыя падзеямі апошніх гадоў. Аддаю перавагу кантактам з «маёй Беларуссю». Адэкватнымі людзьмі, якім не трэба тлумачыць, што забіраць чужое пад соусам «калісьці было наша» — гэта дрэнна. Што верыць тэлевізару і інтэрнэту і не спрабаваць правяраць шакавальныя навіны — гэта не норма. Што руская мова не належыць Расіі. І таму не з'яўляецца падставай захопліваць «усё маё, што рускае».

Беларусь для мяне — гэта кісла-салодкі соус, у якім хочацца засяродзіцца на салодкім кампаненце. Але адзін кухар гэты соус сапсаваў, дадаўшы ў яго занадта шмат воцату.

Таццяна Сапронава, 11 гадоў жыве ў Польшчы: «Заўсёды ведала, што паеду з Беларусі»

У мяне з дзяцінства было адчуванне, што я паеду з Беларусі. Мы шмат падарожнічалі з бацькамі, ды і мой тата часта бываў у камандзіроўках — я з ранняга ўзросту бачыла, як выглядае жыццё за межамі Беларусі. Да таго ж я адчувала, што ў такой сістэме мне будзе некамфортна жыць далей.

Спачатку я думала пераехаць у Германію, але там трэба было б 2 гады адвучыцца ў моўнай школе. Тады мне не хацелася марнаваць час. Таму выбрала Польшчу — у мяне была карта паляка, бо ў маіх бацькоў польскія карані. Праўда, мы не лічылі сябе палякамі, а пра сваё паходжанне пачалі казаць хутчэй тады, калі я была ўжо падлеткам. Ды і паняцце нацыі з'явілася толькі ў XIX стагоддзі. Таму я не вызначаю сябе выключна праз нацыянальнасць.

«Знаёмілася на вуліцы з людзьмі, якія размаўлялі па-руску»

Калі я толькі пераехала ў Польшчу ў 2014 годзе — мне тады было 17 гадоў, я не была ўпэўненая, што застануся тут надоўга. Але з часам яна стала маім домам. Бо я з'ехала падлеткам, а вырасла ўжо тут. І Польшча вельмі моцна змянілася за гэты час, не толькі эканамічна, памянялася і дэмаграфія.

Калі я толькі пераехала, то магла знаёміцца з людзьмі на вуліцы, калі чула, што яны гавораць па-руску. Зараз жа на вуліцах Варшавы пастаянна чуеш рускую, украінскую, беларускую мову. Сюды прыязджаюць людзі не толькі з Беларусі і Украіны, ёсць мігранты з Егіпта, Індыі, Непала, Грузіі, краін Цэнтральнай Азіі.

Павялічыць

Палякі нармальна ставяцца да беларусаў

Ёсць уяўленне, што «палякі нас не любяць», што тут паўсюль ксенафобія. Але ў рэальнасці гэта тычыцца вельмі невялікай часткі грамадства — як правіла, маргіналізаванай і самай шумнай. Такія людзі ёсць у любой краіне. У Беларусі таксама ёсць агрэсіўныя і непрыемныя групы.

Праблема ў тым, што некаторыя прыязджаюць ужо з гэтым перакананнем. У людзей яшчэ няма ніякага асабістага досведу, а яны адразу выбудоўваюць мяжу «мы — яны». І такі падыход моцна перашкаджае асіміляцыі. Ды і палякам таксама вельмі складана ўліцца ў гэту атмасферу, бо іншаземцы вельмі трымаюць дыстанцыю.

У мяне ж больш украінска-беларускае кола зносін, але і выдатнае польскае. Магу абмяркоўваць розныя тэмы: ад палітыкі да побытавых рэчаў. І ніколі не сутыкалася з дыскрымінацыяй па нацыянальнай прыкмеце.

Часцей за ўсё я чую падтрымку і кампліменты, у тым ліку за маю польскую мову. Так, у мяне ёсць акцэнт, і ён застаўся нават праз 11 гадоў. Я яго не саромеюся, гэта частка майго паходжання.

Часам, дарэчы, я лаўлю сябе на тым, што за мяжой прасцей сказаць, што я з Польшчы, а не з Беларусі — проста таму, што гэта больш зразумела для людзей. Нядаўна я была ў Кітаі і ні разу не сустрэла чалавека, які б ведаў, дзе знаходзіцца Беларусь. Але Польшча ўсё ж такі даволі монакультурная краіна, і ў гэтым сэнсе асімілявацца тут складаней, чым у класічных міграцыйных краінах кшталту ЗША ці Канады.

Цікава, што ў апошнія гады ў мяне, наадварот, адбылося нейкае ўнутранае «адраджэнне» беларускасці. Магчыма, гэта звязана з тым, што пасля 2020 і 2022 гадоў вельмі шмат людзей пачалі эміграваць — у тым ліку мае блізкія сябры. І ў іх куды больш моцная сувязь з Беларуссю, больш трапяткое стаўленне. Дзякуючы нашым стасункам я зноў пачала набліжацца да культуры сваёй Радзімы.

Пры гэтым я разумею, што я не той чалавек, які можа цалкам атаясаміць сябе з адным грамадствам. Я шмат падарожнічаю, нядаўна падлічыла, што пабывала ўжо ў 65 краінах. Таму мне важна заглыбляцца ў розныя культуры, а не замыкацца ў адной.

• 13
• 2
• 1
• 3
• 0
• 1
• 0
• 1